ПЕМЫД ЮГДӦ

І.

— Ӧдйӧ жӧ лун-войыс мунӧ, он и тӧдлы кыдзи тӧлыс воас. Ноксян-ноксян, лолыштнытӧ он эштыв. Праздник ни, шойччӧм ни он тӧдлы. Пес ни турун абу. Машӧ том на, кытчӧсюрӧ он мӧдӧд. Васьӧлӧн сапӧг пытшкас лымйыс пырӧ... — шогсьӧ Катьӧ тьӧтка: — Тӧлӧ, матушка, тӧлӧ!.. Мат тайӧ том йӧзӧн: тэ со лун-лун лашъяв, найӧ пыр видзӧдӧны рискайтны, кутшӧмкӧ собранньӧяс лӧсьӧдӧмаӧсь...

А печкыны ог и эштыв пуксьыны...

Сэтшӧм чорыда Катьӧ тьӧт мӧвпавны кутіс, тайкӧ пӧдӧнчасӧ уськӧдас, вӧлыс гӧрӧктіс да.

— Тьпу, бласлӧ кристос!

Джекйыс мӧс кок улас быгыльтчис; турки-тарки кӧтішойсӧ чужйис ичӧт посводзас. Пырис.

— Некодлы пӧнартӧ кутыштны! Пыр видзӧдӧны уйкнитны!

— Абу-ӧ мый Машӧыд?

— Но, ме думайті Машӧлӧн собранньӧясыс да спектакъясыс бырӧма. Гортын нин, мися. Абу тай. Тайӧ Анна, тыдалӧ?

— Ме. Могӧн пыри да, некод оз тыдав. Васьӧыд тай абу жӧ тыдалӧ?

— Сійӧ, зырымбедь, оз и ыджыда пырав керкаӧ. Сапӧгсӧ ог вермы дӧмыштны. Пыр кӧнкӧ уялӧ, пыр тай школаӧ висьтасьӧ мунӧмӧн-а. Ӧнія дырйи он уна кут!

— Аски пескыдла каянныд онӧ? Ӧтлаынтӧ эськӧ гажаджык да, лӧсьыдджык и: йӧй чаньнад ӧтнам полакодь.

— Дивъя тай. Ме кӧть ӧти лун горт гӧгӧр шойччигмоз бергалышта. Позьӧ Машӧӧс мӧдӧдны.

Катьӧ тьӧт дзузган лампа брус вылӧ лэптіс, паччӧр дорӧ пуксис. Анна порог дорысь матыстчис.

Катьӧ тьӧт гарыштіс аслас повзьӧм йылысь.

— Повзьӧмсьыд видзчысьыштны колӧ, сьӧлӧмыд вермас вӧрзьыны, немӧ воан. Мыйысь нӧ аслад керка-карта помын полан? Ме, ен сыкӧд, лёк мортысь кындзи нинӧмысь ог пов.

— Мый нӧ сэсся йӧй сьӧлӧмыдлы. Молитваӧй тыдалӧ эз тырмы...

— Петыр Ӧгрӧ тай ӧнӧдз на шӧйӧвошлӧ-а, ичӧтдырйиыс повзьылӧма да.

— Сійӧс ӧд йӧймӧмӧн шулісны. Кыдзи нӧ сылӧн повзьылӧмыс лолі?

— Дыр ӧд висьтавнысӧ тырмас, бара энькаӧй юргыны кутас. Но инӧ регыдик Машуктӧ виччысьышта.

Илля Анӧ кайис пӧлать дорас, пасьсӧ разис, чышъянсӧ сюрӧн кӧрталіс.

— Тэ ӧд ачыд тӧдан, Еленыд век кӧсйӧ унджык курыштны, век водзмӧстчӧ удж вылад...

Катьӧ тьӧт лэччис, гӧбӧчас йӧв кринчаяс пыртіс, пӧдан сайӧ йӧвва шыд йӧткыштіс. Паччӧр вылӧ кымынь водіс, тшӧкасӧ кык ки вылӧ пуктіс.

— Ӧгрӧыдлы сэки вӧлі ар дас куим, а Ӧдяыслы ӧкмыс гӧгӧр. Еленыд найӧс куртны ыстӧма шор дор видзсӧ, асьныс мунӧмаӧсь ытшкыны жӧ Егыр бокӧ. Вӧлӧма сійӧ Илля лун вечерняӧ. Мудер мортыд ӧд быдлаӧ арталӧ: кык нывкаыд пӧ куртасны, праздник рытнас зорӧд чӧвтыштасны.

Луныс вӧлі зэв жар! Сідзи и сотӧ шондіыс! Ми пӧ войдӧр бергӧдлім турунсӧ, сэсся пӧ вӧсни инсӧ заводитім куртны, висьталӧ Ӧгрӧыд. Ньӧжйӧник пӧ легам турун косьтігмоз, менӧ Ӧдя нуӧдӧ ӧтарӧ купайтчыны; гӧгӧрын пӧ ӧти морт абу. Налӧн ӧд, тӧдан, виддзыс мельнича дорын матын. Войдӧр торъя йӧрын вӧлі. Сэки вӧлі улича найӧ видз бердті; посньыдик понӧльяс вӧліны, потшӧс бердас туй бокас. Век тай вӧлі тюрӧдӧны-котӧртӧны быд лун тулыс чӧжъясӧн потшӧс видлыны. Ӧні ӧд со сы гӧгӧр шабді да зӧр кӧдзӧны — местаыс вежсис.

Кыкнаным пӧ полам, мельничаыд пӧ матын, тыыс пӧ матын... друг пӧ ме места вылысь вошлі: мунӧ пӧ гортланьӧ кузь беддя, лӧз шушуна кузь баба. Куртышті — видзӧдлі да абу! «Ӧдюк, тэ нинӧм эн аддзыв?» Эг пӧ. «Мун видзӧдлы потшӧс саяс, кодкӧ тай нӧ мунӧ вӧлі!» Аддзӧмыд пӧ менӧ йӧйӧс, — шуас Ӧдяыд, — колӧкӧ пӧ ачыд видзӧдлы. Видзӧдла пӧ — абу, воськовтны ог лысьт. Бара пӧ видзӧдлі — лӧз кодь мыйкӧ кажитчӧ. Ещӧ пӧ сьӧлӧм ёнджыка повзис. Ӧдюклы шуа, муса чой, гортад каям, ме пола — котӧрӧн мӧдӧдчасны. Потшӧстӧ пӧ петігӧн ещӧ на видзӧдлі, бара пӧ нинӧм оз тыдав. Сэсся пӧ пыр котӧртім, быттьӧ пӧ кодкӧ миян бӧрысь вӧтчӧ.

Лунтыр пӧ пыр меным син водзын лӧз кажитчис. Пондісны пӧ локтавны удж вывсьыд. Праздник вечернянад, тӧдан, водзджык локтӧны. Сандрӧ Микайлӧ пӧ юрсӧ гонькйӧдлӧмӧн косаясӧн локтӧ да горзӧ: «Мый нӧ ті керсьӧмныд? Вийӧмныд тай нӧ Сандрӧ пӧчӧсӧ? Энлы, тіянлы суд петкӧдласны! Арестуйтасны, правленньӧӧ корасны!»..

Ме пӧ сэки, — шуӧ Ӧгрӧыд — дзик места вылысь вошлі, шай-паймуні — керкаас ог лысьт пырны ни, йӧз дінӧ матыстчыны. Сэсся мамыс локтӧма сёрӧникӧн нин. Сы вылӧ жӧ уськӧдчӧма: кӧн пӧ бара мый керсьӧмныд-а, мый нӧ пӧ куртанныд дзонь? Кыдз нӧ пӧ Сандрӧ пӧчыс кулі? — Ме пӧ нинӧм ог тӧд, — Ӧгрӧыд шуӧ. Сэки сійӧ и йӧймыныд кутлӧма. Мамыд оз-оз дай — гаралас: неуна пӧ эг садьтӧг усь, кор пӧ видз бердад матыстчи да йӧзыд тыдовтчис, буракӧ пӧ челядьыдкӧд немулича лоӧма.

Збыльысьсӧ тайӧ ставыс со кыдзи вӧлӧма: Сандрӧ пӧчӧыд куртӧма дай вӧлӧм кайӧ гортад; шуйга киас пӧ бедь, веськыдас туис; сійӧ конъясьӧма, тыдалӧ, да пӧрысь мортыд усьӧма (гашкӧ и куртысьяс вылад видзӧдліс); веськыд кӧсичаыс веськалӧма ёсь из вылӧ. Оз ӧд мортыдлы уна ков! Менӧ пӧ дрӧж да, дрӧж босьтіс, — водзӧ висьталӧ Ӧгрӧыд. — Синмӧй пӧ кольча кодь. Узьны пӧ ог вермы — быттьӧ пӧ кодкӧ эм ме дінын: синмӧс куня, аддза — лӧз шушун. А пӧчӧыд усьӧма пидзӧсчань вылас, юрбитӧм моз. Вой, мӧд дай коймӧд... Оз пӧ узьсьы. Кык морт костӧ пӧ водтӧдасны, а унмовсьны ог вермы. Мамыс вӧлисти тшӧтш повзьӧма. Видз вылӧ колӧ лэччыны, нылыд йӧй кодь...

Кыдзкӧ ӧд справитчис! Пыр жӧ вот жугылькодь. Йӧйтавны эськӧ эз йӧйтав да, весьшӧрӧ шулісны.

— Повзьӧмыд абу шутка, Катьӧ тьӧт. Мортыд ӧд пуков, оз уна ков сылы.

— Тикӧн Еленыд ӧд зэв горш: ӧти праздник нин сылы оз волы. Дерт, сэсся енмыд лӧгасяс. Оз некор уськӧдчы вичкоӧ да сись сувтӧд — век йӧзысь-мортысь водзмӧстчӧ унджык курыштны, быттьӧ уджтӧ бырӧдан! Лӧгӧдны ентӧ ӧд абу дыр!

ІІ.

Кодкӧ йиркнитіс. Кильчӧ гольсмуні. Пырисны чоя-вока, зэв серамбанаӧсь. Машӧ — гӧгрӧс чужӧма, веж юрсиа, косіник — швичкун кодь ныв. Тыдалӧ, ар дас квайтыд эм нин, гашкӧ и ыджыдджык. Васьӧ ыджыд дӧмаса гын сапӧга, еджыд пася, кӧч ку шапкаа; плешыс гыжъясьӧма: вӧв вылын скачитӧма шорӧ юктавны дай исковтӧма вӧв юр вомӧныд.

— Ок, сӧкъя тшак! Ёна жӧ кӧдзыд! — Васӧ котӧрӧн югнитіс мам мыш сайӧ пытш моз.

Машӧ орччӧн пуксис Анӧкӧд.

— Онӧ тай полӧ куття-даддяяссьыс! Васька, тэ ӧд кепысь пӧв ыджда на! Мый нӧ, кык кока туис, кыскасян Маръя бӧрсьыс? Сійӧс, буракӧ, ог нин вермы велӧдны-а... Олӧм жӧ лои! Пӧрччы, сӧбака, тюнитӧ! Небось он аддзы дӧмыштныд, юр янӧдысь!

— Ме, бара, ерӧмакань, нинӧмысь ог пов! Тэнад, мамукӧй, куття-даддяясыд да енъясыд важӧн нин пышйӧмаӧсь море сайӧ, озыръяс дінӧ! (Машӧ да Анӧ мӧда-мӧдсӧ тувкыштісны, серӧктісны). Тэ школаӧ волы — ме тэныд петкӧдла коді миян енмыс... ок ёна жӧ...

— Ме тэныд петкӧдла, зырымбедьлы, суд, бара аслад сёрнинад?!..

Катьӧ тьӧт вӧньсӧ коссьыс разис, кӧсйис кучкыны.

Васьӧ звиркнитіс да котӧрӧн улӧ чеччыштіс — сымда сійӧс и кутан!

— Сӧбака. Век мыйсюрӧ видзӧдӧ сёрнитны!

— Мамӧ, ужнайтам, — шыасис Машӧ.

Быдсӧн улӧ лэччисны. Машӧ котӧрӧн сёйны корсис — вольсаліс лӧз серӧн кыӧм пызандӧра, шӧраліс коса пуртӧн рудзӧг тупӧсь. Катьӧ тьӧт вайис йӧвва шыд, пӧсь рысь.

Васьӧ сэк кості чуньсӧ дуллялӧмӧн ӧшиняс рисуйтӧма ӧти синма, ныртӧм, плеша старикӧс...

— Лок, неморт, сёй да эн дозмӧдчы, эн менӧ грекӧвӧйт!

Васьӧ мыссис. Пуксисны.

— А ме думӧн, Катьӧ тьӧт, ӧнія олӧмыд веськыдджык. Босьтам со повзьӧмъястӧ да кажитчӧмъястӧ — сійӧ дзик бать-мам кузя: пузчужӧмсяньным повзьӧдласны, сэсся дерт быд мырйысь повзян. Ичӧтдырйи ме вӧлі гӧбӧчӧ луннас ог лысьт пырны. А ывлаад нуӧдчӧмсьыд рытъяснад кымыныськӧ зумыштлісны юр пыдӧсӧ.

Васьӧ, небось, оз миян моз быдмы: кӧть синсӧ чуткы, нинӧмысь оз пов!

— Ӧні мӧдаръюгыдсӧ вунӧдӧмаӧсь нин да, пернапассӧ оз чӧвтны ни, куим ура сисьсӧ нин он аддзыв богородича водзад; Микӧла угодник водзын эськӧ пыр нин пемыд да.

Ӧшинь улас кодъяскӧ шумитны кутісны.

— Кагаыс чуралӧма-бӧрдӧ! Кӧн, бара, сюраыс кыскалӧ? Лок, омӧль, кагаыд бӧрдӧ!

— Ой, энька. Дыр овсис. Вильӧдас бара талун! — котӧрӧн уськӧдчис Анна.

— Мыйкӧ бара тэныд найӧ сетісны эз? — кыввидзис мамыслы Машӧ. Аски кӧ пескыдла огӧ кайӧ, ӧдвакӧ усяс небесасяньыд! Ланьт нин, мамӧ, эн юргы!

— Сылы и Илля пророк гымалӧ да... — серӧктіс Васьӧ.

— Ланьт, колӧкӧ, кучиктӧ ӧд лэдза. Еннад эн шмонит! Он помнит кыдзи Миронӧс чушнитіс чардбиӧн? Оз дыр виччысь! Сійӧ жӧ туналан? Зырымбедь!

— Кӧн нӧ менам зырымыс? Ме, другӧ, быд сёйны пуксигӧн ки мыська — ме, зонмӧ, пионер! — быдсӧн гӧрдӧдіс Васьӧ, синваыс дорыштчис...

— Со, — долыд олӧм виччыси! Воис тай со! Машӧ — «телега»^/Делегатка.^. Васьӧ — «пиня-ньӧр»^Пионер./^! Гашкӧ коммунист вераӧ нин гижсид да? Коді тіянӧс тӧдӧ!

Катьӧ тьӧт зэв ёна бӧрддзис.

ІІІ.

Катьӧ тьӧтлӧн оз узьсьы... Став олӧмыс син водзас. Нелямын арӧс тыртӧ, а кокни олӧм эз тӧдлы: тьӧтка водзын быдмис, быд сьӧкыд удж нырис, кыкысь Ятка туй таляліс, юысь мужик сайӧ сетісны; энька-айка кушӧн вӧтлісны — лои стрӧитчыны. Сэсся война вылӧ босьтісны мужиксӧ... А коді оз тӧд дӧвалысь олӧм?..

Ӧнія олӧм йылысь думыштіс: — Олӧмыд дзик мӧд лоны кутіс. Ентӧ дзикӧдз вунӧдны кутісны — вичко пыдди собранньӧ вылӧ кыссьӧны. Машӧлы со дас кӧкъямыс арӧс, а дзик на челядь руа: Васьӧкӧд шлонъялӧ. Васьӧ вылӧ видзӧдӧ... Делегаткаалӧ... мый пӧ сійӧ делегаткаыс и лоӧ? Ёгор зять тай шуӧ «телегаӧн»-а...

Некыдзи оз вермы унмовсьны Катьӧ тьӧт. Чорыда мӧвпалӧ. Помнитӧ сійӧ, быттьӧ тӧрыт на и вӧлі, — кор муніс медводз на Яткаӧ. Паськӧмыд абу, праздникыд воас да йӧзсьыд лоӧ дзебсясьны. Нажӧтка некысь босьтны. Кыскасьыштас кӧ, либӧ колльысяс, тӧварла карӧ лэччылас, грӧш ни кӧпейка оз аддзыв — пыр батьыслӧн водзӧ босьтӧма. А тьӧтка морт пыдди эз пуктыв. Ыджыд зыкӧн и лои мунны Яткаӧ аслыс кӧмкот-платтьӧ лӧсьӧдны.

Мӧдӧдчисны найӧ куимӧн: Сидӧр Ӧгрӧ — батьтӧм-мамтӧм ныв, Тикӧн Педӧсь — гӧлиник батя-мама да ачыс Катьӧ. Педӧсь мӧдӧма мӧд туй нин, рочӧн кужыштӧ сёрнитны, туйсӧ тӧдыштӧ, Ӧгрӧ да Катьӧ йӧй ыж кодьӧсь вӧлӧмаӧсь. Керкасьыд петавтӧг ӧд тӧдӧмысь сэтшӧмӧсь!

Яткаӧ нывъяс вӧлі ёнджыкасӧ мунӧны Успенньӧ гӧгӧр, подӧн. Паракоднад ӧд сёрӧнджык нин пондісны ветлыны. Пӧлтинника жалӧванньӧсьыд ӧд он уна паракод вылад гуляйт! А миян нывъяс первой тӧлысьястӧ вӧлӧм служитӧны куш кынӧмпӧт вылас, сы вылӧ радӧсь вӧвлӧмаӧсь роч кывтӧ тӧдтӧгыд.

Помнитӧ Катьӧ тьӧт, кыдзи найӧ кык вежон ӧтарӧ мунісны. Некор оз вун сылӧн медводдза туйыс.

Со ӧтикысь пуксисны найӧ шойччыны туй бокӧ. Луныс шондіа, лӧнь. Гӧгӧр ыджыд вӧр. Туй пӧлӧныс рощи кайӧма. Сукар нопнысӧ пӧрччисны, пондісны гиджгыны-йирны. Сидӧр Ӧгрӧлӧн кокыс пыктӧма, коклябӧрыс потлӧма кыкнан кокыслӧн — ӧдва ловъя... Друг Ӧгрӧ звиркнитіс места вывсьыс, ойӧстіс-горӧдіс: «Катьӧ, мышкад лёкгаг кайӧ!» Катьӧ оз помнит, кыдзи пыркӧдчис, дзик садьыс бырлі. Педӧсь шуӧ дай ачыс Катьӧ кывлывліс: лёкгагйыд абу бур водзын. Катьӧ бӧрдны, да бӧрдны! Сэтшӧм шог босьтіс! Водзӧ шог мунны, бӧртӧ бара жӧ он бергӧдчы... Медъёна пӧ пашпорттӧ колӧ видзны, — шуӧ Педӧсь, — пашпорттӧгыд пӧ пырысьтӧм-пыр пӧличаӧ нуасны да этапӧн гортад мӧдӧдасны, юрыд пӧ яналас нэм кежлад.

Коркӧ и Яткаӧ воисны... Вӧт кодь дзик олӧмыд! Воисны рытын. Педӧсь нуӧдіс Якӧ Ирина ордӧ; сійӧ сэтчӧ мунӧма верӧс сайӧ. Ирина вӧлӧм патератӧ вежӧма. Войбыд корсьысисны. Сӧмын мӧд луннас лун шӧр кад гӧгӧр аддзисны. А местатӧ кутшӧм корсьӧмыс вӧлі!

— Мӧд ветлігӧн нин сӧмын гӧгӧрвои: господаыд коми нывъястӧ радейтӧныджык найӧ веськыдлун кузя, — мӧвпалӧ Катьӧ тьӧт, — мукӧд купечьяс ӧтырышйӧ куш коми слуга видзӧны.

Сэки ещӧ местатӧ корсьӧмыс кутшӧм вӧлі! Пасибӧ улыс заводса Санькалы — сійӧ сюйис. Мортыд роч, збой. Пыр вӧлі сьылӧ:

Кабы тятя, кабы мама,

Кабы брат, как у людей —

Не пошла бы в чужи люди

За три тысячи рублей.

Сійӧ вӧлі горнишнӧйын зэв озыр, чина нима ордын олӧ, шайт вит вӧлі тӧлысьнас мынтӧны. Регыд жӧ ывла вылӧ тойыштісны коньӧрӧс, нӧбасьны кутӧма да.

— Быд ногыс лои овны меным, — висьтавлывлӧ Катьӧ тьӧт нывбаба пӧвстын: — Ме пыри купеч ордӧ. Семьяыс вӧлі ыджыд. Ӧти горӧдӧ, мӧд индӧ, коймӧд тувкӧ: «Катька, тайӧтор вӧч, Катька, сійӧтор вӧч.» То самӧвар пукты, то пальто весав, то колоши мыськы, то казакъясӧс верд, дворниклы отсав скӧт гӧгӧр... Первой тӧлысьсӧ прӧста олі, мӧд тӧлыссьыс бергӧдісны, ыджыд блюд жугалі да. Коймӧд тӧлысьнас куті гӧгӧрвоыштны нин, да жалӧванньӧ чӧлкӧвӧйӧн тӧлысь пуктісны. Сӧмын кодлӧн шудыд абу, он ов: регыд ыджыд причча лои...

Катьӧыд вӧлӧм пыр питшӧгас новлӧдлӧ пашпорттӧ, дай уськӧдас юкмӧсӧ ва лэпталігӧн, а лэптыны абу шедӧма; тӧлысь кымын олӧма, сэсся явитӧма. Вӧтлӧмаӧсь слугасьыд. Тӧвнад вӧзйысьысьыд уна. Местаыд абу сюрӧма. Бӧрдӧма, бӧрдӧма дай бӧр гортас локтӧма. Локтігас Вилядьӧ пыралӧма кудель керны.

Кудель ноп вайӧма жӧ гортас, абу жӧ дзик весьшӧрӧ вошӧма тӧлыс.

Ставыс тайӧ Катьӧ тьӧтлы дум вылас уси, быттьӧ выльысь олӧмсӧ оліс.

— Васьӧлы дас кык арӧс лоӧ — рушкуын коли. Кӧнкӧ, бара, ловъя абу-а? — Уси дум вылас мужикыс: — кыдзи эськӧ нэм помыд коли сэтшӧм юысь морт дінад? Колӧкӧ и, бурджык сытӧг да... Машӧ — роботнича, Васьӧ — отсӧг нин...

Ывлаын том йӧзлӧн гӧлӧсъяс кылісны. Катьӧ тьӧт быттьӧ вӧтысь садьмис.

Шондібанӧй олӧмӧй,

Да том олӧмӧй, том гажӧй —

кывліс зон гӧлӧс гудӧкӧн. Сы дінӧ ӧтлаасис ныв гӧлӧс.

Том олӧмӧй, том гажӧй

Да том пӧра коллялӧмӧй.

— Менӧ кӧ эськӧ мырдӧн эз сетны, дзик мӧд вӧлі олӧмыд, — думайтӧ вӧтӧн моз нин Катьӧ тьӧт: Машӧлӧн кӧть мед олӧмыс оз ло менам кодь...

Майбыръясӧй зонъясӧй

Да коньӧръясӧй нывъясӧй! —

Лывкнитіс ылын нин ныв гӧлӧс.

— Тіянлы вӧля ӧні сетӧма, абу миян быдмӧм.

Бергӧдчис мӧд бок вылӧ Катьӧ тьӧт:

— Гашкӧ, найӧ и правӧсь да, коді тӧдӧ, — ышловзис.

Мӧд дум думайтӧ пӧлатьын Машӧ, юр вывтіыс шебрасьӧма трапйӧӧн кыӧм эшкынӧн да.

— Вӧлисти на локтӧны, мый бара та дырасӧ репетиция бӧрас вӧчӧмаӧсь-а...

Мый бара, мамӧй вӧчас менӧ, тӧдас кӧ комсомолад пырӧмтӧ? Ёна кӧ йирны кутас, пышъя карӧ... — Чорыда думсьыс шуис аслыс Машӧ.

* * *

Асыв кыа би моз ӧзйӧ,

Сьӧд вӧр шӧрӧ югӧр пырӧ...