ВИДЗЧЫСЬӦЙ СИНВИСЬӦМЫСЬ
Синвисьӧмӧн верман дзикӧдз синтӧммыны.
Миян Коми муын висьӧмъяс пиысь ёна паськалӧма синвисьӧм (тракома). Тайӧ висьӧмӧн синлапӧдлӧн пытшкӧсладорыс — нильӧг кучикыс, шыльыд пыдди, лоӧ сарӧгӧсь^Сарӧг — шероховатость./^, быттьӧ посни шыдӧс сэтчӧ сявкнитӧмаӧсь. Синлапӧдъяс пытшкӧсладорсяньыс пыр ӧтарӧ висьмӧны, ӧдӧны^Ӧдӧм — воспаление./^, шыдӧс кодь тусьяс тыдовтчӧны ортсысяньыс. Унджыксьыс синвисьӧмыдлӧн заводитчӧмыс оз тӧдчы, висьӧдӧ дыр, кузя. Куш ӧтнасӧн синвисьӧм чорыдасӧ, другсӧ шоча босьтлӧ.
Кыдзи висьмӧны тракомаӧн.
Тракоманад медвойдӧр, висьӧм шедӧм бӧртиыс, синмыд орӧссьӧ. Синлапӧдлӧн пытшкӧсладорыс — нильӧг кучикыс гырдмӧ (гӧрдӧдӧ), пыктыштӧ, петӧны сэтчӧ лягуша пӧк кодь шыдӧсъяс. Водзджыксӧ тайӧ шыдӧсъясыс петӧны вылысса синлапӧд пытшкӧсладорас. Кымын водзӧ, сымын шыдӧсъясыс гырсялӧны да содӧны, сійӧ содӧмкӧд да гырсялӧмкӧд тшӧтш заводитчӧ унджык ор петны. Тайӧ петкӧдлӧ — синвисьӧм пыр ӧтарӧ ёнджыка босьтӧ. Висьӧм мӧд здукнас (второй период) шыдӧс кодь тусьясыс мыйкӧ мында вошӧны (потласьӧны). Шыдӧсъяс инас кольӧны еджыд пасъяс, быттьӧ бурдӧм дой инын тшупӧдъяс, вурысъяс (рубчики). Коймӧд здукнас заводитчӧ бӧр бурдӧм. Став шыдӧсъясыс потласьӧны, на инын кольӧны еджыд посни вурысъяс, ӧдавлӧмыс бырӧ. Синвисьӧмнад висьӧдӧ зэв дыр, дзонь воясӧн.
Быд тані индӧм здукъяс дырйиыс синмыд висьмывлӧ мукӧдлатіыс. Синлапӧд пытшкӧсладор ӧдӧмыс вуджӧ синколькйӧ. Синкольк вылад лоӧ бельма. Сы вӧсна медбӧрын мортыд вермас дзикӧдз синтӧммыны.
Вылысса синлапӧдыс висьӧмысла ӧшӧдчыштӧ, зыртӧ синкольк вылыссӧ. Висьӧмыс вуджӧ синакань вылысас (на роговицу): синакань ӧдыштӧ, гудырмыштӧ. Сы вӧсна мортыд синнас омӧльджыка кутас аддзыны. Синлапӧд пытшкӧсладорас артмӧм еджыд вурысъясыс куткыртчӧны, кыскӧны синлапӧд пытшкӧсладор нильӧг кучиксӧ чукӧрӧ. Сы вӧсна синлысъяс, мукӧддырйиыс синлапӧд дорыс, ставнас пырӧны, пешкыльтчӧны пытшлань.
Татшӧм пытшлань пешкыльтчӧм синлыскыс либӧ синлапӧд дорыс ниртӧны синаканьяс вывсӧ (зрачок); пыр ӧтарӧ ниртӧмла синакань вылын лоӧны дойяс. Дойясыс бурдӧны дай на инӧ кольӧны бельмаяс. Бельмаяс вӧсна аддзӧмыд омӧльтчӧ, мукӧддырйи дзикӧдз бырӧ — мортыд синтӧммӧ.
Тракомаыд, он кӧ сійӧс лечит, зэв дыр висьӧдӧ: дзонь воясӧн, весиг дас воясӧн нюжавлӧ.
Синвисьӧмыд вуджӧ.
Синвисьӧм — вуджан висьӧм. Висян синмысь кӧ орыс веськалӧ дзоньвидза синмӧ, сійӧ висьмӧ. Синвисьӧмыд вуджӧ: висьысь морткӧд кӧ ӧти кузьчышъянӧ чышкысян; либӧ узьлан кӧ висьысь морт юрлӧс вылын; весиг вермас вуджны ва пыр, мыссьывлан кӧ синмӧн висьысь морткӧд ӧти ваӧн. Кымын уна орыс петӧ висян синмысь, сымын висьӧмыс ёнджыка вуджӧ.
Сынӧд пыр синвисьӧм оз вудж. Позьӧ синмӧн висьысь морткӧд овны ӧти жырйын (комлатаын) да не висьмыны, сӧмын оз ков вӧдитчыны сійӧ кӧлуйӧн, кодӧн висьысь мортыс инмӧдчылӧ аслас син бердас да сэсся висьысьыс кӧ кисӧ тшӧкыда мыськӧ.
Мыйта эм тракомаӧн висьысь йӧз.
Тракомаӧн висьысь йӧзыд Европаса государствояс пиын медуна миян Сӧвет Союзын. Сӧвет Союзын эмӧсь сэтшӧминъяс, кӧні коймӧд юкӧныс, весиг джын йӧзыс висьӧны татшӧм висьӧмнас. Медомӧля синвисьӧм паськалӧма Ленинградын да Мӧскуаын: 1000 морт вылӧ воӧ Ленинградын 80–90 тракомаӧн висьысь морт, Мӧскуаын — 100. Киевын, Харьковын, Казаньын воӧ 150 висьысьӧн 1000 морт вылӧ; Самараын — 260–300; Томскын — 290–390. Кымын асыввылын, сымын тракома ёнджыка паськалӧма.
Миян Коми обласьтын синвисьӧмыд ёна паськалӧма. Тавося сизим тӧлысьысь босьтӧм юӧръяс со мый петкӧдлӧны: Сыктывдінкарын — 117 тракомаӧн висьысь морт, Сыктыв уездын — 428, Кулӧмдін уездын — 439, Емдін уездын — 197. Изьваса уездысь стӧч юӧръясыс абуӧсь да видзӧдлыны кӧ Краснӧй крестса синвисьӧмкӧд водзсасян ӧтрад удж вылӧ (коді воліс Изьваса уездӧ), позьӧ шуны — синвисьӧм Изьваса уездын ёна жӧ паськалӧма, медъёнасӧ яранъяс пӧвстын. Яранъяс пӧвстын эмӧсь дзонь семьяяс, кӧні дзик ставныс висьӧны тракомаӧн.
Сыктывдінкарын висьысь йӧзӧс видлаланінӧ волӧмаӧсь таво со мыйта тракомаӧн висьысьясыд: январын — 4, певральын — 2, мартын — 42, апрельын — 29, майын — 34, юньын — 2, юльын — 4, августын — 9, октябрын — 18 морт.
Кытӧніджык вермӧ паськавны синвисьӧм.
Ёнджыкасӧ синвисьӧмыд паськалӧ дзескыда да няйта оланінъясын. Зэв бура вермас паськавны ӧтув оланінъясын (казармаясын, исправдомъясын, пӧрысьясӧс да калекаясӧс видзанінъясын, сідз водзӧ). Кӧні кымын йӧзыд югыдджыкӧсь да сӧстӧмджыка олӧны, сэні сымын синвисьӧмыд омӧля паськалӧма.
Бура водзсасьӧмӧн синвисьӧмтӧ йӧз пӧвстысь ёна позьӧ чинтыны. Тайӧ позьӧ аддзыны, видзӧдлам кӧ тракомаӧн висьысь лыдсӧ армияясысь — ӧніяысь да сё во сайсаысь. 1798 воын Францияса император Наполеон 1-ой (коді 1812-ӧд воын воліс Мӧскуаӧдз) воис Египетӧ 32 салдатъясӧн да сэні регыдӧн и пӧшти став салдатыс висьмисны тракомаӧн. 1816-39-ӧд воясӧ роч армияын тракомаа салдатыс волӧма 76.811 морт. Сійӧ жӧ армияын сардырся медбӧръя войнаын (1914–18-ӧд воясӧ) синмӧн висян салдатъясыс зэв этша вӧлӧма. Миян Гӧрд армияын син бурдӧдысь врачьяс тырмӧны. Сы вӧсна Гӧрд армияын тракомаа мортыд ӧні абу.
Сӧмын йӧз пӧвстын миян врачыд уна на оз тырмы. Йӧзлысь дзоньвидзалун кутан комиссариат лыддьӧм серти миянлы колӧ 2.015 син лечитысь врач, а миян эм сӧмын 622 врач.
Вермӧны оз синвисьӧм бурдӧдны.
Медбура да медъёна тракомакӧд позьӧ водзсасьны йӧзлысь югыдлунсӧ кыпӧдӧмӧн. Сэсся зэв колантор велавны быдӧнлы сідзи, мед эськӧ быд морт вӧдитчӧ вӧлі торъя мыссян кӧлуйӧн (кузьчышъянӧн, мукӧдторйӧн) да вольпась шебрасӧн. Тракомаӧн висьысь мортлы быть нин колӧ татшӧм кӧлуйяснад торйӧн вӧдитчыны.
Синвисьӧмтӧ дзикӧдз бурдӧдны позьӧ, он кӧ быттьӧ кадсьыс эновтчы. Бурдӧдчыны дзикӧдз нин бурдӧм вылӧ ковмас вель ыджыд кад. Синвисьӧмтӧ ёнджыкасӧ бурдӧдлӧны лекарствоясӧн: ляписӧн да меднӧй купоросӧн. Синкольк вылыслысь да синлапӧд нильӧг кучиклысь висьмӧминъяссӧ быдлун мавтӧны меднӧй купорос шыльыд кусӧкӧн либӧ ляписӧн^2% раствором ляписа./^, бӧрынас сэсся мыськӧны ваӧн. Тшӧкыда бурдӧдлӧны операцияӧн: аслыспӧлӧс струментъясӧн жугӧдлӧны-лямӧдӧны шыдӧс кодь тусьяссӧ синлапӧдысь.
Тракоматӧ лечитны позьӧ сӧмын, дерт, врач ордын. Некутшӧм ногӧн лекарствоасьны оз позь аслыс висьысьыслы либӧ «тӧдысьяс» ордӧ мунны. Синмыд ӧд ёна пуков. Неуна кӧ оз артмышт бурдӧдчӧмыд, неуна кӧ нелючки инмӧдчан, верман нэмыд кежлӧ синтӧммыны.
Быдӧнлы колӧ видзны асьсӧ дай йӧзӧс синвисьӧмысь. Кодлӧн тракомаыс лоӧма нин, колӧ пырысьтӧм-пыр мунны врач дінӧ.
