МЫЙ БУРЫС ДА ОМӦЛЬЫС МИЯН КООПЕРАЦИЯЫН
Таво октябр да ноябр тӧлысьясын быдлаын потребобществояс кыввидзисны шленъясыс водзын 1925–26 воын ас удж нуӧдӧм йывсьыныс.
Кутшӧма нӧ мунӧма уджыс?
Ми босьтам вося удж нуӧдӧмсӧ Емдін уездувса некымын потребобществолысь да видзӧдлам коді кыдзи уджалӧма.
ЧАССА ПОТРЕБОБЩЕСТВО.
Став шленыс октябр 1-ӧд лун кежлӧ лыддьысьӧ 210 морт, 369 керкаысь — 56,9% став керка лыдсьыс. Во чӧжӧн пырӧма 21 выль шлен, мӧд ногӧн кӧ шуны, быд 17 лунын вермӧмаӧсь кыскыны кооперацияӧ ӧти мортӧс. Нывбаба шленъясыс — 28-ӧн. Таво пырӧма сӧмын ӧти морт.
Пайыс — 3 шайта. Став чукӧртӧм паевӧй капиталыс октябр 1-ӧд лун кежлӧ вӧлӧма 371 шайт да 46 ур; быд шлен юр вылӧ воӧ 1 шайт да 76 урӧн. Быдса пая шленыс сӧмын 46 морт. Тайӧ боксянь Часса потребобщество чотӧ, жебиник. Водзӧ кежлӧ та понда колӧ чорыдджыка зэвтчывны. Тадзи жӧ тшӧктісны шленъясыс асланыс собранньӧ вылын.
Тӧварыс во гӧгӧрӧн бергӧдчӧма 24.355 шайт дон, кольӧм вося серти унджык 4882 шайтӧн.
Дон содтӧмыс тӧвар вылӧ ас юрдон вылас вӧлӧма 12%, кольӧм вося серти неуна ичӧтджык. Рӧскодыс вылӧ мунӧма 9,6% тӧвар дон бергӧдчӧмысь, ӧти прӧчентӧн улӧджык кольӧм вося серти. Вося вузасьӧмысь воӧма барыш 577 шайт. Став бергалан сьӧмыс — 4.700 шайт, куйланыс кӧлуйын, пайясын да надеятӧм уджйӧзъясын — 1.080 шайт. Куйлан сьӧмӧн жӧ кӧ лыддьыны и важ вося уджйӧзъяссӧ (кыссьӧ нин во куим-нёль), лоӧ 3.000 шайт гӧгӧр. Став эмбурас асланыс сьӧмыс лыддьысьӧ 1.600 шайт йӧзлӧн 4.180 шайт. Аслас сьӧмыс во чӧжӧн содӧма 625 шайт.
Ёна омӧльтны тавося уджсӧ потребобществолысь оз позь. Во кык сайын ӧд чотны заводитліс, а тавоясӧ, бурджык уджалысьястӧ бӧрйисны да, бӧр кок йылас сувтыштіс.
ПАЛЬСА ПОТРЕБОБЩЕСТВО.
Став шленыс 371 морт, 834 керкаысь — 44,5% став керка юрсьыс. Во чӧжнас пырӧма 64 выль шлен — быд квайт лунын ӧти морт. Нывбаба шленыс 70 морт. Пайыс 5 шайта, став пайсӧ мынтӧмаӧсь сӧмын 24 морт. Чукӧртӧм паевӧй капиталыс — 1.064 шайт да 34 ур, ӧти шлен вылӧ воӧ 2 шайт да 87 ур. Тӧвар бергӧдчӧма 52.283 шайт дон, кольӧм вося серти унджык 16960 шайтӧн. Вузасьӧ збоя куимлаын: Паль погостас, Сотчӧм вылын, Гаж дорын.
Тӧвар вылӧ содталӧмаӧсь донсӧ рӧскодъяс вылӧ, вайӧмсьыс кындзи — 12,4%, кольӧм вося серти улӧджык. Став рӧскодыс лоӧма — 7,7% тӧвар бергӧдчӧм донысь. Вося барышыс лоӧма 2832 шайт. Аслыс сьӧмсӧ чукӧртӧ чорыда. Бергалан сьӧмыс вӧлӧма 10900 шайт, а куйланыс, бергавтӧмыс 5.000 шайт (31%). Сэні асланыс сьӧм лыддьысьӧ 6.000 шайт (38%) да йӧзлӧн 9.900 шайт. Воддза воас нин лэптӧмаӧсь аслыныс ыджыд керка; дерт эськӧ рӧскодыс уна жӧ лоӧма да, 1.900 шайт.
Таво вузасьысьясыс зэв ыджыда абу судзсьӧмаӧсь — дзонь 1.197 шайт дон. Татшӧм судзсьытӧмъясыд ёна потребобществотӧ мисьтӧммӧдӧны да омӧльтчӧдӧны. Сыысь колӧ медъёна видзчысьны да медчорыда водзсасьны.
ОТСА ПОТРЕБОБЩЕСТВО.
Во куим сайын тайӧ потребобществоас ен нога йӧз свертӧк вылӧ нин кӧсйӧны вӧлі гижны. Отсаыс вӧлі шуӧны: дерт пӧ нин тайӧ кооперативыд сотчас юралысьыскӧд тшӧтш, юралысьыс вывті ёна юӧ да. Тӧкӧтьӧ ӧд тайӧ кывъясыс эз инны. Сӧмын вермисны жӧ видзны кооперативӧс сэтшӧм немуличаысь: юысь, лёк-дыш уджалысьясӧс вӧтлісны, на инӧ бӧрйисны зіль йӧзӧс.
Ӧні кооператив со кутшӧм: шленыс — 485 морт, 31% став керка юрсьыс. Таво пырӧма 92 выль шлен. Став шлен пиас 53 нывбаба. Пай — 5 шайта да бара жӧ абу на ставсӧ чукӧртӧма — сӧмын чукӧртӧма 1.023 шайт. Тӧвар бергӧдӧма тайӧ вонас 87.912 шайт дон, кольӧм вося серти 20 сюрс шайтӧн унджык. Вузасьӧма зіля, барышсӧ босьтӧма вель уна — 5.139 шайт. Тӧвар вылас ас дон вылас содтӧмыс вӧлӧма 12,5%, кольӧм восяысь ичӧтджык прӧчент мӧдӧн. Рӧскод вылӧ мунӧма 6% став бергӧдчӧмса тӧвар донысь.
Бергалан сьӧмыс — 16.000 шайт — 89% став эмбурсьыс, куйланыс 2.000 шайт — 11%. Аслас сьӧмыс тавося барышнас кайӧма 10.000 шайтӧдз. Йӧзлӧн сьӧм лыддьысьӧ на ордын 8 сюрс шайт.
Ӧні Отса потребобщество веськыд туй кузя мунӧ. Шленъясыслы оз нин ков лэдзны чукыльтны тайӧ туйсьыс.
ЯКУШЕВСКӦЙ ПОТРЕБОБЩЕСТВО.
Став керкаыс тайӧ лавка улас 66, пырӧма шленӧ 92 морт. Вель уна керка вылӧ воӧ кык шленӧн. Тайӧ ошкана удж. Быдлаын колӧ татшӧмӧн лоны кооперацияыдлы.
Тавося собранньӧ вылас шленъясыс пайсӧ шуӧмаӧсь лэптыны 10 шайтӧдз. Став чукӧртӧм паевӧй капиталыс — 437 шайт да 55 ур. Быд шлен вылӧ воӧ 4 шайтӧн да 75 урӧн. Воӧн тӧварсӧ бергӧдӧма 18.895 шайт дон, кольӧм вося серти 6.480 шайтӧн унджык. Дон содтӧмыс тӧвар вылӧ мукӧд кооперативъяс серти ыджыд — 14%. Куш барышыс вося вузасьӧмсьыс лоӧма 719 шайт. Став эмбурыс октябр 1-ӧд лун кежлӧ вӧлӧма 9.520 шайт дон, сэні бергаланыс — 6.300 шайт, куйланыс — 3.220 шайт. Уна сьӧм сюйӧмаӧсь куйлан эмбурас. Сыысь колӧ видзчысьныджык. Асланыс бергалан сьӧмыс лыддьысьӧ 3.698 шайт, йӧзлӧн 5.821 шайт.
Ж. Бор
