САРӦС ПУТКЫЛЬТӦМ

Сардырся олӧмным.

Дас во сайын, февраль тӧлысьын (выль ногӧн мартын) лои путкыльтӧма сарӧс. Пемыд, полысь войтырыд, попъяс да озыр йӧз эльтӧмӧн, повзьылісны, шӧйӧ-пӧйӧвошліны. Воисны пӧ медбӧръя кадъяс, путкыльтчас пӧ став бур олӧмыд, гашкӧ на пӧ локтас «антикрист». Революциясьыд сар дор сулалысьясыд полісны, «антикрист» воӧмӧн шулісны. Мыйла нӧ налы не повны! Уна сё во олісны сар борд улад гажӧдчӧмӧн, чӧскыда сёйӧмӧн-юӧмӧн, уджалысь войтырӧс дзескӧдӧмӧн. Сэсся быть ӧд лоӧ ас ку пытшкас тӧртӧг быд ногӧн омӧльтны революциятӧ.

Пемыд войтырыд, медся нин пӧрысьясыд, ӧні на шуасьлӧны: нинӧм пӧ бурсӧ революцияыд эз вай, важӧнсӧ пӧ ми овлывлім бурджыка, пӧтӧсаджыка, эз ков пӧ сарсӧ шыбитны. Тыдалӧ, тадзи сёрнитысьясыс вунӧдӧмаӧсь важ олӧмсӧ. Абу кӧ налысь лысьӧмсӧ помӧдз чегъявлӧмаӧсь да виж ньӧрйӧн мышку кузяыс нӧйтлӧмаӧсь, найӧ, буракӧ, мукӧд нога нартитӧмсӧ пыдди оз пуктыны.

Вежӧра, гӧгӧрвоана войтыр тӧдӧны сарыдлысь «донсӧ». Найӧ эз вунӧдны, кыдзи овлісны важӧн. Миян коми муад, помещикъясыд эз вӧвны эськӧ, мукӧд губерняясын моз, крестьяна сьылі вылын пукалісны урадникъяс, попъяс, купечьяс. Найӧ пычкисны вирсӧ коми йӧзлысь. Мый вӧсна ми овлім тшыгйӧн, пемыд гу пытшкын моз? Коді сэні мыжа?

Казьтыштлӧй, кыдзи ми важӧн тільсим кер бердын. Паськыд, гажа вӧртӧ, пармаястӧ вӧлі жугӧдӧны, мед тыри зепъясыс озыр йӧзлӧн. Мед эськӧ босьтны нажӧткатор, тшыгйӧн не кувны, ми вӧлі ыстам, нуӧдам кер бердын уджавны посни челядьӧс, нывбабаӧс. Уджалам, нӧйтчам, долыдлун оз тыдовтчыв. Коми дядьӧыд ас нэмнас уна кыйлас зверъястӧ, лыйлас уръястӧ. Бара жӧ прӧмысыс озырмӧдіс сӧмын купечьясӧс. Найӧ донтӧм донысь вӧлі босьтӧны да юктӧдӧмӧн пӧрйӧдлӧны вӧралысьяслысь став прӧмыссӧ. Налогъясӧн сар дырйи вӧлі пӧдтӧны. Коді оз кад кежлӧ мынты, сылы мышкас пуктавлісны «бур» пасъяс, мед нэмсӧ казьтывласны, нуавлісны да вузавлісны медбӧръя мӧсъяссӧ крестьяналысь.

Видзӧдісны миян вылӧ понъяс вылӧ моз. Велӧдісны рочӧн, мед ми вунӧдам ассьыным кыв, ассьыным бур олӧм тӧждысьӧмнымӧс. Школаяс восьтавлісны не сы вӧсна, мед ми вермим тувччыны водзӧ, югыдлань, а мед кыскыны миянӧс енлань да сарлань.

Некутшӧм отсӧг нужаысь петны да кутшӧмкӧ пик суӧм бӧрын, либӧ овмӧс кыпӧдны важӧн крестьяналы эз сетлыны. Войтыр кулавлісны гут моз. Бурлун корсьӧм, велӧдчӧмӧ кутчысьӧм вӧлі пӧдтӧны, тшӧктӧны корны отсӧг енлысь. Ен вылӧ надеяӧн, ас вылӧ, ас вын вылӧ надеятӧг велӧдісны овны.

Оз на вевъяв кусны ӧти война, кыдзи корӧны нин мӧд вылӧ. Кызь во сайӧдз ветлывлісны салдатӧ.

Сиктъясын пукалісны юралысьясын сӧмын озыр йӧз, кодъяс кутісны ас киас став бур муяссӧ да видзьяссӧ, быд ногӧн нартитісны гӧль крестьянатӧ. Со кутшӧм вӧлі сардырся олӧмыд.

Ӧнія олӧм мунӧ выль ногӧн.

Бара жӧ шуасны — ӧнія олӧмыс пӧ важ серти омӧля на вежсис, крестьяналы важ моз жӧ лоӧ нӧйтчыны, бертны вынсӧ. Збыль-ӧ тадзи? Видзӧдлам кӧ гӧгӧр, сэки аддзам мӧдӧс. Медыджыд врагсӧ — сарӧс да озыр чукӧрӧс ми шыбитім нин ас сьылі вылысь. Босьтім ас киӧ став власьтсӧ. Ӧні рабочӧйяс крестьянакӧд ӧтув дорӧны выль олӧм.

Дерт, эм на миян уна омӧльторъяс. Регыдӧн ӧд бурмӧдны ставсӧ он вермы. Ӧні служба вылад лои босьтавлыны важ чиновникъясӧс. Ӧти-мӧд на пӧвстын ёна падмӧдӧны, торкӧны уджсӧ. Кор велӧдчасны да быдмасны миян асланым том войтыр, да крестьяна кутасны бурджыка, ёнджыка сибӧдчыны сӧвет уджас, сэки олӧмыд ӧдйӧджык бурмас.

Уджалысь йӧз зільлісны важысянь сарӧс шыбитны.

Мукӧд губерняясын рабочӧйлӧн да крестьяналӧн олӧмыс вӧлі миян кодь жӧ сьӧкыд. Революцияӧдз важ Россияын капиталистъяслӧн вӧлі уна нин стрӧитӧма гырысь пабрик-заводъяс. Сэні воысь воӧ вӧлі содӧны рабочӧйяс, кодъясӧс вывті ёна нартитісны. Найӧ ёна вермасисны саркӧд да капиталистъяскӧд. 1905 воын пондылісны эськӧ сарӧс шыбитны, да выныс эз на тырмышт. 1905 вося революцияӧс сарыд пӧдтыліс уджалысь йӧз вирӧн.

Крестьяналы сідзжӧ сӧмын революция пыр вермис шедны долыдлун. Помещикъяс кутлісны ас киас унджык видз-муяссӧ (65%). Колӧ вӧлі мырддьыны налысь муяссӧ да сетны крестьяналы.

1914–1918 вося война дырйи уджалысь йӧзлы ещӧ нин лои сьӧкыд. Став олӧмыс кутіс киссьыны. Уна миллион морт виисны, ранитісны, воштісны калекаӧ. Сэки рабочӧйлӧн да крестьяналӧн мичаа нин синмыс воссис. Война заводитӧмсянь Ленин чуксаліс рабочӧй да крестьянаӧс дугдыны виавны мукӧд мувывса вокъясӧс, ас коддьӧма жӧ рабочӧйясӧс да крестьянаӧс. Ленин тшӧктіс сувтны паныд сарлы да капиталистъяслы, воюйтны накӧд, путкыльтны найӧс. Ленинлӧн велӧдӧмыс эз ло весьшӧрӧ.

Сар бӧрын босьтісны власьт капиталистъяс.

Февраль тӧлысьын 1917 воын рабочӧй да крестьяна путкыльтісны сарӧс, бертовтісны сылысь вынсӧ. Став уджалысь йӧз лолыштісны кокниджыка. Сӧмын революциясӧ эз на ло помӧдз нуӧдӧма. Власьт босьтісны бара капиталистъяс. Правительствоӧ пуксисны князь Львов, капиталист Гучков, кадет Милюков да эсер Керенский. Тайӧ временнӧй правительствоыс нинӧм буртор эз сет рабочӧйлы да крестьяналы. Крестьяна пондылісны мырддявны помещикъяслысь муяссӧ. Временнӧй правительство, отсалӧм пыдди, кутіс крестьянаӧс пуксьӧдавны тюрмаясӧ, ыстіс на вылӧ войска. Быдӧн вӧлі виччысьӧны война помасьӧм. Война эз кус. Тшыг да кӧмтӧм-пасьтӧм салдатъясӧс бара ыстісны окопъясӧ, тшӧктісны водзӧ мунны «враг» вылӧ.

Ыджыд надея вӧлі крестьяналӧн эсэръяс вылӧ (социалистъяс-революционеръяс). Налӧн дӧрапас выланыс вӧлі важысянь гижсьӧ сэтшӧм кывъяс: «Земля и воля». Ми пӧ сетам крестьяналы му да вӧля. Медводзнас крестьянаыд ёна кывзісны эсэръястӧ, мунісны на дор, лыддисны налысь партиясӧ крестьяна партияӧн. Крестьяна кыпӧдӧмӧн эсэръяс босьтлісны власьтсӧ ас киас. Налӧн партияас юралысьясыс Виктор Чернов да Авксентьев вӧліны министръясын. Сӧмын крестьяна весьшӧрӧ на вылӧ надейтчисны. Вӧлӧмакӧ, эсэръясыдлы мусаджыкӧсь капиталистъяс да помещикъяс. Муыд эз сюр, войнаыд эз кус. Та бӧрын мывкыдыс крестьяналӧн соді. Найӧ аддзисны код бӧрсянь колӧ мунны.

Некутшӧм кокньӧд эз шед и рабочӧйяслы. Меньшевикъяс сӧмын ас «небыд» кывъяснас пӧръявлісны рабочӧйясӧс. Юль тӧлысьын сэки (1917 вонас) рабочӧйяс кыпӧдчисны, пондылісны нин шыбитны капиталистъясӧс, путкыльтны налысь правительствосӧ, пуктыны Сӧвет власьт. Меньшевикъяс отсалісны юнкеръяслы да казакъяслы пӧдтыны тайӧ кыпӧдчылӧмсӧ.

Ас сёрниа йӧз февральскӧй революция бӧрын корлісны временнӧй правительстволысь права торйӧдчыны да ас ногӧн овмӧдчыны. Бара жӧ нинӧм эз артмы.

Коді мездіс капиталистъясысь.

Сӧмын коммунист партия, Ленин велӧдӧм да индалӧм серти, веськыда нуӧдіс революция помӧдз, петкӧдіс миянӧс выль туй вылӧ. Октябр тӧлысьын рабочӧй да крестьяна мырддисны власьт капиталистъяслысь, став пабрик-заводъяс да видз-муяс. Сэки быд ас сёрниа йӧзлы Сӧвет власьт сетіс ӧткодь права.

Февраль тӧлысьын рабочӧй да крестьяна заводитісны революция, октябрын помалісны. Февральса революция отсаліс рабочӧйяслы да крестьяналы бура тӧдмавны меньшевикъясӧс, эсэръясӧс, налысь капиталистъяс дор сулалӧмсӧ. Крестьяна аддзисны, мый налы колӧ мунны ӧтув рабочӧйяскӧд, чорыда кутчысьӧмӧн.

Февральса революция индіс, кодлы колӧ нуӧдны революциясӧ водзӧ. Революция пуктіс нуӧдысьӧ, нырщикӧ пролетариатӧс.

Минин.