КЫДЗИ ТӦДМАВНЫ ЫДЖЫД ЙӦЛА МӦС

Бӧрйыны (ньӧбигӧн ли, мый ли) йӧла мӧс зэв овлӧ сьӧкыд. Эмӧсь эськӧ йӧла мӧскыдлӧн аслыспӧлӧс приметаяс, сӧмын оз быдӧн сійӧс тӧдны.

Ньӧбны кӧ мӧстӧ кутан, медся нин колӧ тӧдны: кымын арӧс сылы (позьӧ куканясьлӧм лыд серти), дзоньвидзалунсӧ, мукӧд стать приметаяс.

Колӧ тӧдмавны кутшӧмджык рӧдыс мӧслӧн — бать-мамыс. Бать-мамыс кӧ бур йӧла рӧдысь, йӧладжык и мӧскыдлы колӧ лоны. Дерт, тшук (веськыда) тӧдны сы серти сьӧкыд, но ылӧссӧ сійӧ век жӧ висьталас.

Оз ков вунӧдны — мӧскыд медуна йӧвсӧ сетӧ нёльӧда-квайтӧда куканясьлӧм костын, квайт арӧссянь кӧкъямысӧдз кымын. Сы бӧрын мӧскыдлӧн йӧлыс заводитӧ нин чинны, шоч мӧс нин дырджыксӧ кутлӧ. Дасӧдысь кымын куканясьлӧм бӧрын йӧв вӧсна мӧстӧ видзны нинӧм нин.

Сэсся колӧ тӧдны код кадын мӧскыд куканясьлӧ. Бурджык, куканясьлӧ кӧ сійӧ бур кӧрыма кадын.

Мӧстӧ вердӧм саяд уна жӧ бара эм. Сы вылӧ ньӧбигӧн колӧ жӧ видзӧдлыны. Колӧкӧ, мӧскыд йӧвсӧ этша вӧлі сетӧ вердӧмла. Омӧлика вердӧм, омӧлик, кӧдзыд оланін, омӧлик черӧд ёна чинтӧны (кӧть ещӧ бур мӧслысь) йӧвсӧ. Сэтшӧм мӧскыд бур черӧдӧн вермас содтыны йӧв сетӧмсӧ. Сідзкӧ, колӧ тӧдмавны воддза черӧдсӧ сылысь.

Мӧслы колӧ лоны раминикӧн. Раминик мӧскыд озджык ылав сёйигӧн, мичаджыка сёйӧ. Лысьтігӧн бурджыка сулалӧ дай йӧвсӧ оз кут.

Кыдзи тӧдны дзоньвидзалунсӧ мӧслысь.

Дзоньвидза мӧс мичаа видзӧдӧ, абу жугыль, гӧныс шыльыд, бур мӧсъяслӧн югъялӧ. Сэтшӧм мӧскыд бура сёйӧ да юӧ. Оз кыдзсюрӧ лолав (кашкы, киргы). Кызӧм-киргӧм да пӧдӧм висьталӧны — мӧскыдлӧн горш гӧгӧрыс либӧ ты гӧгӧрыс висьӧ. Гырк пытшкӧс висьӧм понда овлӧ мыт да гырк йӧрмӧм. Кудзасьны кӧ оз вермы, либӧ вирӧн кудзалӧ, сэтшӧм мӧскыд ёна висьӧ.

Мӧскӧс видлавны колӧ заводитны юрсяньыс. Колӧ видлыны бурджыка, абу-ӧ кӧнкӧ пыкӧсъяс, оз-ӧ висьны синъяс, оз-ӧ нырсьыс ор вияв, абу-ӧ вом пытшкас лӧмъяс, дойяс.

Юр бӧрын колӧ видзӧдлыны голя да морӧс гӧгӧрыс, кокъяссӧ, кокгыжъяссӧ, медся нин ёна вӧрасӧ да нёнь гӧгӧрсӧ: абу-ӧ пыктӧма вӧраыс, абу-ӧ лӧмӧсьӧсь нёньясыс да лючки-ӧ лысьтӧны став нёньясыс.

Кутшӧм вӧраыс йӧла мӧслӧн.

Йӧла мӧслӧн лысьтытӧдзыс вӧраыс ыджыд (тураса), ляпкыдик тшупӧдӧн кодь быттьӧ нёль-пельӧ торйӧдыштӧма (улысяньыс нёль пельӧса). Йӧла вӧра ёна сетчӧма бӧрӧ, водзӧ дай бокӧ. Лысьтӧм бӧрын тӧдчӧмӧн чинӧ, чукыртчӧ.

Татчӧ колӧ шуны, мый абу дзик став ыджыд вӧраа мӧскыд йӧла. Мукӧддырйи вӧраыс госсялӧ да сы понда ыдждӧ. Сэтшӧм вӧраыс лысьтӧм бӧрын омӧля чинӧ, дай вӧра кучикыс оз торъяв вӧрасьыс, чепӧльтӧмӧн кӧ кыскыштан.

Йӧла мӧслӧн вӧра вылас ёна тӧдчӧны вир сӧнъясыс, кучикыс вӧсньыдик, небыд да шоч вӧсни небыдик гӧна. Бур ыджыд йӧла мӧслӧн вӧраыс кынӧм увтісӧ водзӧ кыссьӧ.

Кымын мӧскыд йӧла, сымын нёньясыс мӧда-мӧд дінсьыныс ылынджыкӧсь, веськыда видзӧдӧны увлань. Сэсся бурджык, абу кӧ нёньясыс помланьыс вӧсньыдджыкӧсь, да мед шыльыдӧсь дай шӧркоддьӧм кузя. Бур кӧ вӧраыс да справнӧ нёнь гӧгӧрыс, йӧв петӧ кокньыда да пыр ӧткодя.

Йӧла мӧслӧн вӧраас лысьтан нёньыс нёль да на кындзи овлӧны ещӧ кык лысьтытӧм нёньӧдз.

Йӧладжык мӧслӧн вӧраас воддза нёньясыс вылынджыкӧсь бӧръяяс дорсьыс.

Сэсся йӧла да йӧвтӧм мӧскӧс позьӧ тӧдны вӧраса сӧнъяс да сӧн гуяс сертиыс. Сы вылӧ колӧ ёна видзӧдлыны. Йӧла мӧслӧн сӧнъясыс ёна тӧдчӧны да рушку кузя бокъястіыс мунӧны кык вожӧн. Сійӧ сӧнъяссӧ миян шуӧны йӧв сӧнъясӧн.

Морӧслань йӧв сӧнъясыс пырӧны рушку пытшкӧ. Пыраніныс неуна гурана кодь. Сійӧ тӧдчӧ, чуньӧн кӧ видлан. Кымын кыз да ёна тӧдчӧны сӧнъяс да кымын паськыд сӧн гуясыс, сымын йӧладжык мӧскыд.

Мукӧд приметаяс йӧла мӧслӧн.

Юрыс йӧла мӧслӧн косіник (лыясыс ёнджыка тӧдчӧны) да сӧнъясыс тӧдчӧныджык. Кокъяс вӧсниджыкӧсь да абу кузьӧсь. Пельяс кузьӧсь, пытшкыс небыдик гӧна. Голя вӧсньыдик да кузьджык, зэв уна посни чукыра. Морӧсыс абу вывті ыджыд да яя, сӧмын паськыдджык. Ордлыясыс вӧсньыдджыкӧсь (ордлы костъясыс паськыдӧсь). Ордлы костас чунь кык-куим тӧрӧ.

Рушку (выть) ыджыдджык. Сэтшӧм мӧс унджык вермӧ сёйны, унджык йӧв сетны, абу кӧ рушкуыс ӧшӧдчӧма кутшӧмкӧ висьӧм понда.

Спина веськыд, абу лайкъя ни, гӧрба ни. Лайкъя мышку вылыс овлӧ и йӧла мӧслӧн, сӧмын куканясьӧм бӧрынджык да пӧрысьладорыс нин. Кучик вӧсньыдик да небыд, кокньыда нюжалыштӧ чепӧльтӧмӧн. Бӧж — вӧсньыдик да кузьджык. Бӧрланьыс мӧслӧн тушаыс паськыдджык.

Видзӧдны йӧла мӧс абуджык яя, топыдик лыа, паськыд задъя, кузь пака. Гӧныс йӧла мӧслӧн вӧсни, небыд, дженьыд да шыльыда пукалӧ. Видзӧдны бур йӧла мӧскыд мича, ас дінас сибӧдӧ, оз лӧгась видлалӧмысь.

Абу кӧ кыткӧ мӧслӧн лада да абу кӧ кыткӧ дзоньвидза, — сэтшӧм мӧстӧ скӧт лекарлы петкӧдлытӧг да сылысь юасьтӧг оз ков босьтны.