ВЕРМАСЬӦЙ «ТӦДЫСЬЯСКӦД»
Миян коми йӧз ӧнӧдз на эскӧны быд нинӧм абуыслы: вӧрсалы, васалы, ерӧтникъяслы, тшыкӧдчӧмӧ, мукӧдторйӧ. Тайӧ ставыс воис миянлы важ олӧмсянь. Быд вӧлӧсьтын миян сюрӧны «тӧдысьяс». «Тӧдысьяс» дзик быдтор тӧдӧны, вермӧны вештыны быд пикӧ воӧмсӧ, вермасны быдтор веськӧдны. Шуам, коми морт мӧвпалӧм серти, «тӧдысьяс» вермасны индыны: кытчӧ воши либӧ коді нуис скӧтӧс, коді гусяліс сьӧм, кодлӧн кутшӧм висьӧм эм, мыйӧн висьӧ кага. «Тӧдысьяс» весиг вермӧны смилитны зонмӧс ныв бердӧ. Уна на миян эмӧсь пемыд йӧз, кодъяс эскӧны «тӧдысь» вынӧ. Воасны кӧ найӧ кутшӧмкӧ пикӧ, котӧртӧны тӧдысь дінӧ, кыскӧны сылы быдсяма козинсӧ: сьӧмӧн либӧ кутшӧмкӧ кӧлуй.
Видзӧдламӧ, кыдзи бурдӧдӧны «тӧдысьяс». Уна ног найӧ бурдӧдӧны: ӧти шуалӧмъясӧн; мӧд юкталӧ «керӧм ваӧн», сійӧ васӧ «вежӧдӧма» биаиз би пыр. Коймӧд — вомгорулас сӧрӧмӧн да «пӧльыштӧмӧн-сьӧлыштӧмӧн». Нёльӧд — куш ваӧн. Витӧд бурдӧдӧ морт либӧ скӧт кудзӧн, нянь пиӧ пӧжалӧм тойӧн, порокӧн, табакӧн, наукаӧн видлавтӧм турунӧн сулӧдӧм ваӧн. Квайтӧд юкталӧ лекарствоясӧн, мукӧддырйиыс яда лекарствоясӧн: сулемаӧн, мышьякӧн, сідзи водзӧ.
«Тӧдысьяслӧн» бурдӧдчанторъясыс унджыкыс ён ядъяс. Ядъяснад бурдӧдӧмӧн, дерт, висьысьыд бурдӧм пыдди регыдджык кулӧ либӧ нэм кежлас калекаӧ пӧрӧ.
Врачьяс дінӧ унаысь волывлӧны висьысьяс; норасьӧны омӧльтчӧм вылӧ, желудок да кынӧм висьӧм вылӧ. Врачыд видзӧдлас мортыдлы вомас, эм абу пиньясыс, кватитчас да — пиньясыд абуӧсь. Мыйла? Сусед («тӧдысь») велӧдӧм серти пӧ юи сулема, вися да. Со «тӧдысь» ордад бурдӧдчӧмыд и эм! Челядьлӧн кӧ орйӧдлӧ-висьӧ кынӧмыс нелючки сійӧс вердӧмла (рузум нёньӧн, — рузум пиын курччалӧм нянь нёнявны сетӧмӧн), найӧс юкталӧны мака ваӧн. Кагаыд юкталӧм бӧрад, збыль, оз кут увгыны да сы пыдди сійӧ лоӧ омӧлик, онзіля, сэсся регыд и кулӧ. Мыйла миян коймӧд юкӧн кагаясыс арӧс тыртӧдз кулӧны? Нывбабаясӧн нинӧм абуӧ эскӧмла да «тӧдысьяс» ордын бурдӧдчӧмла.
«Тӧдысьяслӧн» став бурдӧдчанногыс, став шуасьӧмыс, турунъясыс, лекарствоясыс — некутшӧм гусятор ӧні абу. Ставсӧ сійӧясӧс гижӧма велӧдчӧм йӧзӧн нигаясӧ. «Тӧдысьяс» — шуалӧмъяс — куш сӧрӧм; весиг найӧ асьныс оз тӧдны ни гӧгӧрвоны мый сӧрӧны. Налӧн лекарствоясыс — яд.
«Тӧдысь» медводдза паськӧдысь вуджан висьӧмъяс. Шуам, сы дінӧ локтіс бурдӧдчыны лёквисьӧма (сифилис) морт. Сылӧн висян-дойясыс вомас. «Тӧдысь» юкталас висьысь мортӧс кружка помысь «керӧм-ванас». Сійӧ жӧ кружканас юкталас мӧд мортӧс, коді оз вись лёквисьӧмнас. Лёквисьӧмыд сэсся сылы и вуджас.
«Тӧдысьыд» зэв омӧль морт, коді асьсӧ озырмӧдӧ йӧз пикӧ воӧм вылын. «Тӧдысьяскӧд» да нинӧм абуӧ эскӧмъяскӧд колӧ ёна вермасьны. Колӧ паськыдджыка вӧчавлыны лекцияяс, сёрнияс, разӧдны унджык нига, мед эськӧ йӧзсӧ тӧдмӧдны мый шуӧ наука дзоньвидзалун йылысь. Быд сиктын уджалысь мортлы, йӧзӧс югдӧдысьяслы колӧ чукӧртны юӧръяс «тӧдысь» уджъяс йылысь, найӧ бурдӧдчанногъяс йылысь, гижны налысь сӧрӧмъяссӧ, тӧдмавны мый лоины «тӧдысь» ордын бурдӧдчысьяс, сэсся став тайӧ нинӧм абусӧ, ылӧдчӧмсӧ врачьяслы висьтавлыны йӧз водзын. Колӧ тшӧтш та йылысь гижны газетӧ либӧ журналӧ. Тадзи ми вермам мырддьыны коми йӧзӧс «тӧдысь» кипод улысь. Мӧдарӧ кӧ, коми крестьяналы колӧ гӧгӧрвоны коланлунсӧ врачьяс ордын бурдӧдчӧмыслысь, колӧ, шуам, зільны лэптыны неыджыд керка висьысь йӧзӧс видлалан инулӧ. Сэтшӧм вӧлӧсьтъясад кокниджык лоӧ судзӧдны врачтӧ да акушеркатӧ.
«Тӧдысьясыд» — ылӧдчысьяс. Найӧ судӧ кыскантор. Сӧветскӧй законъяс серти, врачьяс кындзи да налы отсасьысьяс кындзи, некодлы оз позь йӧзӧс бурдӧдан уджӧ босьтчыны.
