ӦНИСЬ ИВАН — ПОГОСТ РӦЗӦРИТЫСЬ
Коми йӧзлӧн аслыныс юралысьяссӧ бӧрйысигӧн унджыкысьсӧ важ сямыс абу на ещӧ вежсьӧма, пыр на бӧрйӧны небыдджык йӧзӧс. Сюсьджыкъясысь, веськыда орӧдысьясысь полӧныджык. Сы вӧсна вӧлӧсьтъясын унджыкысь овлӧны омӧльторъяс.
Ме со тані висьтала, мый вӧлӧма ӧти вӧлӧсьтын бур юралысь помысь да омӧль юралысь помысь.
Крестьяналӧн олӧм-вылӧмыс мунӧ вӧлӧм зэв лӧсьыда, шыльыда, гӧгӧр шы ни тӧв. Сэтшӧм лӧсьыда олӧмыс мӧдӧдчӧма Сюзь Габӧӧс юралысьӧ пуктӧмсянь. Сюзь Габӧ вӧлӧма ар комын гӧгӧра, морт зэв ён, зэв бур кыввора, грамотнӧй неуна, служитлӧма гӧрд армияын во куим кымын.
Сэні сійӧ аддзылӧма уна буртор, велӧдчылӧма. Строк бӧрын служба вылысь воӧма гортас, аслас семья дінӧ да бура кутӧма лӧсьӧдны аслыс олӧм-вылӧмсӧ. Уджавны вӧлӧма вывті зіль, быдтор кужӧ, нинӧмысь оз йӧрмы. Олӧм-вылӧм сылӧн регыдӧн и вежсьӧма, быдӧн йӧзыд кутӧмаӧсь завидявны.
Бура олӧмыс сылӧн зэв сьӧлӧм вылас воас вӧлӧсьтса олысьяслы. Кутасны найӧ лэптыны сійӧс, бур туйӧ пуктыны. Сэсся бӧръясны юралысьӧ асланыс исполкомӧ.
Юралысьӧ бӧрйигӧн, скод вылын, Сюзь Габӧ водзвыв висьталас крестьяналы:
— Туя кӧ, ме ог ӧткажитчы уджалӧмысь: сӧмын кута уджавны сӧвесьт серти, сӧветскӧй законъясӧн тшӧктӧмъясысь бокӧ ӧти войт ог кеж.
Йӧзыд скод вылад быдӧн ӧтвылысь горӧдасны:
— Сідзи и колӧ, некутшӧм видчӧмъяс бур керӧмысь миянсянь оз ло.
Сюзь Габӧ кутас служитны. Пӧтачка нинӧмысь некодлы оз сет. Рӧдвуж ни, тӧдсалун ни оз бӧрйы, быдӧнлы вӧчӧ ӧтмоз. Гӧльясӧс, судзсьытӧмъясӧс пырджык дорйӧ, озыръясӧс да поп-дякӧс ӧтдортӧ, — оз радейт найӧс. Исполкомын юралысьын олігчӧж вотысь ни, магазеяысь ни, недоимщикӧ ни кольччыны эз лэдзлы некодӧс, бур сёрниӧн быдӧн вӧлі мынтасны тырӧдз: туйяс, посъяс вӧчӧдас зэв бура, любӧ видзӧдлыныд; видз-му потшӧсъяс дзоньтӧма, некутшӧм скӧт оз пырав, оз жугӧд йирӧмӧн нянь ни, турун; кусӧдчан кӧлуйяс, машинаяс тӧлын и, гожӧмын и — пыр дась лӧсьӧдӧма: код йӧзӧс ывла вылын эз лэдзлы катласьны, косясьны да мать лэдзны, казялас кӧ, пырысь-пыр жӧ вӧлі тшӧктас арестуйтны; том йӧзӧс эз жӧ лэдзлы кулиганитны, найӧ сыысь повлісны, аддзасны кӧ, пыр жӧ вӧлі пыдӧ дзебсьӧны.
Воасны кӧ вӧлі Сюзь Габӧ дінӧ исполкомас кутшӧмкӧ могӧн, некодӧс оз кут: пырысь-пыр жӧ вӧлі исполкомын уджалысьяслы тшӧктас вӧчны, кодлы мый колӧ. Уна кевмысьӧм эз радейтлы, калым некодлысь эз босьтлыв. Ёна сійӧ видзӧдіс вӧлӧсьтын выль стрӧйба пукталӧм ас бӧрся, некодӧс эз лэдз пуктыны тӧртӧминӧ, дзескӧдчӧмӧн, быдӧн мед вӧлі пуктӧма аслас индӧм инӧ. Шуас йӧзыдлы:
— Кыдзсюрӧ да дзескыда пуксялӧмыд — рӧзӧритчӧм; он и тӧдлы, лоас пӧжар, ставсӧ сотас помӧдз.
Веськыда кӧ шуны, Сюзь Габӧ уна вӧчліс и мукӧд пӧлӧс бурторъяс. Аслас бура олӧмӧн да бура служитӧмӧн кывсӧ весиг мукӧд вӧлӧсьтъясын, карын лыддьысьӧ медбур уджалысь пыдди, став вӧлӧсьтъяс письыс.
Водзджыксӧ бура служитӧмыс Сюзь Габӧлӧн зэв вӧлі сьӧлӧм вылас воӧ йӧзыдлы, вӧлі быд ногӧн ошйысьӧны ас коластас, шуасьӧны: со пӧ ӧд кутшӧм миян юралысьыд. Гӧгӧр пӧ сылӧн бур да лӧсьыд.
Сэсся бӧръяпомнас уна йӧзлы, медся ёна озыръяслы да поп-дяклы, эз понды кажитчыны олӧмыс сылӧн: топӧдыштӧмъясыс, мыждӧмъясыс. Кутісны найӧ ӧтвылысь шуасьны сы вылӧ, войдӧр гусьӧникӧн, сэсся и явӧ, синводзас: пондін пӧ тай тэ ёна дзескӧдны йӧзсӧ, вывті закон серти овны, мыждыны быдторйысь. Вотчинатӧ пӧ ставсӧ нин сюйин стрӧйба улӧ, лӧсьӧдлан пӧ паськыд коластъяс, кӧсъян видзны сикттӧ сотчӧмысь. Он пӧ видз, енмыд кӧ оз видз!
Поп-дяк асланыс «прӧскур сёйысьяс пыр» слава лэдзисны: юралысьыд пӧ ӧд и енмыдлы нин оз эскы, вичкоӧ пӧ оз волыв ни, гортас ӧбразъясӧн оз лэдзлы ни, пыр пӧ воӧ да гырксӧ миян вылӧ уна докод босьтӧмысь да, мукӧдторйысь да.
Медбӧрын, тадзи лёкӧдӧмнад быдӧн кутісны юралысьтӧ ӧтдортны, омӧльтны, быдсяма омӧль славасӧ лэдзны, кайтӧны:
— Дзик тай матӧ воим юралысьнад, вайӧ жӧ чӧвтамӧй сійӧс.
Чукӧртісны скод. Пондісны сэні Сюзь Габӧӧс топӧдны да лёкысь видны быд ногӧн. Юралысьыд эськӧ кутліс жӧ дорйыны асьсӧ, — висьталӧ:
— Ме тіянлы некутшӧм омӧльтор эг вӧч. Неуна кӧ стрӧжитлі, дзик сытӧг ӧд нинӧм буртор оз артмы. Ме тай пуктігад водзвыв висьтавлі — туя кӧ, служитӧмысь ог ӧткажитчы, сӧмын кута служитны законъясӧн тшӧктӧм серти. Ме сідзи и уджалі. Ӧд тіянлы жӧ лои бурыс. Медся ёна увгад вотчина чинтӧмысь. Вотчинаыд ӧд мӧд вӧлӧсьтӧ эз мун, горт дінаныд жӧ коли, а стрӧйбаыд кӧ лои шочджык, шочджык жӧ лоас и пӧжаръясыд. Мӧвпыштӧй колян вося пӧжартӧ. Стрӧйбаыд кӧ ӧд эз вӧв шоч, сотчис эськӧ став вӧлӧсьтыд. Сэтысь, ме чайта, увгыны нинӧм.
Йӧзыд нинӧм юралысьлысь эз кывзыны, вӧчисны пригӧвӧр чӧвтны сійӧс. Сюзь Габӧ аддзӧ — йӧзыд ставыс ӧтвылысь, ставсӧ лёк йӧз гудыртӧмаӧсь, ачыс бурӧн эновтчис юралӧмысь, эз и норасьлы уездувса исполкомӧ.
Скод кутіс бӧрйыны выль юралысьпу. Дыр бӧрйысисны: некодлы абу окота юравны, быдӧн ӧткажитчӧны; коді норасьӧ висьӧмӧн, коді грамота тӧдтӧмӧн, коді ыджыд семьяӧн тырӧмӧн, коді шуӧ — ме пӧ юысь да став казнатӧ юа. Коркӧ-коркӧ медбӧрын и сюрис юралысьпуыд. Морт, нинӧм шуны, шань, неуна кужӧ пасъясьны, бур мывкыда, шӧр арлыда. Ним сылӧн вӧлі Иван Карламӧвич Жуимов, йӧзыс ас костас нимтісны Ӧнись Иванӧн. Сыысь бурӧс ас пытшсьыс скодыд некодӧс эз аддзы. Тӧдӧны эськӧ вӧлі — морт сійӧ небыдик кодь да, кыдзкӧ ӧд олас, озджык кут «топӧдны» Сюзь Габӧ моз.
Ӧнись Иван юралысьӧн лои. Олӧ тӧлысь, мӧдӧс, коймӧдӧс, унджык нин. Быдӧнлы угодитӧ, некодӧс оз чирышт, кӧть мыйкӧ и казялас небуртор. Озыръяс, поп-дякъяс раднысла ку пиас оз тӧрны, явӧ бызгӧны: со пӧ тай мортыс вӧлӧма.
Ӧнись Иван сэтшӧм ошкӧм кузяыд да лэптӧм кузяыд ещӧ ёнджыка кутіс пӧтачитны йӧзыдлы. Мыйӧн лоис йӧзыдлы сэтшӧм вӧляыд да пӧтачкаыд, олӧмыд налӧн регыдӧн жӧ пондіс вежсьыны, гугавны: пондіс чӧжсьыны уна пӧлӧс недоимкаяс; туйяс, посъяс тшыксисны, киссялісны, мунны кутіс вӧлӧсьтын зык, кось, гусясьӧм, мыйсюрӧ пакӧститӧм; керка-карта, мукӧд посни стрӧйбаяс пукталісны дзескыда, неуна эз вевсьӧн; кусӧдчан кӧлуйяс косьмалісны, весиг некод оз и видзӧдлы на вылӧ; слӧй олӧмлӧн дзик воши.
Ӧнись Иван пыр на юралӧ, коймӧд во нин. Кулакъяс, поп-дяк пыр на сійӧс ошкӧны, лэптӧны, гӧститӧдӧны. Овлывлӧ — йӧзыд ӧткымынысь эськӧ и шулывласны: омӧля пӧ ӧд пондім овнытӧ, юралысьыд ӧд дзикӧдз кутіс омӧльтчыны, дзугсьыны да юсьыны, татшӧм олӧмнад пӧ буртӧ эн виччысь. Сӧмын налысь нинӧм оз кывзыны. Ӧнись Иван, юӧмысла, исполкомӧ эз нин волывлы гашкӧ тӧлысь.
Бара лои чукӧртны скод. Корисны сэтчӧ Ӧнись Иванӧс. Топӧдісны сійӧс ӧтвылысь, видісны быд ногӧн, матын вӧлі кучкавны. Ӧнись Иван ланьтӧма, нинӧм оз шу, сӧмын коръясӧкӧ вомгорулас мурзыштас. Скод шуис вӧчны приговор: чӧвтны юралӧмысь Ӧнись Иванӧс. Сы кадӧ кодкӧ друг горӧдіс: пӧжар! Йӧзыд ставыс уськӧдчисны ывла вылӧ. Аддзӧны, погост шӧрас керка сотчӧ, кайӧ зэв ыджыд би. Унаӧн уськӧдчисны пӧжарнӧй сарайӧ, кӧсйисны нуны кусӧдчан кӧлуйтӧ, машинаястӧ да, кватитчасны кӧ машина оз уджав, бӧчкаяс голялӧмаӧсь, мунны пӧжар вылӧ дзик нинӧмӧн. Сэн лыбис зык, увгӧм, ёрччӧм, матькӧм! А пӧжар сэк кості пыр ӧтарӧ ӧзйӧ да ӧзйӧ. Би вуджис нин мӧд керкаӧ... коймӧдӧ... нюлыштіс дорвыв став погостсӧ ӧтарӧ и, мӧдарӧ, сотчис тшӧтш исполкомыс, школаыс, вичкоыс.
Мый сэсся? Сӧмын ставныс кутісны бӧрдны горзӧмӧн, оййӧдлӧмӧн да окйӧдлӧмӧн. Погост сотчӧмысь йӧзыд став мыжсӧ валитісны Ӧнись Иван вылӧ: став пакӧсьтыс пӧ лои сы вӧсна, пуктісны сылы ним «Ӧнись Иван — погост рӧзӧритысь».
Сюзь Габӧ оліс боки сиктын. Пӧжар бӧрын сотчысьяс унаӧн уна пӧрйӧ волывлісны сы дінӧ да шуавлісны: колӧма жӧ пӧ тэнсьыд кывзыны, кывзім кӧ пӧ, татшӧм ыджыд пакӧсьтыд эськӧ эз ло.
Ордымӧд мунысь
