КЫДЗИ ВОСЬТАВНЫ ВИДЗ-МУ УДЖАЛАН КООПЕРАТИВЪЯС
Важӧн, сардырся правительство дырйиыд восьтавны видз-му уджалан кооперативъястӧ эз вӧв зэв кокни. Крестьяналы кооперативӧ ӧтувтчигӧн медводз колӧ чукӧртчывны-сёрнитны. Чукӧртчывны сэкся власьт дырйи юасьтӧг вӧлі некыдзи оз позь, лоӧ вӧлі юасьны исправниклысь, а сійӧ ещӧ лэдзас либӧ оз на. Лэдзас кӧ, сэки вӧлисти позяс чукӧртчывны да лӧсьӧдны устав. Сэсся уставсӧ колӧ вӧлі мӧдӧдлыны губерня карӧ губернаторлы видлавны да вынсьӧдны. Со кутшӧм сьӧкыд вӧлі важӧн крестьяналы восьтавны кооперативъяс. Сардырся правительствоыд ёна повліс крестьяна ӧтувтчӧмъясысь.
Кодлы позьӧ ӧтувтчыны видз-му уджалан кооперативъясӧ.
Сӧвет власьт миян 1924 воӧ август 24-ӧд лунӧ лэдзис видз-му уджалан кооперативъяс йывсьыд со кутшӧм декрет (закон):
«Став республикаяс союз пасьта видз-му уджалӧм вылын олысь йӧз, либӧ кыдзкӧ мукӧд ногӧн видз-му уджалӧмыскӧд йитчӧм йӧз, абу кӧ налысь сӧветӧ бӧрйысян праванысӧ мырддьӧма, вермӧны ӧтувтчыны ас костаныс видз-му уджалан кооперативъясӧ (тӧвариществоясӧ, артельясӧ, коммунаясӧ)», — тадзи шуӧма декретын 1-йя пунктас.
Ӧтувтчигӧн некодлысь некутшӧм водзвыв юасьӧмъяс собранньӧ чукӧртӧм йылысь да кооператив восьтӧм йылысь оз ков. Сӧмын: медым эськӧ татшӧм ӧтувтчӧмъяссӧ эз лӧсьӧдны деревняса кулакъяс аслыныс унджык пӧльза босьтӧм вӧсна; медым Видз-му Управленньӧяс да агрономъяс тӧдлісны кооператив восьтӧм йылысь дай вермисны отсавны кооперативӧ ӧтувтчысь йӧзлы, — колӧ быть гижӧдны (регистрируйтны) кооператив уставсӧ, кодӧс лӧсьӧдасны крестьянаыс асланыс чукӧртчылӧм вылын, Видз-му Управленньӧын.
Сідзкӧ — кымынкӧ крестьянин да кыдзкӧ мӧд ног видз-му дінас йитчӧм йӧз (кустаръяс, служащӧйяс, мукӧд) окотитчасны кӧ, вермӧны чукӧртчывны да шуны восьтыны видз-му уджалан кооператив. Дерт, бурджык лоӧ ӧтувтчыны кӧсйысьысьясыс шусьытӧдзыс кӧ войдӧр гӧгӧрбок та йылысь сёрнитасны тшӧтш агрономъяскӧд.
Медводдза чукӧртчылӧм вылас видз-му уджалан кооперативӧ ӧтувтчыны кӧсйысьысьяс сёрнитӧны со мыйяс йылысь: 1) восьтыны абу видз-му уджалан кооператив (сы вылӧ чукӧртчӧма да, дерт нин шуан восьтыны). Восьтыны кӧ, 2) кутшӧм устав босьтны, 3) кодъясӧс бӧрйыны (дӧверитны) кырымавны уставсӧ, 4) кодӧс (ӧти мортӧс) бӧрйыны уставсӧ гижӧдны (регистрируйтны) Видз-му юкӧдын.
Чукӧртчылӧм вылын унджыкысьсӧ мытшасьлӧны устав лӧсьӧдлігӧн. Видз-му уджалан комиссариат (Наркомзем) устав лӧсьӧдӧмысь крестьянаӧс кокньӧдӧ. Сійӧ лӧсьӧдӧма-печатайтӧма петкӧдлана уставъяс^Петкӧдлана устав — примерный устав./^. Сэтчӧ сюйӧма пунктъяс быд колантор йылысь. Татшӧм устав нигаясыс вузассьӧны 15–18 урӧн, позьӧ ньӧбны либӧ судзӧдны Сыктывдінкарысь, Сельпромкредитсоюзысь.
Видз-му уджалан кооперативъясыд овлӧны уна сикас. Сідзи жӧ и уставъясыд уна пӧлӧс эмӧсь. Сы вӧсна водзвыв колӧ бура сёрнитны, кутшӧм кооператив восьтыны, кутшӧм устав босьтны, судзӧдны. Нюр косьтан кооператив кӧ восьтан, сэки ковмас ньӧбны нюр косьтан тӧвариществоса устав, вый вӧчан кӧ — вый вӧчан артельысь устав; сідз водзӧ.
Ньӧбӧм уставад абу став пунктсӧ гижӧма. Сійӧ гижтӧминъясас ковмас гижавны чукӧртчылӧм вылын шуӧм серти. Дерт, гижтӧдз войдӧр колӧ бурджыка мӧвпыштлыны, гӧгӧрбок сёрнитны сы йылысь.
Тӧварищество ним.
Уставад медвылысас колӧ гижны тӧвариществолысь тыр нимсӧ, шуам кӧть: Кырувса нюр косьтан тӧвариществолӧн устав, От вӧлӧсьтын, Емдін уезд улысь, Коми обласьтын.
Тӧвариществояс пуктылӧны аслыныс и ещӧ мукӧд пӧлӧс нимъяс: «Югӧр», «Выль туй», «Выль удж». Татшӧм нимъястӧ пуктӧмыд мукӧддырйиыс оз зэв лада лолы. Овлӧ сідз: тӧварищество босьтӧ аслыс ним «Выль туй», мунас Видз-му юкӧдӧ гижсьӧдны, а сэні сэтшӧм нимаыд эм нин, водзджык нин гижсьылӧма. Лоӧ кык тӧварищество ӧткодь нима. Сы вӧсна Видз-му юкӧдъясыд оз гижӧдны тӧвариществотӧ. Мед татшӧмторъясыс оз лоны, колӧ тӧвариществолы босьтны мӧд пӧлӧс ним, медбур, кытӧні воссьӧ, сэтчӧс нимӧн и шусьыны: Кырулын кӧ воссьӧ — «Кырувса» нимӧн и шусьыны.
Паськыда-ӧ тӧварищество кутас нуӧдны уджсӧ.
Тайӧ юкӧдӧ колӧ гижны сиктъяс, вӧлӧсьтъяс, кытысь пырасны йӧзыс тӧвариществоӧ шленъясӧн. Тані бара жӧ овлӧны нелючкияс. Со, шуам, ӧти груз кыскалысь тӧварищество (артель) вӧлӧм грузсӧ кыскалӧ кык уезд кузя. Сы вӧсна сійӧ аслас уджаланінсӧ гижӧма кыкнан уездувсӧ. Тадзи абу лючки.
Ӧтвечайтӧм^Ответственность./^
Тӧвариществолӧн кӧ уджсӧ вӧчны аслас сьӧмыс оз судзсьы, сійӧ босьтлӧ уджӧн. Медым сылы сетасны уджйӧзнас, уставас шуӧ быд шленлы сьӧмысь ӧтвечайтны.
Унджыкысь ӧтвечайтӧмсӧ лӧсьӧдӧны пай сертиыс. Сӧмын нюр косьтан тӧвариществоясын мӧд ног овлӧ (сы йылысь висьталӧма водзынджык). Тӧварищество кӧ аслас уджын сетас кӧсйысьӧмъяс^Кӧсйӧмъяс — обязательства./^, мыйта сылӧн аслас сьӧмыс эм, сыысь унджык сьӧма вылӧ, — сэки быд шлен дай став шленыс ӧтвечайтӧны сӧмын сы мында сьӧм вылӧ, мыйта урчитӧма уставас.
Шуам, тӧвариществоын 200 морт. Пайыс быд мортлӧн 5 шайт, ӧтвечайтӧмыс 10 мында. Уджйӧзӧн кӧ босьтлыны, татшӧм тӧвариществолӧн ӧтвечайтан сьӧмыслӧн лыдыс — 10.000 шайт (5 ш. × 10 × 200 = 10.000 ш.). Шуам тӧвариществолысь кутасны перйыны 1000 шайт.
Вермас сідзи лоны, мый тӧвариществоыс мынтас 100 шайтсӧ колян вося воӧм барышысь, лоӧ кӧ сійӧ быттьӧ. Ещӧ 100 шайт мынтас аслас основнӧй (пыран сьӧмсьыс^Пыран сьӧм — вступной взнос./^) капиталысь. 800 шайтсӧ юкас мынтыны быд шлен вылӧ 4 шайтӧн. Тадзинад татшӧм тӧварищество вермас быд шленлы тшӧктыны мынтыны 50 шайтӧдз, сыысь унасӧ сэсся оз вермы.
Ми аддзам, тӧвариществолӧн кӧ ӧтвечайтӧмыс 10.000 шайт мында, сійӧ зэв кокниа вермӧ мынтыны 1000 шайттӧ. Со мый вӧсна и, кор кодлыськӧ тӧвариществоыд удждысьӧ, сылысь медводз видзӧдлӧны уставсьыс ӧтвечайтан сьӧм лыдсӧ. Некодлы ӧд абу окота сьӧмтӧ вошӧм вылӧ сетны. 3000 шайт кӧ корӧны уджӧн, а ӧтвечайтан сьӧмыс тӧвариществолӧн сӧмын 2000 ш., быть лоӧ думыштны сетны позяс оз, а ӧтвечайтан сьӧмыс кӧ 10.000 шайт, сылы зэв кокниа сетасны уджйӧзнад 3–4–5 сюрс шайттӧ. Та вӧсна и колӧ, мед эськӧ ӧтвечайтӧмыс тӧвариществолӧн вӧлі ыджыдджык сьӧм вылӧ. Дерт, вывті ыджыд вермытӧм ӧтвечайтӧм оз жӧ ков босьтны. Ӧтвечайтӧмыд ӧд овлӧ сӧмын кор веськавлӧ непрамӧй правленньӧ либӧ кор налысь уджсӧ некод некор оз видлавлы, а тайӧ ӧд ставыс товариществоса шленъяслӧн ас саяс. Пыран пай кӧ лӧсьӧдан гырысьджыкӧс, позьӧ сэки чинтыны ӧтвечайтан донсӧ, мед сӧмын оз жӧ вывті ичӧт ло-а. Позьӧ: пай кӧ 5 шайт, ӧтвечайтӧм шуны 10 мында (5 × 10 = 50 шайт); 2 шайт да 50 ур кӧ пайыд — 20 мында.
Нюр косьтан тӧвариществоясын, кӧні абу лӧсӧдӧма пай донсӧ, быд колан удж вылӧ сьӧмсӧ шленъясыслысь шуӧны босьтны шленъяс чукӧртчылӧм вылын. Дерт, бара жӧ коді мыйта пӧльза босьтӧ косьтан местаысь, сымда жӧ и мынтӧ. Татшӧм тӧвариществоясыслӧн быд шлен вылӧ ӧтвечайтан сьӧмыс лыддьыссьӧ мынтӧм сьӧм сертиыс.
Пай йылысь.
Уставын «Тӧвариществоса сьӧм» юкӧдӧ колӧ урчитӧмӧн гижны уна-ӧ лӧсьӧдӧма пайсӧ морт вылӧ да уна-ӧ пыран сьӧмсӧ. Пыран сьӧм шленлы бӧр оз сетсьы, сыысь лоӧ аслас основнӧй капиталыс тӧвариществолӧн. Миян обласьтад тайӧ пыран сьӧмыс овлӧджык 50 урсянь 1 шайтӧдз. Кымын уна, дерт, сымын бур. Ыджыдджык кӧ основнӧй капиталыд, озджык повны уджӧн сьӧм сетысьясыд уджӧн сетӧмысь. Сӧмын ӧд тайӧ бӧр петысь шленъясыдлы оз сетны да, гӧльджык йӧзлы сьӧкыд лоӧ. Озджык найӧ кутны вермыны тӧвариществоад пырныс и. Та йылысь кӧлӧ бурджыка мӧвпыштны, медым эськӧ вывті ыджыд пыран сьӧмсӧ не лӧсьӧдны.
Шленъяслы тӧвариществоысь петігӧн пайыс бӧр сетсьӧ, оз кӧ ков сылы мынтыны тӧвариществоыслысь кутшӧмкӧ убыткаяс. Кымын ыджыд пай шлен вылӧ, сымын жӧ бур: сӧмын ӧд ыджыд пайыд гӧль йӧзлы сьӧкыд лоӧ. Миян ногӧн кӧ, медбур лоӧ 5 шайта пай. Гӧль йӧзлы мынтан строксӧ колӧ нюжӧдны.
Ковмас ещӧ гижны уставад «Удж-тшӧт нуӧдӧм» юкӧдӧ удж-тшӧт нуӧдӧм йылысь; колӧ тані во помасьӧм да во заводитчӧм индыны октябр 1-ӧд лунсянь сентябр 30-ӧд лунӧдз.
Шыӧдчӧм сетӧм.
Уставтӧ колӧ гижны куимӧс. Гижӧм бӧрын куимнан уставсӧ колӧ кырымавны 5 мортлы, кодъясӧс сы вылӧ вӧлі бӧрйӧма собранньӧ вылын, сэсся ставсӧ (куимнансӧ) ӧтлаын общӧй собранньӧ протоколкӧд, шыӧдчӧмкӧд мӧдӧдны Сыктывдінкарӧ, Обласьтувса Видз-му Управленньӧӧ, видз-му юкӧдӧ.
Шыӧдчӧмтӧ колӧ гижны бурджыка, оз ков кыдзисюрӧ.
Гижны колӧ со кыдзи.
Коми Обласьтувса Видз-му Управленньӧӧ.
Сёрдйывса нюр косьтан (либӧ мӧд пӧлӧс) тӧварищество восьтысьяссянь, Помӧсдін вӧлӧсьтысь, Кулӧмдін уездысь,
1) Сидоров Иван Евстигнеевичсянь,
2) Пятов Борис Николаевичсянь,
3) Степанов Иван Сергеевичсянь,
4) Кызродев Семён Карповичсянь,
5) Игин Падей Васильевичсянь
Шыӧдчӧм.
Такӧд ӧтлаын мӧдӧдам устав, куимӧс, Сёрдйывса нюр косьтан тӧвариществолысь. Корам гижны (регистрируйтны) сійӧс да бӧр сетны (либӧ ыстыны) Борис Микулаевич Пятовлы, Сёрдйыв сиктӧ, Помӧсдін вӧлӧсьтӧ. Миянлы вылӧ став бумагаяс водзӧ кежлӧ корам ыставны сылы жӧ.
Татчӧ тшӧтш пуктӧма эскӧданпас ВИК-сянь миянлы, мый ми абу праватӧмӧсь, вермам бӧрйыны да бӧрйыссьыны сӧветъясӧ.
Тӧварищество восьтысьяс:
Кырымалӧм шыӧдчӧм сетысьяслӧн.
Эскӧданпас.
Тайӧн Вӧлӧсьтувса Исп. Комитет эскӧдӧ: тайӧ гижысь гражданаясыс тыр правааӧсь (абу мырддьӧма праванысӧ бӧрйысьны сӧветъясӧ да мукӧдлаӧ); сідзжӧ эскӧдӧ налысь кырымпаснысӧ шыӧдчӧм вылас.
Печат места.
ВИК-ын юралысь
Секретар
.......... лун 192.. во.
№
Тайӧ медколанторъясыс уставтӧ гижигад. Не тадзи гижӧмъясыд унаысь нюжӧдлӧны уставтӧ гижӧдӧмысь (регистрируйтӧмысь). Шленъясыд оз гӧгӧрвоны сійӧс да чайтӧны: кодкӧ пӧ оз вӧч, кодкӧ пӧ нюжӧдӧ, мешайтӧ миянлы уджавны.
Нюр косьтан тӧвариществолысь уставсӧ гижӧдӧм йылысь.
Нюр косьтан тӧвариществоса^«Нюр косьтан тӧварищество» кыв улас ми сюям став пӧлӧс тӧвариществояссӧ, кодъяс нуӧдӧны мелиоративнӧй уджъяс. Мелиорация (латинскӧй кыв) — видз-му уджалӧмын уна пӧлӧс бурмӧдӧмъяс: нюр косьтӧм, видз-му васӧдӧн вӧчӧм, вӧр (пуяс) пуктӧм, плотинаяс вӧчӧм, сідз водзӧ./^ уставъяс гижӧдӧмыс неуна мӧд ногаджык. Нюр косьтан тӧвариществояс «положенньӧ» серти (2 пункт) тӧвариществоӧ ӧтувтчӧм йылысь шыӧдчӧмсӧ да уставсӧ ковмас мӧдӧдлыны Обласьтувса Видз-му Управленньӧӧ. Сэні шыӧдчӧмсӧ гӧгӧрбок видлаласны: 1) колана абу заводитана уджыс да кутшӧмкӧ пӧльза лоӧ оз; 2) удж вӧчӧм ногассӧ; 3) косьтана места пасьтасӧ да межаяссӧ; сэсся сы бӧрти вӧлись гижӧдасны уставсӧ 1921 вося август 16-ӧд лунся декретын индӧм ногӧн.
«Положенньӧ» сертиыс жӧ мед эськӧ уставсӧ Видз-му юкӧдын гижӧдасны, колӧ войдӧр шуӧм (заключение) гидротехниклӧн (тайӧ уджсӧ бура тӧдысьлӧн) косьтыныс заводитан места йывсьыс. Сы вӧсна уставсӧ кырымалӧм бӧртиыс колӧ мӧдӧдлыны Уездувса Видз-му Управленньӧӧ, мед сійӧ сюяс аслас планӧ местасӧ видлалӧм йылысь. Тайӧ планас казьтыштӧм сертиыс гидротехникыд и видлалас местасӧ. Сы бӧрти вӧлисти и позьӧ мӧдӧдны уставсӧ, тшӧтш гидротехниклысь места йывсьыс шуӧмсӧ, Обласьтувса Видз-му Управленньӧӧ.
Косьтан местаад уджас колӧ босьтчыны быд крестьянинлы, кодлӧн эм пай сійӧ местаас. Овлывлӧ мукӧддырйиыс: кымынӧнкӧ оз окотитчыны лӧсьӧдны тӧварищество. Сэки нӧ кыдз? Сідзтӧ ӧд кык-куим морт вермасны дзугны уджсӧ дзонь обществолысь. Мед эськӧ татшӧмыс оз ло, положенньӧын шуӧма: окотитчӧны кӧ босьтчыны тӧвариществоӧн местасӧ косьтан либӧ бурмӧдан уджас 2–3 юкӧн крестьянаыс, кодъяс пай вылӧ воӧ сійӧ местаас 2–3 юкӧн муыс, мукӧд крестьянаыслы лоӧ быть пырны тӧвариществоӧ; тӧвариществоын налӧн ставныслӧн лоӧны ӧткодь праваыс да керӧмыс уджалӧмыс. Став лоӧм зыкъясыс та вӧсна ладмӧдчӧны видз-му закон чукӧр 207-ӧд стаття ногӧн (видз-му комиссияӧн судитӧмӧн).
Мый гижны уставын:
Дась печатайтӧм уставыд кӧ абу да ковмас кӧ сійӧс гижны аслыныд, колӧ, декрет 11 §-ын шуӧм серти, со мыйяс йылысь гижны видз-му уджалан кооператив уставад:
1. Тӧвариществоыдлысь нимсӧ;
2. Уджаланін пасьтасӧ да тӧварищество правленньӧ оланінсӧ.
3. Ӧтувтчан могъясыс да уджалан строкыс (строк кежлӧ кӧ сӧмын).
4. Кыдзи пырны да петны шленъяслы тӧвариществоысь, кыдзи вӧтлыны шленъясӧс.
5. Шленъяслӧн ӧтвечайтӧмыс удждысян учрежденньӧяс водзын.
6. Кыдзи лӧсьӧдны-чукӧртны капитал (сьӧм), устав серти кӧ шуӧма лӧсьӧдны сійӧс.
7. Ыджыда-ӧ (гырыся-ӧ) лӧсьӧдны пай, пыран сьӧм, лӧсьӧдӧма кӧ найӧс.
8. Тӧвариществолысь удж-тшӧтсӧ видлалӧм да вынсьӧдӧм строкъяс.
9. Кытчӧ да кыдзи воштыны барыш, кыдзи мынтыны убытка.
10. Кымын морт правленньӧад, кыдзи бӧрйыны, кутшӧм праваяс сетны, кутшӧм строкӧн бӧрйыны.
11. Кымын шлен бӧрйыны видласьысь (ревизионнӧй) комиссияын, кыдзи бӧрйыны да дыр-ӧ кежлӧ, кутшӧм праваяс сетны.
12. Кыдзи да кымынысь чукӧртлыны шленъяс собранньӧяс (уполномоченнӧйясӧс), ногыс найӧ уджыслӧн да протокол гижӧмыслӧн.
13. Кымын морт сӧветад, эм кӧ сӧветыд, кыдзи бӧрйӧма, дыр-ӧ кежлӧ, кутшӧм права сетӧма налы.
14. Кыдзи бӧр тупкыны тӧвариществотӧ.
15. Кыдзи вежлавны, кыткӧ ковмас кӧ, уставтӧ.
Водзӧсӧ кӧ лоӧ кутшӧмкӧ вежӧмъяс, содтӧдъяс уставад, бара жӧ лоӧ сійӧ вежӧмъяссӧ, содтӧмъяссӧ гижӧдны (регистрируйтны) Видз-му Управленньӧын уставтӧ гижӧдӧм ногӧн жӧ.
Агроном А. Попов
