ТРУНДА — БУР ВОЛЬӦС
Мыйӧн бур трунда вольӧс.
Скӧт оланін миян вольсалӧны идзасӧн да лёк, шогмытӧм турунӧн. А локтас тулыс, туруныд ни, идзасыд ни оз кольлы. Сідзкӧ, куш идзаснад картатӧ вольсавны абу дзик шань.
Мукӧдлаын (Швецияын, Финляндияын, мукӧдлаын) крестьянаыс картанысӧ идзаснад омӧля вольсалӧны, кызвынсӧ вольсалӧны трундаӧн. Тані миян эськӧ трундаыд уна жӧ эм да, сӧмын оз на крестьяна тӧдны — кытчӧ да мый вылӧ сійӧ туйӧ. Сы понда оз и сійӧс перйыны.
Трундаӧн картатӧ вольсалігӧн куйӧдыд артмӧ бурджык. Куйӧд васӧ трунда ас пырыс ньӧти оз лэдз. Трунда вермӧ юны куйӧд ва пӧв куим кымынӧн унджык рудзӧг идзас дорысь: ӧти пунт кос, нитша трунда вермӧ юны куйӧд васӧ 12 пунтӧдз, ӧти пунт идзас юӧ сӧмын пунт 3–4.
Сідзкӧ, трундаӧн карта вольсалігӧн куйӧд, ӧти-кӧ, артмӧ бурджык, мӧд-кӧ, унджыка трунда вольӧс скӧт оланінысь сӧстӧммӧдӧ сынӧдсӧ, кыскӧ дука ва ру карта вылысь. Куйӧд сісьмигас лэдзӧ сынӧдӧ аслыспӧлӧс дук, нашатырлань муныштӧ. Сійӧ шусьӧ аммиакӧн. Аммиакас эм зэв уна азот, кытысь бӧрын артмӧ селитра. Сійӧ зэв колан сёянтор кӧдзалы, быдтасъяслы. Сӧмын азотсӧ идзас куйӧд озджык вермы кутны. Трундаӧн вольсалігӧн азот некытчӧ оз вош, кольӧ куйӧдӧ. Сы понда вынлуныс куйӧдлӧн ещӧ нин содӧ. Сэсся ӧд скӧтыд сӧстӧм сынӧдаинад дзоньвидзаджык олӧ.
Картатӧ трундаӧн вольсалігӧн ёна вичмӧ идзасыд вердас вылӧ. Крестьяналӧн кӧ куим мӧс, кӧкъямыс-ӧкмыс тӧлысьӧн мунӧ вольӧс вылӧ идзас 120–135 пудйӧдз. Та мында идзас вермӧ водзсасьны 60–70 пуд турунлы. Нюр муӧн (нитша трундаӧн) вольсалігӧн джынсьыс унджык вичмас кӧрым вылӧ.
Со сідзкӧ, мый сетӧ трунданад картатӧ вольсалігӧн: 1) содӧ куйӧд, 2) артмӧ вына бур куйӧд, 3) дзоньвидзалун скӧтлысь кутӧ, 4) содӧ вердас овмӧсын.
Трунда перйӧм йылысь.
Ӧні сёрнитыштам кыдзи перйыны трундасӧ, кутшӧм трунда туйӧ вольӧс вылӧ да кыдзи сійӧн колӧ вольсавны картатӧ.
Эм кык сикас трунда му: 1) нитша трунда, 2) муа трунда. Нитша трунда сюрӧ пожӧм вӧра нюрысь. Сійӧ и эм карта вӧльӧс муыд. Перйыны трунда колӧ арсянь. Муа трунда вольӧс вылӧ оз туй (няйтчӧ). Сӧмын сійӧ зэв бур кыскавны, карта вылӧ вайлытӧг, веськыда му вылӧ. Перйыны татшӧм трунда мутӧ колӧ арсянь жӧ, сэсся чипасӧн тэчны, медым шуралас. Чипасас колӧ тӧвйӧдны да гожйӧдны. Косьмӧм, шуралӧм бӧрын позьӧ кыскавны му вылад.
Вольсавны картатӧ трундаӧн оз ков кыза, вершӧк 2–3, а вылысас вольсыштны идзас. Позьӧ, дерт и, куш трунданас вольсавны, этша кӧ нин идзасыд. Няйтчыны кутас да бара вольсавны.
Видлӧгъяс трунда куйӧдлӧн.
Миян обласьтын видлӧгъяс трундаа куйӧдӧн да трундаӧн, буракӧ, эз на вӧвлыны. Ме тані висьтала мый сетӧмаӧсь видлӧгъясыс мукӧдлаын^Босьтӧма Бауэрлысь, «Крестьянское Хозяйство» нигаысь./^.
1. Запольскӧй опытнӧй станцияын воӧма десятина му вылысь:
| куйӧдавтӧм муысь | 100 п. нянь | 100 п. идзас |
| идзас куйӧдӧн | 137 п. « | 127 п. « |
| трунда куйӧдӧн | 166 п. « | 160 п. « |
| известкаалӧм трундаӧн | 164 п. « | 131 п. « |
| куйӧд сора трундаӧн | 168 п. « | 152 п. « |
2. Вяткаса опытнӧй станцияын воӧма видлӧг муясысь:
| Нёль сюрс пуд трундаӧн куйӧдалӧм муысь — сю | 160 п. десятина |
| куйӧдтӧмысь | 120 п. « |
| зӧр, сю бӧрын, трундаӧн куйӧдалӧм му вылысь | 108 п. « |
| « « куйӧдтӧм му вылысь | 95 п. « |
Татысь аддзам: трундаӧн куйӧдалӧм му вылын содӧма урожайыс весиг и мӧд кӧдзаыслӧн куйӧдалӧм бӧрас дай вынсӧ кутӧ дырджык идзас куйӧд дорысь.
Вӧлӧмкӧ сідзи и эм. Запольскӧй опытнӧй станцияын видлӧмаӧсь: кымын кӧдзалысь содтӧ урожайсӧ трунда куйӧд. Видлӧгыс со мый висьталӧма.
Урожайыс десятина зӧрлӧн:
| Идзас вольӧса куйӧд 2400 п. | 145 п. 1-я вонас | 151 п. 2 вонас | 115 п. З вонас |
| Трунда вольӧса куйӧд 2400 п. | 160« « | 171 « « | 179 « « |
| Трунда куйӧд 4800 п. | 163 « « | 160 « « | 163 « « |
Трундаыд миян куйлӧ вывті уна. Колӧ заводитны перйыны сійӧс карта вольӧс вылӧ да куйӧд вылӧ. Трундаыд перйӧм-кыскалӧм трудтӧ зэв бура вештас.
