ПОРСЬПИЯНӦС БЫДТӦМ

Омӧля дӧзьӧритӧмӧн порсьпи омӧля быдмӧ.

Порсьпи быдтыны колӧ бур рӧдысь. Омӧлик, татчӧс рӧдысь порсь видзӧмыд некутшӧм пӧльза оз сет, сӧмын дӧзьӧритӧм трудыс весьшӧрӧ вошӧ. Овлӧ и сідзи: порсьпи эськӧ и бур рӧдысь да кыдзсюрӧ вердӧм-дӧзьӧритӧмӧн зэв омӧля быдмӧ, татчӧс порсь рӧд моз жӧ. Сэсся овлывлӧ ӧти мамсянь эськӧ став порсьпиыс да оз ӧткодя ставныс быдмыны: ӧти ордын порсьпи быдмӧ ӧдйӧджык, мӧд ордын сійӧ жӧ мамсянь мӧд порсьпи — омӧля. Лыддьыны кӧ кутан рӧскодсӧ, эськӧ омӧльджык порсьпи вылас, овлӧ, унджык мунӧма.

Сідзкӧ, порсьпилӧн быдман ногыс абу сӧмын вердӧм сайын, эм тшӧтш дӧзьӧритӧм сайын. Тӧлын мукӧддырйи сулалӧ кӧдзыд 30°, а порсьӧс видзӧны посулын либӧ кӧдзыд картаын; картасӧ сайӧдыштӧма сӧмын лым пырӧмысь: видзлывлӧны и гидын, кӧні лолыштныд он вермы куйӧд дука ва руӧн тырӧма да.

Кӧдзыдінын олігӧн порсь зэв ёна сёйӧ, аслыс шоныд перйӧ. Кысь нӧ нин сэки вермас бура быдмыны, уна яй вӧчны, сёяныс кӧ унджыкыс мунӧ шоныд перйӧм вылӧ; сэки порсьыд дзоньвидзалунсӧ муртса кутӧ.

Абу жӧ зэв долыд порсьлы и гидын. Пемыдінын да ещӧ кӧ сынӧдыс куйӧд дука ва руа, порсьыд дзикӧдз жугыльмӧ (тӧмитчӧ). Сэсся порсьястӧ вывті кыдзсюрӧ вердӧны-юкталӧны.

Тадзи дӧзьӧритӧмнад порсьпиыд кӧть сэсся ещӧ бур рӧдысь, некутшӧм пӧльза оз вермы сетны.

Порсьпиянӧс дӧзьӧритӧм мам дінсьыс торйӧдтӧдз.

Порсьыд мыйӧн пиянасяс, порсьпиянсӧ колӧ час кык кымын кежлӧ торйӧдлыны, мамсӧ шойччӧдыштны. Ӧтлаалӧм мысти колӧ нёньӧдны. Омӧльджык (ичӧтджык) порсьпиянсӧ колӧ первойсяньыс велӧдны воддза нёньяс дінас (найӧ йӧладжыкӧсь). Воддза (первоя) вежонсӧ порсьпиянӧс оз ков видзны мамыс дінын, сӧмын колӧ ӧтлаавлыны нёньӧдчыны суткиын 5–6-ысь.

Вежон бӧрти кымын (ёнмыштасны да), позьӧ нин ӧтлаавны.

Мед порсьпияныд бура быдмисны, колӧ мамсӧ бурджыка вердны. Воддза лунъяссӧ пиянасьӧм бӧрас колӧ вердны ӧтрубӧн, кизьӧртӧмӧн. Сы бӧрти, гыркыс ёнмыштӧм мысти вӧлисти позьӧ заводитны вердны картупельӧн, идйӧн либӧ зӧрйӧн варӧдӧмӧн (дробленое).

Порсьпиянӧс вежон бӧрти, оз кӧ кут тырмыны мам йӧлыс, колӧ заводитны вердыштавны мӧс йӧлӧн пӧттӧдзныс (25–28 градуса). Сэсся надзӧникӧн йӧв пытшкӧ позьӧ пуктыштавны зӧр, ид, анькытш либӧ шобді варӧдӧмӧн (дробленое) быд 10 тув вес вылӧ тув джын.

Квайтӧд вежонсянь позьӧ содтыштавны ӧтруб да ид либӧ зӧр — тусьнас.

Видзанінас порсьпиянлы колӧ потшыштны вожӧс, вердны мамсьыс торйӧн.

Тӧлысь кык бӧрын порсьпиянӧс колӧ торйӧдны мам дінсьыс. Торйӧдны колӧ вочасӧн велӧдӧмӧн. Слабиник порсьпиянӧс колӧ кольлыны мам дінас куим тӧлысьӧдз.

Мам дінысь торйӧдӧм бӧрти вердӧм.

Мам дінысь торйӧдӧм бӧрын порсьпиӧс колӧ вердны бурджыка: сетавлыны вылыссӧ босьтӧм йӧв, ид, зӧр да пызь. Сэсся позьӧ надзӧникӧн велӧдны картупель дінӧ. Вердны колӧ этшаджык да унджыкысь, мед оз жӧ тшыгъявны. Сиктъясын порсьястӧ водз заводитӧны вердны куш картупельӧн. Сійӧ абу бур. Сы вӧсна порсьыд омӧля быдмӧ дай бӧртинас справитны он нин вермыв. Тимирязевскӧй сельскокӧзяйственнӧй академияын вӧчлӧмаӧсь видлӧг ӧти мамысь дай ӧтпырйӧ чужӧмъяс нёль порсьпи вылын. Кык порсьсӧ мам дінысь торйӧдӧм бӧрас вердӧмаӧсь картупеля сёянӧнджык, мӧд кыксӧ вына сёянӧнджык (ичӧтика картупель содтыштӧмӧн). Видлӧг сертиыс со мый аддзисны:

Сьӧкта порсьпиянлӧн:

	Картупельӧнджык вердасалӧн.	Няньӧнджык вердасалӧн.
Сьӧктаыс видлӧг заводиттӧдз	9½ тув	10 тув
« кык тӧлысь бӧрти	14	1 п. 14 «
« кӧкъямыс тӧлысь бӧрти	1 п. 35 т.	4 п. 25 «

Та серти позьӧ аддзыны, мый порсьӧс быдмигӧн колӧ вердны вына сёянӧнджык. Яй ёнджыка артмӧ нянь сёянъясысь. Тшӧгӧдігӧн позьӧ ёнджыка вердны картупельӧн.

Вердны порсьпиӧс колӧ луннас ӧти кадынджык. Дозсӧ быд вердігӧн колӧ мичаӧ весавны. Важ кольӧм сёянъяс тшыкӧ, вермас гырк пытшкӧссӧ порсьпилысь висьмӧдны.

Видзны колӧ порсьпиӧс пелькджыка. Дурка видзигӧн сійӧ быдмӧ омӧльджыка; тшӧкыдджыка колӧ мыськавлыны. Мыськавлӧны дэбыдик ваӧн да аслыспӧлӧс виж (зеленое) майтӧгӧн, либӧ прӧстӧй майтӧгӧн.

Порсьпиӧс колӧ видзны вӧля вылынджык, гожӧмын лэдзлыны бурджык йирсянінӧ. Бур веж турун сёйигӧн няня сёяныс мунӧ этшаджык. Медбур порсьяслы гӧрд бобӧнянь туруна пӧскӧтина. Вӧля вылын порсьясӧс лунтыр видзны оз ков. Асылын лэдзтӧдз колӧ юктавны, рытын сідзжӧ.

Куим-нёль тӧлысь мысти ай порсьясӧс, кодзтӧмӧсь кӧ найӧ, колӧ торйӧдны энь порсьяс дінысь. Порсьӧс водз тырсявны лэдзны оз ков. Водз тырсялӧмӧн омӧля быдмӧ.

Абу кӧ бур йирсянін матігӧгӧрын, колӧ видзны порсьтӧ горт дінса йӧрад да вердны ытшкӧм (шырӧм) веж вика турунӧн, пызьӧн киськалыштӧмӧн. Вӧля вылын, бур турунаинын видзигӧн да гортад вердышталӧмӧн порсьыд кутас ӧдйӧ быдмыны.