ЛОТАЙТӦМЪЯС ПОТРЕБИТЕЛЬСА КООПЕРАЦИЯЫН
Медомӧльыд кооперациялӧн — лотайтӧм.
Дырӧн да ёна мырсьӧмӧн бур йӧз ӧтвылысь тэчасны аслыныс кооператив, пуктасны сэтчӧ пайяс, лӧсьӧдасны тӧргуйтан удж, да сэтшӧминъяссьыд гусялӧмыд ёна жӧ нин оз ков. Обществоса эмбур гусялысьыд — медлёк, медомӧль морт.
Сӧвет власьт быд ногӧн зільӧ бырӧдны лотайтӧмъястӧ. Сӧмын друг тай сійӧ оз быр! Колӧ быдӧнлы, быд ногӧн татшӧм омӧль висьӧмсӧ кооперациялысь бырӧдны, бурмӧдны.
Мый вӧсна лоӧны лотайтӧмъяс.
Миян коми йӧзыд, унаӧн на асланыс пемыдлун вӧснаыс, обществоса уджтӧ медыджыд удж туйӧ оз на пуктыны. Пуктӧны кӧ ӧд вӧлі, йӧз эмбуртӧ оз гусявны. Бӧръясны прикащикӧ дядьӧӧс. Дядьӧ дыр оз нӧрӧвит: ас гортас, мый вермас, кыскас. Мый лоас пӧ — ло, гашкӧ пӧ ог сюр, а сюра да, кутасны, мый пӧ менсьым босьтан.
Гусявнытӧ, дерт, век верман. Кӧть кутшӧм учёт кузь киа мортыдлы пукты, сылы помыс век нин сюрас. Со мый вӧсна колӧ вывті ёна бӧрйысьӧмӧн пуктавны уджалысьястӧ кооперативад.
Эмӧсь кооперативъясад судзсьытӧмъяс и тӧргуйтны кужтӧм понда. Некор кӧ мортыд абу вески дорӧ да тӧвар дорӧ инмылӧма, регыд, дерт, прӧступитныд. Морттӧ обществоыд пуктас. Сійӧ сьӧлӧмсянь босьтчас удж бердӧ, — видзӧдлан да, мортыд оз судзсьы. Юрсӧ гыжъялӧ сэки мортыд: ме пӧ эськӧ, зонъяс, эг гусяв да, оз тай пӧ со судзсьы-а... Овлӧны сэтшӧмторъясыд.
Кооперативыд — обществолӧн эмбурыс. Сэні уджалысьяс бердад син да пель колӧ. Мед кӧть коді кооперативад, колӧ кадысь кадӧ сійӧс учёт вылӧ босьтлыны. Эмӧсь ревизуйтысь (видлалысь) комиссияяс, налы быд куим тӧлысь пиын тшӧктӧны вӧчны сэтшӧм учётсӧ. Ӧти гусялӧм кӧ он аддзы ас каднас, мӧдысь сэні гусяласны нин. Быд морт, медвойдӧрсӧ, дерт, асьныд кооперацияса шленъяс быд ногӧн индалӧй, висьтавлӧй, кӧні да кыті абу шыльыд кооперативъясын удж нуӧдысьяслӧн.
Мыйта миян лотайтӧмъяс?
Уна. Зэв уна. Куим воӧн кооперативъясысь гусялӧмаӧсь нелямын кӧкъямыс сюрс. Мыйта шленъяс пайяссӧ сетлӧмаӧсь — джынйыс нин сэтысь оз судзсьы. Дерт, мыйкӧ мында судӧн да ас вӧляӧн перйӧма, сӧмын этша. Дас-дасвитӧд юкӧныс кымын сӧмын. Овлывлӧ — суд эськӧ шуӧма перйыны да, нинӧм дядьӧлысь босьтнысӧ.
Воысь воӧ гусялӧмыс содӧ:
1923–24 воын вӧлӧма — 11.366 шайт
1924–25 « « 19.689 шайт
1925–26 « « 18.915 шайт
Бӧръя вонас медуна лотайтӧмыс (14.565 шайт) воӧ первойя во джынъяс. Мӧдӧд во джынъяс — апрельсянь октябрӧдз — гусялӧм ёна чині (4.350 шайт).
Потребобществолӧн обласьтувса союз чайтӧ: водзӧ кежлӧ, буракӧ, этшаджык лоӧны лотайтӧмъясыс. Быд ногыс нин вӧлі сёрни лэптӧма гусявлӧм йылысь; кыдзи да мый вӧсна сійӧ лоӧ. Унджык кооперативъясын ӧні эмӧсь бур тшӧтнуӧдысьяс, сэсся прикащикъясӧс тшӧктӧма не бӧрйӧмӧн пуктыны, а корсьны сійӧ правленньӧлы да ещӧ залог сылысь босьтны. Ревизуйтысь комиссияяслы шуӧма ассьыс уджсӧ тӧдны да нуӧдны. Найӧ омӧля уджалӧм-видзӧдӧм вӧсна кӧ лотайтӧм лоӧ, асьнысӧ судӧ сетны. Суд бара жӧ лотайтӧмъяснад ёна мырсьӧ, медпервой делӧсӧ видлалӧ.
Кӧні вӧлӧмаӧсь лотайтӧмъяс.
Куим воӧн потребобществоясысь став гусялӧмыс лоӧ 49.971 шайт 42 ур дон. Медунаыс воӧ Кулӧмдін районӧ (10.439 шайт), медэтшаыс — Сыктывдін карувса районӧ (3.086 шайт).
45 потребобществоын ньӧти эз вӧвны лотайтӧмъясыс. Мукӧдас: лотайтӧмыс куимысь нин — 8-ын; кыкысь — 16-ын; первой — 49-ын. Перйӧма лотайтысьяслысь судӧн 12.643 шайт.
Эмӧсь ещӧ гусялӧмъяс и иган сайысь (хищения). Куим воӧн сэтшӧм гусялӧмыс кайӧ 6.985 шайтӧдз.
Мӧдысь нин да унджыкысь лотайтӧмъяс вӧліны потребительса кооперативъясын со кӧні: Нёбдінын, Пӧддельнӧйын, Керӧсын, Троицкӧйын (Висер вожын), Аныбын, Дереваннӧйын, Кужбаын, Керчомъяын, Немдінын, Пожӧгын, Изьвайылын, Саваягын, Ыбын (Сыктыв вожын), Межадорын, Волсяын, Гриваын, Койгортын, Кажимын, Спаспорубын, Лоймаын, Абъячойын, Емдінын, Айкинаын, Туръяын, Ёвкӧджын (Удора), Пальын.
Убыткаӧ воӧмысь позьӧ стракуйтчыны.
Гусялӧмысь кооперативъяслы ёна колӧ повны. Ӧні позьӧ убыткаысь асьтӧ стракуйтны Госстрахын. Стракуйтчан кӧ, сы серти со мый позьӧ вӧчны. Шуам, тӧварыд лавкаын эм вит сюрс шайт дон. Сэтысь ӧд ставсӧ оз жӧ гусявны! Позьӧ стракуйтны сӧмын витсё шайт дон, либӧ сюрс шайт дон. Во гӧгӧрӧн витсё шайт донлысь лоӧ стракӧвӧй мынтыны кызь нёль шайт. Лотайтӧмыд кӧ лоӧ, вӧчан акт, да сы серти Госстрах мынтас тырӧдз гусялӧм сьӧм донсӧ. Судитчыны кооперациялы сэки оз ковмы, Госстрах ачыс сійӧс нуӧдас. Прикащиктӧ, дерт, сэки ещӧ нин бӧрйӧмӧн лоӧ пуктыны да сы йылысь ӧти кывйӧ воны тшӧтш Госстрахкӧд.
Стракуйтны позьӧ видлыны. Вонад кызь нёль шайтыд абу ыджыд сьӧм, а убыткаысь асьтӧ кутан.
Медбурыс лотайтӧмъяс бырӧдӧм уджын — йӧз син-пель кооперацияын уджалысьяс бердын да бура щӧт вӧчӧм-нуӧдӧм.
Парма.
