КВАЙТ ЛУНӦН АБУ АРТМӦМА ОЛӦМ

Мый та йылысь наука висьталӧ

Ёна важ йӧзлӧн эз вӧв ӧнія кодь наука. Найӧ омӧля, этша тӧдлісны, мый тӧдӧ ӧні весиг медпемыд мортыс му да небеса йылысь. Быд йӧз тӧдӧны вӧлі сӧмын ас гӧгӧрса ичӧтик му инсӧ. Найӧ чайтлісны, сійӧ пӧ став муыс нин, став мирыс; муыс — оланіныс пӧ — ыджыд керка кодь; гӧраясыс — стенъяс; небеса — пӧтӧлӧк; тӧлысь, кодзувъяс — муӧс югдӧдысьяс.

Кытысь лои сійӧ оланіныс?

Ёна важ йӧз мӧвпавлісны ичӧт челядь моз: «ичӧт керка вӧчӧ ичӧтик морт, ыджыд керка (мусӧ) коркӧ ёна важӧн вӧчӧма чудесаа ыджыд морт, ён морт».

Пуктісны сійӧ ыджыд ён мортыдлы ним — ен. Важ писанньӧ еврейяслӧн «Бытие» (еврейяссянь сійӧ воис и кристослы эскысьяслы) гижӧ, кыдзи ен «вӧчӧма» мирсӧ квайт лунӧн. Вайӧ видламӧ сійӧ «лунъяссӧ», мый артмас.

Писанньӧ шуӧ — «медводдза» лунӧ пӧ ен вӧчис югыд (лун), торйӧдіс сійӧс пемыдысь (войысь). Сійӧ кадас шонді ни, тӧлысь ни, кодзувъяс эз на ещӧ вӧвны: найӧс «вӧчӧма» енмыд сӧмын «нёльӧд лунӧ». «Луныс» да «войыс» вӧлӧма нин. Со ӧд дивӧыд!

Наука тӧдмалӧм серти, шонді — ыджыд, дон да югыд сяр. Му — сідзжӧ сяр, сӧмын шондіысь ичӧт, абу шонді кодь дон, а кӧдзыд, оз югъяв, а пемыд, сьӧд. Му зэв ӧдйӧ кытшлалӧ шонді гӧгӧр (ӧти кытшовсӧ мунӧ воӧн: 365 лунӧн). Та кындзи му сяр ачыс ас гӧгӧрыс бергалӧ, кыдзи тай мач шыбитан да бергалӧ мунігтырйиыс (суткиӧн, 24 часӧн ӧтчыд бергӧдчӧ). Му сяр гӧгӧр кытшлалӧ тӧлысь. Сійӧ ветымын пӧв ичӧтджык му сярысь дай му сяр моз жӧ кӧдзыд да пемыд. Му сярлӧн аслас югдӧданыс абу. Сылы югыдсӧ сетӧ шонді. Кор миян оланіныс (пайыс) мулӧн бергӧдчӧ шонділань, миян лоӧ югыд (лун), кор бергӧдчӧ шондісянь мӧдарӧ, сэки лоӧ пемыд (вой). Тӧлысь югъялӧ оз ас югыднас. Шонділӧн югыдыс усьӧ тӧлысь вылӧ дай сійӧ, керка пытшкын шонді кӧч вӧчӧм моз жӧ, югӧрсӧ сетӧ му вылӧ.

Писанньӧ лӧсьӧдысь йӧзыд тайӧс оз на тӧдны вӧлі дай налӧн гижӧмыс лоӧма бӧрӧн.

«Мӧд лунӧ», писанньӧ серти, ен «вӧчис» небеса.

Ёна важ йӧз думайтлісны: небеса пӧ чорыд, сійӧс вӧчӧма кутшӧмкӧ югыдторйысь. Ӧні ми бура тӧдам — некутшӧм чорыд «пӧтӧлӧк» небеса му сяр вылын абу. Му сяр гӧгӧр эм сынӧд^Воздух./^. Сынӧд му сяр вылын кайӧ 250–300 верстӧдз. Сійӧ миянлы тыдалӧ кельыдлӧзӧн. Сынӧдыслӧн рӧмыс и миянлы тыдалӧ быттьӧ «небеса». Му сяр бердысь кӧ вылӧ кайны кутан, кымын вылӧ каян, сымын сынӧд лоӧ шочджык да кӧдзыдджык. Ёна вылӧ кӧ каян му бердысь, сынӧд ньӧти абу.

Мыйла писанньӧ серти енлы ковмис чорыд небесаыс? Мед янсӧдны «мусярвывса ваяс» (мореяс, юяс) «небеса ваясысь». Важ йӧз думайтлісны, эстӧні пӧ вылын, кельыдлӧз небеса сайын пӧ эм зэв уна ва (быдса саридз). Кор пӧ енлы колӧ, небесаын воссьӧны «ӧшиньяс» дай сэтысянь му вылӧ киссьӧ ва (зэр). Ӧні ми бура тӧдам, мый вылын («небесаын») некутшӧм море абу.

Кытысь босьтчӧ зэрыс? Шонді сотӧм вӧсна мувывса море ваясысь петӧ ру. Сійӧ руыс кайӧ вывлань, сэні кӧдзыдысла пӧрӧ бӧр ваӧ дай чукӧрмӧ кымӧрӧ. Кымӧрысь ва войтъяс зэрӧн гылалӧны-киссьӧны бӧр му вылӧ.

«Коймӧд лунӧ» писанньӧын ен «вӧчӧма» быдмӧсъяс (турунъяс да пуяс). Шонді сэки ещӧ эз на вӧв: сійӧ чужис «нёльӧд лунӧ»! Наука тӧдӧ: быдмӧсъяс вермӧны быдмыны сӧмын шонді югыдӧн. Тайӧс аддзыны да гӧгӧрвоны зэв кокни. Керка пытшкӧсса дзоридзьяс зэв ӧдйӧ ассьыныс коръяссӧ нюжӧдӧны ӧшиньлань (шонді югыдлань). Пемыдінын, кытчӧ шонді югӧрыс оз инмыв, быд быдмӧс кулӧ.

Ёна важӧн тайӧс эз тӧдлыны дай «писанньӧ» бара лои бӧрӧн.

Шонді да планетаяс.

«Нёльӧд лунӧ» писанньӧ серти ен «небеса» вылӧ ӧшлӧма шонді, тӧлысь да кодзувъясӧс.

Ёна важ йӧз чайтлӧмаӧсь: мусяр пӧ сулалӧ мир шӧрын: став «небеса» югдӧдысьясыс пӧ мусярысь ёна ичӧтӧсь, олӧны сӧмын мусяр вӧсна да мувывса йӧз вӧсна. Думайтлӧмаӧсь: шонді пӧ — медыджыд югдӧд; тӧлысь неуна ичӧтджык, а кодзувъяс ёна нин ичӧтӧсь. Сэтшӧм кодьӧд тыдалӧ миянлы видзӧдігад. Наука бура тӧдмаліс: мусяр — ыджыд сяр (вомӧннас му шӧрӧдыс ыдждаыс — 12 сюрс верст, стӧчсӧ 12.740 километр), сӧмын шонді водзын сійӧ зэв ичӧтик лыа тусь кодь. Шонді 1.З00.000 пӧв ыджыдджык мусярысь. Шонді оз ов мусяр вӧсна, важ йӧз моз думайтӧм ногӧн, олӧ ачыс, ас вӧснаыс. Шонді — сійӧ жӧ кодзув. Сӧмын абу на медыджыд кодзув. Эмӧсь шондіысь ёна на ыджыдӧсь кодзувъясыд. Кодзув Сириус ыджыдджык 1.500.000 пӧв, кодзув Канопус 2.500.000 пӧв. Миянлы шондіыд мукӧд кодзувсьыс медыджыд кажитчӧ, медматын мусярлы да.

Шонді ачыс бергалӧ пыр ӧтарӧ. Шонді гӧгӧр бергалӧны, тшӧтш ас гӧгӧрныс бергалігмоз, 8 ыджыд планета (Меркурий, Венера, Му, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун) да ещӧ сюрс гӧгӧр ичӧтик кодзувъяс. Тайӧ став 8 планетаыс кӧдзыдӧсь да пемыдӧсь. Югӧрсӧ налы сетӧ шонді.

Велӧдчӧм йӧз лючки тӧдӧны мыйысь артмӧма шонді. Кутшӧм торъясысь (вещества) эм шондіыс, сійӧ ставыс эм муын. Та серти велӧдчӧм йӧз шуисны — мусяр дай мукӧд планетаясыс вӧвлӧмаӧсь шондіын, сэсся сыысь торъялӧмаӧсь. Тайӧ торъялӧмыс лои уна миллион во сайын, кор шонді вӧлі на ӧнія серти ёна ыджыд да ёна пӧсь.

Миян шонді — кусан кодзув (кольквиж рӧма). Эмӧсь кодзувъяс ёна югыдджыкӧсь да пӧсьджыкӧсь шонді дорысь. Эмӧсь кӧдзалыштӧм кодзувъяс, неуна найӧ гӧрдӧсь. Эмӧсь и дзикӧдз кусӧмъяс, пемыд да кӧдзыд кодзувъяс.

Миян шонді пыр надзӧникӧн кӧдзалӧ (сэки сэсся и помасяс мувывса олӧмыд). Дерт, шонді кустӧдзыд кымынкӧ миллион вояс на ковмасны.

«Витӧд да квайтӧд лунъясӧ», писанньӧ серти, ен «вӧчӧма» му вылӧ кывтӧм пемӧсъясӧс да мортӧс. Кывтӧм пемӧсъяс да морт лоӧм йылысь гижны колӧ зэв уна, тайӧ статтяас оз тӧр. Сӧмын шуа: быдсяма пӧлӧс ловъя ловъясыс му вылын лоины эз ӧти лунӧн, а уна миллион воӧн.

«Сизимӧд лунӧ ен водіс шойччыны».

Писанньӧ серти артмӧ мирыд «квайт лунӧн». Сэтысянь сэсся некутшӧм нин вежсьӧм пӧ эз ло, быдӧн пӧ коли дай кольӧ сідз, кыдзи пӧ вӧлі енлӧн вӧчӧма.

Наука серти мусяр вылын дай быдлаын ставыс вежласьӧ. Косінын, мореяссянь уна сюрс верст сайын да джуджыд гӧраяс вылын уна сюрлывлӧ мореса чери лыяс да мореса ракпаньяс. Сідзкӧ, ӧнія кос местаас коркӧ уна сюрс во сайын вӧлӧма море. Тӧдӧны и сэтшӧм инъяс, кӧні коркӧ ёна важӧн овлӧмаӧсь йӧз, а сэсся сійӧ местаясыс увтасмисны да лоины море пыдӧсын. Вӧвлӧма сэтшӧм кад, кор став Россия места вӧлӧма верст кымын судта йи пласт улын. Ӧти кывйӧн кӧ шуны, мусяр унаысь вежлавліс ассьыс чужӧмсӧ, быд сэтшӧм вежласьӧмыс эз овлывлы ӧти здукӧн, ӧдйӧ, а зэв ньӧжйӧ да кузя. Сы вылӧ мунліс уна сё сюрс воӧн.

Мусяр, кӧні ми олам, оз ов сӧмын 7.500 во, кыдзи шуӧны ен кыв висьтавлысьяс, а уна-уна миллион во нин. Сійӧ мирыс эз ло ен киӧн квайт лунӧн, эз ньӧти артмы «Бытия» нигаын висьталӧм моз. Некод сійӧс эз вӧч, а сійӧ тэчсис надзӧникӧн ачыс. «Бытия» писанньӧын висьтавлӧмыс важӧн кажитчылӧма йӧзлы ыджыд чудесаӧн, а ӧнія наукалы сійӧ — челядьлӧн мойдчӧм кодь. Мойдтӧ позьӧ тӧдны уна, сӧмын сылы эскыны оз позь.