ӦШ ДЕЛАЯС

Ӧш йылысь миян сиктъясын сёрнитӧ этша панлӧны. Сӧмын нин кор вӧлӧсьтас либӧ матігӧгӧр ӧшкыс оз ло, вӧлисти пансьылӧ сы йылысь ичӧтик сёрни: кодлы лӧсьӧдны да кыдзи видзны — артельӧн-ӧ, ӧткӧн-ӧ, коймӧд ногӧн-ӧ.

Ӧшкыд абу ставыс ӧткодь: коді омӧль, коді бур. А та йылысьсӧ миян сиктад медэтша овлӧ сёрниыс. Бур ӧш ӧд сӧмын вермас паськӧдны бур мӧс рӧдтӧ: мӧскыд во гӧгӧрнас паськӧдӧ ӧтиӧн, а ӧшкыд — унаӧс. Омӧлик ӧш сиктын крестьянаӧс сӧмын рӧзӧритӧ: сійӧ и рӧскодсӧ лишнӧй вайӧ дай куканьсӧ омӧльӧс сетӧ.

Бур рӧдвужысь ӧштӧ колӧ быдтыны.

Миян сиктъясын бур ӧшкыд шоча сюрлӧ: кызвыныс посни, эбӧстӧм, ичӧт арлыда, абу статя, — кыдз шулӧны, модаыс мисьтӧм, дай бать-мамыс сылӧн бурнас некор эз вӧвлыны. Миян овлӧ: ӧшкӧс быдтасны тӧлысь 8 да, мыйӧн сылӧн чеччалан модаыс лоӧ, пырысь-пыр жӧ лэдзӧны сы дінӧ мӧсъясӧс — ӧшкавны.

Колӧ ӧштӧ войдӧр быдтыны арӧн-джынйӧнӧдз ли, кык арӧсӧдз ли, сэки вӧлисти сійӧ тыр ӧшнад лоӧ. Бурджык ӧшъяссӧ видзӧны 7–10–12 арӧсӧдз. Тайӧ строкнад сійӧ уна вермас пӧльза сетны крестьянинлы.

Кутшӧмсюрӧ ӧшкӧс рӧд вылӧ быдтыны оз ков. Сійӧ пӧльзасӧ этша сетас, сӧмын быдтӧмсӧ аддзылан. Рӧд вылӧ быдтыны колӧ сӧмын сэтшӧм бычӧӧс, кодлӧн рӧдвужыс бур вӧлӧма. Рӧдвужсӧ бурджык тӧдмавны ылісяньджык босьтӧмӧн; шуам — пӧчсяньыс кӧ, медым эськӧ пӧчыс и, ыджыд мамыс и, мамыс и вӧліны йӧладжыкӧсь, эзджык сулачьяс вӧвны дай йӧлыс мед эськӧ сукджык. Батьыс, дедыс да ыджыд айыс мед эськӧ вӧлӧмаӧсь дзоньвидзаӧсь, статяӧсь, ыджыд эбӧсаӧсь. Бурыс да омӧльыс бать-мамсяньыс ӧд вуджӧны рӧдӧ. Сы вӧсна и колӧ тӧдмавны рӧдвужтӧ. Овлывлӧ, видзӧдлан да, ӧшкыс эськӧ бур, да рӧдыс сылӧн омӧль. Сэтшӧм ӧшкыд оз вермы надеяӧн ассьыс бурлунсӧ рӧдӧ вуджӧдны.

Кутшӧм рӧд миянладорын бурджык видзны.

Рӧд (пӧрӧда) сайын уна жӧ эм. Войдӧр миян татчӧ вайлісны ӧшъясӧс бокысь: Кардорысь, Ярослав да Вӧлӧгда губерняясысь. Сэсся миян эм ас рӧд: кӧнсюрӧ сійӧ рӧдыс бурджык (Изьва-Печӧра вожын да Емва вожын), кӧнкӧ омӧльджыкӧсь (Сыктыв вожын).

Кутшӧм рӧд эськӧ шуам бурджыкӧн? Та йылысь мӧвпыштны колӧ со кыдзи:

1. Мӧстӧ миян рӧдмӧдны колӧ йӧлаӧс. Татчӧс олӧмӧн скӧттӧ лоӧ видзны картаын дыр — 7–8 тӧлысьӧдз. Тайӧ строкӧн скӧтыд сёйӧ уна кӧрым, видзӧмыс донӧн сувтӧ. Куш яйӧн, куйӧдӧн да этша йӧлӧн миянладорын скӧт видзӧмыд асьсӧ оз вешты. Сідзкӧ, сӧмын унджык йӧла мӧсъяс асьнысӧ вермӧны вештыны да кӧзяинлы пӧльза сетны.

2. Бокысь вайӧм рӧдыс регыд тані омӧльтчӧ. Шуам: мӧс рӧд вайӧма Ярослав губерняысь. Сэні видзӧм-вердӧмыс бурджык — сы вӧсна и мӧсъясыс бурӧсь. Татчӧ кӧ ваян сэтшӧм рӧдсӧ, сылы оз лӧсяв миян оланіныд, миян вердасыд да омӧльтчас сійӧ, воысь воӧ пыр омӧльджык да омӧльджык рӧд кутас паськӧдны.

3. Ӧшкӧс колӧ лӧсьӧдны ас рӧд пиысь, коми рӧдысь, сӧмын колӧ босьтны йӧладжыка мӧсъяса инысь. Миян Емва вожын мӧсъяс йӧладжыкӧсь, йӧлыс налӧн сук, дӧзьӧритӧм-вердӧмнас абу пӧтачитчӧмаӧсь. Быд боксянь сэтчӧс мӧскыд бурджык мукӧдлаын дорысь. Сэтысь и колӧ ӧшкӧс судзӧдны, сӧмын рӧдвужсӧ бӧрйӧмӧн. Бурджык радейтӧм кӧ да бурджык вердӧм сэтшӧм ӧшкыдлы сетан, сійӧ ещӧ на бурмас: ёнмас, выныс содас дай водзӧ вылӧ рӧдсӧ бурмӧдны кутас. Ньӧбны сэтшӧм ӧшкӧс колӧ 8–10 тӧлыссяӧс, медыджыдсӧ позьӧ сӧмын арӧсӧн-джынйӧнаӧс. Ыджыдджык арлыдаӧс оз ков босьтны, вермас сюрны ёна пӧльзуйтчӧм, уджалӧм ӧш нин, — сэтшӧм ӧшкыд вынтӧм.

Статьыс бур ӧшлӧн.

Статьыс ӧшлӧн медым эз жӧ вӧв омӧль. Бур статя ӧшкӧн лыддьысьӧны сэтшӧмъяс, кодъяслӧн эськӧ ставыс вӧлі буретш. Ыджыд юра да вывті паськыд плеша ӧш абу бур. Ныр вылысыс бур статя ӧшлӧн колӧ лоны веськыд (не лайкъя, не гӧрба). Голяыс ӧшлӧн колӧ лоны дженьыдджык да кызджык мӧслӧн дорысь; кучикыс голя вылас вӧсни да чукырӧсь. Морӧсыс кымын паськыд да джуджыд, сымын бур. Паськыд морӧса ӧшлӧн ордлыыс гӧгрӧс, асык моз. Веськыд модаа ордлы овлӧ слабиник ӧшъяслӧн, кодъяслӧн сьӧлӧмыс да тыыс омӧликӧсь. Бур, паськыд морӧса ӧшлӧн водз кокъясыс дженьыдикӧсь, яяӧсь, дзик веськыдӧсь, бӧр кокъясыс сідзжӧ веськыдӧсь, оз ӧтлаасьны шегъясыс. Тушаыс бур ӧшлӧн кузь, мышку вылыс веськыд, задйыс паськыд да кузь. Векни задъя (шилообразный) ӧш омӧль: сійӧ статьыс рӧдас вуджӧ ӧшсянь, да мӧдысь сэтшӧм ӧш помсьыд лоӧм мӧсъяслы сьӧкыд лоӧ куканясьны. Кучиклы колӧ лоны небыдӧн, медым эськӧ, чепӧльтан да, кокньыда кыскыссьӧ. Гӧныс дженьыдик да небыдик, лӧсталӧ. Бӧж кузь, бӧж помас юрсиыс сук да кузь. Карактерыс бур ӧшлӧн оз ков лоны скӧрӧн. Медым ӧшкыд вӧлі долыд чужӧмъяса.

Ӧштӧ лӧсьӧдны колӧ артельтчӧмӧн.

Кодлӧнсюрӧ сиктъясын эськӧ овлӧ кутшӧмсюрӧ ӧшъясыд, да бурыс этша. Мукӧддырйи сэтшӧм омӧлик ӧш дінад узьтӧдласны 4–5 мӧскӧдз. Дерт жӧ сэні пӧльзаыд ичӧт, сӧмын ӧшкалӧмысь дон мынтӧмыс овлӧ. Ӧтчыд либӧ кыкысь нулан да, оз кӧ тырсяв, бара ну да, выль дон мынты да...

Медбур ӧштӧ видзны артельтчӧмӧн. Бур ӧшкӧс ӧд ӧткӧнтӧ лӧсьӧдны сьӧкыд. Уставтӧг артель оз жӧ вермыв лӧсявны, — сідзкӧ, колӧ артельтчыны устав серти. Кыдзи артельтчыны тайӧ уджӧ, вермас висьтавны быд агроном.

Т.