ЛЁКВИСЬӦМ

Мукӧд пӧлӧс висьӧмъяс дорысь лёквисьӧм медъёна паськалӧма йӧз пӧвстын став му пасьталаас. Куш ӧти Париж карысь (Францияын) лёквисьӧмӧн висьысь йӧзсӧ лыддьӧны сизимсё сюрс гӧгӧр. Берлинын (Германияын) быд сё мужик вылӧ лёквисьӧмӧн висьӧны кызь морт, сё нывбаба пиысь дас вит нывбаба. 1903 вося лыддьӧм серти, став Россия пасьтаын быд дас сюрс йӧз костын лёквисьӧмӧн висьӧмаӧсь сизим дас кык морт. Миян Коми обласьтын 1925 вося лыддьӧм серти, лёквисьӧмӧн висьӧны 704 морт. Дерт, тайӧ лыд улас эз на веськав став висьысь йӧзыс. Лёквисьӧмнад висьысь йӧзыд миян 704 мортсьыд унджык на. Весиг быдса сиктъяс висьӧны. Сэтшӧм сиктъясад сӧмын ӧтка-ӧтка морт оз висьны лёквисьӧмнад.

Мый сійӧ лёквисьӧмыс да мый вӧсна сійӧ лоӧ.

Лёквисьӧм — вуджан висьӧм. Висьмӧдан микробыс^Микроб — зэв ичӧтик, синмӧн аддзытӧм ловъя олысь./^ шусьӧ «Кельыд спирохетаӧн». Сійӧясӧс позьӧ аддзыны сӧмын микроскоп^Микроскоп — ыдждӧдантор. Сы пыр видзӧдӧмӧн зэв лӧсьыда тыдалӧны куш синмӧн аддзытӧмторъяс./^ пыр видзӧдӧмӧн. Микроскоп улын кельыд спирохета тыдалӧ зэв вӧсни, штопор^Штопор — пробка перъялан, винт модаа./^ нога нюклясьӧм сунис кодь. Кельыд спирохета кӧ лэдзны ӧблезянаяс, кроликъяс вир-яйӧ, найӧяслӧн, мортлӧн моз жӧ, артмӧ лёквисьӧм. Тайӧ петкӧдлӧ мый вӧсна лоӧ мортлӧн лёквисьӧм да коді сійӧ висьӧмсӧ вӧчӧ. Висьмӧдан микробыс кӧ веськалас мортлы яй-вирас дойяс пыр, кӧть кыті, морт висьмӧ лёквисьӧмӧн. Сынӧд пыр лёквисьӧм оз вудж. Висьӧм вермӧ вуджны мужика-нывбабаа волысьӧмӧн (кодныскӧ кӧ на пиысь висьӧны) дай олӧмсям вӧсна.

Олӧмсям вӧсна лёквисьӧм вуджӧм.

Дзоньвидза мортӧс кӧ, кодлӧн вом дорас эм кутшӧмкӧ дой, окалас лёквисьӧмӧн висьысь морт, сэки лёквисьӧм вуджӧ сійӧ дзоньвидза мортыслы: висьмӧдан микробыс сылы веськалас вом дорса дойӧдыс. Сэсся бара жӧ лёквисьӧм вуджӧ ӧтлаын, ӧти тасьті-паньӧн сёйигӧн, чигарка помъяс куритігӧн. Вартігъясӧн дай мукӧддырйи синъясӧ веськавлӧ ёг. Сійӧ ёгсӧ синсьыс перйӧны кывъялӧмӧн. Тайӧ кывъялӧмнад бара жӧ лёквисьӧма мортсяньыд висьӧмыд вуджны вермас. Лёквисьӧм вуджлӧ мортлы вичкоын крест окалігӧн, даръясигъясӧн. Ӧти кузьчышъянӧ чышкысьӧм, новлан, узьлан кӧлуй пыр сідзи жӧ висьӧм вермӧ кутчысьны да разавны. Тадзи вуджан да паськалан лёквисьӧмыс шусьӧ олӧмсямса лёквисьӧмӧн (бытовой сифилис). Дерт, сійӧ медъёнасӧ лоӧ пемыдлун вӧсна да велӧдчытӧм вӧсна. Мукӧд государствоясын йӧзыс миян дорысь велӧдчӧмаӧсьджык. Сэні сӧмын воӧ олӧмсямса лёквисьӧм разалӧмыс вылӧ 10%-ыс. Миян СССР-ын олӧмсямса лёквисьӧмыс паськалӧма дзонь 70% став лёквисьӧм письыс. Миян сиктъясын ёнджыкасӧ паськалӧ лёквисьӧмыд йӧз олӧмсям вӧсна.

Волысьлӧма^Половой сифилис/^ лёквисьӧм.

Волысьлӧма лёквисьӧмӧн висьӧны медъёнасӧ каръясын. Дерт, висьӧмсӧ медъёнасӧ паськӧдӧны проституткаяс. Проституткаяс пиысь лёквисьӧмӧн висьӧны 90%-ыс. Сідзкӧ, пӧшти став проституткаыс вермас висьмӧдны зэв уна дзоньвидза мортӧс. Каръясын проституткаясыд вывті уна. Лыддьӧм серти эм ӧти проститутка: Берлинын быд 20 нывбаба пиын, Вена карын 22,4 нывбаба костын, Парижын 14 нывбаба костын, Лондонын 9 нывбаба костын, сідзи водзӧ.

Кыдзи мыччысьӧ да висьӧдӧ лёквисьӧм.

Висьӧм шедӧмсянь вежон 2–3 некутшӧм висьӧм мортлӧн ортсысяньыс оз тӧдчы. Сэсся сы бӧрти, висьмӧдан микробыс (спирохетаыс) яй пытшкӧ веськаланінын лоӧ анькытш ыджда кымын ваболь. Ваболь сэсся пӧрӧ дойӧ. Сэтшӧм дойыс оз вись ни, оз луд, доръясыс чорыдӧсь. Дойбердса матысса железаясыс неуна пыктыштӧны. Мукӧддырйи дойыс бурдӧдтӧг ачыс бурдӧ. Висьысь мортыд сэки, тӧдтӧгыс, чайтӧ лёквисьӧмсӧ бурдӧмӧн да помасьӧмӧн. Абу тай сідзи. Сійӧ помасис сӧмын медводдза кадыс висьӧмыслӧн. 4–6 вежон мысти мӧдӧдчӧ мӧд кадыс. Мӧд кадыс лёквисьӧмлӧн кыссьӧ во 2–5 дай дырджык. Сэки став тушаын, вом пытшкӧсын дай мукӧдлаын лоӧны уна пӧлӧс кисьтӧмъяс. Сійӧ кисьтӧмъясыс оз висьны ни, оз лудны ни. Некутшӧм ногӧн кӧ мӧд када висьмӧмсьыс морт оз бурдӧдчы, сылӧн висьӧм пӧрӧ 3-ӧд кадӧ. Сійӧ кад дырйиыс мортлӧн кӧнсюрӧ медвойдӧр лоӧны йӧнгыльяс. Сэсся йӧнгыльясыс пӧрӧны дойясӧ. Дойясыс ас гӧгӧрсьыс ставсӧ сісьмӧдӧны. Сэтшӧм дой кӧ лоӧ ныр лыяс вылын, ныр мортлӧн лясмунӧ, сідз водзӧ. Коймӧд кадыс висьӧмлӧн кыссьӧ кымынкӧ во. Он кӧ бурдӧдчы, висьӧм пӧрӧ бурдӧдны вермытӧм параличӧ, либӧ спиннӧй сухоткаӧ.

Кутшӧм кадъяснас лёквисьӧм вуджӧ мукӧд йӧзлы.

Медводдза да мӧд кад дырйиыс лёквисьӧм вермӧ зэв кокниа вуджны мӧд мортлы. Коймӧд каднас висьӧмыс оз вудж.

Дзикӧдз бурдӧдтӧг лёквисьӧм, кӧть и нинӧм нин оз тӧдчы сылӧн, во 5–10, 20 мысти бӧр вермас мыччысьны эж вылӧ.

Лёквисьӧмӧн висьысь нывбабаяс вайӧны шой кагаясӧс либӧ лёквисьӧмӧн висьӧмъясӧс: кагаяслӧн став туша вылас тӧдчӧ лёквисьӧм кисьтӧмъяс. Та серти позьӧ шуны: лёквисьӧм, абу кӧ сыысь бурдӧдчылӧма, вуджӧ челядьлы.

Позьӧ оз дзикӧдз бурдӧдчыны лёквисьӧмысь.

Коді оз бурдӧдчы лёквисьӧмысь, пыр эновтчӧ, — сэтшӧмлы сӧмын колӧ повны лёквисьӧмысь.

Лёквисьӧмысь позьӧ бурдӧдчыны, дзикӧдз сыысь мездысьны; сӧмын казялӧм бӧрын колӧ чорыда кутчысьны бурдӧдчынытӧ. Кымын регыдджык заводитчан бурдӧдчыны, сымын ӧдйӧджык и мездысян висьӧмысь. Медводдза висьӧм лоӧм кадсянь кӧ кутан бурдӧдчыны, сэки висьӧмысь некузя кад мысти мездысян дзикӧдз. Дерт, колӧ бурдӧдчыны сӧмын врачьяс ордын. Бур оз ло, пондан кӧ бурдӧдчыны пывсьӧдчысьяс ордын, «тӧдысьяс» ордын. Мӧд кад дырйиыс кӧ кутан бурдӧдчыны, сэки лоӧ дырджык нин дзикӧдз бурдтӧдзыд лечитчыны. Ковмас сэки во 2–3 чорыда, здук кежлӧ эновтчывтӧг бурдӧдчӧм. Коймӧд кад дырся висьӧмсӧ бурдӧдны дзикӧдз оз вермыны. Вермӧны сӧмын кокньӧдны висьӧмысь да мездыны параличысь да спиннӧй сукоткаӧн висьӧмъясысь.

Колӧ-ӧ яндысьны лёквисьӧмӧн висьысьяслы.

Йӧз пӧвстын лёквисьӧм шуӧны «пежӧн». Сійӧ ньӧти абу сідзи. Висьӧмын немтор абу «пежыс». Тадзинадтӧ ӧд позьӧ жӧ «пежӧн» шуны чакотка, тиф, холера. Лёквисьӧмӧн висьысь йӧз 100 морт пиысь 70 мортыс висьӧны миян дзик асланыс пемыдлун вӧснаыс видзчысьтӧмла. Сы вӧсна найӧс оз ков нартитны ни, видны ни. Колӧ налы быд ногӧн отсавны бурдӧдчыны, ӧдйӧджык мездыны сэтшӧм висьӧмысь.

Лёквисьӧма йӧзлы аслыныс оз ков яндысьны висьӧмсьыс. Регыдджык колӧ кутчысьны бурдӧдчыны врач ордын.