МЫЙ КЕРНЫ УДЖДЫСЯН ТӦВАРИЩЕСТВОЯСЫН?
Воис тӧвся кад. Тӧлын колӧ дай позьӧ бурджыка, чорыдджыка босьтчывны удждысян тӧвариществоясын удж пуктыны. Мый бердӧ колӧ ёнджыка кутчысьны, кутшӧмджык удж нуӧдны?
Миян Обласьтын удждысян тӧвариществояс уджсӧ нуӧдӧны ёнджыка Сельбанк^Видз-му уджалӧмлы да крестьяна овмӧс кыпӧдӧмлы удждысян банк./^ сьӧмӧн. Ас сьӧмъясыс удждысян тӧвариществояслӧн дзик нинӧм мында абу. Паевӧй капиталъясыс став Коми Обласьтувса удждысян тӧвариществоясын сӧмын 33.300 шайт, 5,6% став сьӧмыслӧн (балансныслӧн). Шленъясыс удждысян тӧвариществоясын — 12.473 морт. Сідзкӧ, шлен вылӧ паевӧй взносыс воӧ 2 шайт да 75 урӧн. Тыдалӧ, ӧнӧдз на абу став шленыс мынтӧмаӧсь пайяссӧ. Сэсся чӧжны пуктӧм сьӧмъяс тӧвариществоясын эм 11.000 шайт, 2% балансныслӧн. Ӧти шлен вылӧ чӧжны пуктӧм сьӧм воӧ 87 урӧн. Сэсся крестьяна пай вузавлӧма 9000 шайт дон, 1,6% балансныслӧн. Став ас пытшсьыс чукӧртӧм сьӧм тӧвариществоясын — 53.300 шайт — 10% балансыслӧн. Уджӧн босьтӧм сьӧмъяс 332.900 шайт — 54,6% балансыслӧн.
Ас пытшса сьӧмныс тӧвариществояслӧн вывті этша. Сідзкӧ, медводдза удж тӧвариществояслӧн: чукӧртны став пайсӧ, чукӧртны ёнджыка чӧжны пуктан сьӧм да бурджыка паськӧдны крестьяна пай. Колӧ тӧдны: куш удждысьӧм сьӧмӧн бура удж пуктыны он вермы, оз тырмы Сельбанклӧн государствоӧн сетӧм сьӧмыс, мында крестьяналы эськӧ колӧ вӧлі, дай удждысьӧмнад прӧчентӧ ёна уна мунӧ.
Медся чорыда колӧ босьтчыны чӧжны пуктан сьӧм чукӧртны. Мед эськӧ быд удждысьысь, эм кӧ сылӧн прӧст сьӧм, пуктӧ чӧжны сійӧс удждысян тӧвариществоын. Чӧжны пуктан сьӧм йылысь колӧ ёнджыка висьтавлыны крестьяналы: кутшӧм бур чӧжны пуктӧмысь пуктысьлы да государстволы; сьӧмтӧ позьӧ, кор ковмас, бӧр босьтны, оз вош, воӧ прӧчент, сьӧм чӧжны пуктӧм йылысь некодлы оз висьтавсьы, судлы кындзи, сідз водзӧ.
Мӧд ыджыд удж удждысян тӧвариществояслӧн — бырӧдны строк кежлӧ мынтысьтӧмъяс. Тӧвариществоясын сетӧма уджӧн 332.900 шайт, на пиысь строк кежлӧ абу мынтӧма 33.840 шайт — 12%.
Дерт, ӧні быдӧн нин тӧдӧны — удждысьӧм сьӧм колӧ мынтыны строк кежлӧ. Сӧмын тай унаӧн на оз мынтысьны. Строк кежлӧ мынтытӧм орӧдӧ эбӧссӧ удждысян тӧвариществояслысь: тӧварищество оз вермы нинӧм сетны мӧд удждысьысьлы, ковмас мынтыны содтӧд прӧчент да пеня Сельбанклы. Кытчӧдз оз быр строк кежлӧ вештысьтӧм, сэтчӧдз оз и ло прамӧй ыджыд удж тӧвариществоясын. Сэсся тӧвариществояслы колӧ бурджыка видзӧдны, мед удждысьысьяс видзаласны удждӧм сьӧмсӧ мый вылӧ босьтӧмаӧсь, а оз мукӧдтор вылӧ. Шуам, ссуда кӧ босьтӧма вӧв вылӧ, мед оз мун кӧлуйӧ, либӧ сёйӧмӧ.
Коймӧд ыджыд удж тӧвариществояслӧн бырӧдны ас сьӧм вылӧ тӧргуйтӧм да лӧсьӧдны ньӧбасьӧм-вузасьӧм, шленъяс тшӧктӧм серти, найӧ сьӧм вылӧ. Ӧнӧдз унджык удждысян тӧвариществояс вузасисны асланыс сьӧмъяс вылӧ, уна сьӧм сюявлісны тӧваръясӧ, тшӧкыда босьтавлісны гырысь убыткаяс. Ньӧбасьӧм-вузасьӧм шленъяс тшӧктӧм серти пӧшти эз вӧв. Водзӧ ас сьӧм вылӧ вузасьӧмысь Центрса Сельбанк дзикӧдз тшӧктӧ дугдыны, тшӧктӧ нуӧдны ньӧбасян-вузасян уджсӧ шленъяс тшӧктӧмӧн да найӧ задаткияс вылӧ.
Ещӧ удждысян тӧвариществояслы ковмас тавосянь Госстрах нимсянь нуӧдны стракуйтчан удж: скӧтӧс — кулӧмысь, кӧдзаяс — шерӧн жугӧдӧмысь, овмӧс — сотчӧмысь. Тайӧ удж выль на, вермас сетны уна докод. Колӧ зільджыка босьтчыны крестьяна пӧвстын стракуйтчан удж нуӧдны.
Удждысян тӧвариществояс омӧля на зільӧны ковтӧм рӧскодъяс бырӧдны: сы понда 1925–26 во помын уна тӧварищество воӧма убытка вылӧ. Быд удждысигӧн тӧвариществояс ыстӧны наросьнӧ мортӧс карӧдз, а тайӧ сувтӧ ёна вылӧ, весиг вылӧджык удждысьӧмсьыс прӧчентсӧ мынтӧмысь. Наросьнӧ карӧдз мортӧс ыстӧмысь колӧ эновтчыны. Сы дорысь бурджык восьтыны Комисельбанкын текущӧй счёт да, кор ковмас, корны сьӧм поштаӧн. Сэсся унджык тӧвариществоясын удж нуны позяс кык мортлы (юралысь-казначей да счетовод), коймӧд мортсӧ (казначейӧс) позяс чинтыны. Сюрас и мукӧд кутшӧмсюрӧ рӧскодъяс, кодъясысь позяс эновтчыны. Татшӧм рӧскодъяссӧ кӧ чинтыны, быд тӧварищество вермас бергӧдчыны убыткатӧг.
Со кутшӧм гырысьджык уджъяс водзӧ кежлӧ колӧ лоны быд удждысян тӧвариществояслӧн.
Ӧні кутасны бӧръявны удждысян тӧвариществоясын выль правленньӧяс. Выль йӧзлы тані индӧм уджъясыс колӧ лоны медводдза уджъясӧн. Правленньӧясӧ колӧ бӧръявны сэтшӧм йӧзӧс, кодъяс вермасны да кужасны бура нуӧдны став уджсӧ тӧвариществоясын.
