ВОЙВЫВ КОДЗУВЛАНЬ ТУЙ

Стӧч кӧкъямысдас во сайын пӧгибнитіс Карскӧй саридзлӧн йияс пӧвстын аслас невеста Францияысь врач Жюльетта Жанкӧд тшӧтш географ да геолог  Владимир Александрович Русанов, кодъяс «Геркулес»  судноӧн мунісны асыввылӧ корсьны Сибырлань туй.
Таӧдз пӧшти куим во ссыльнӧй В. А. Русанов оліс  да уджаліс вӧвлӧм Усть-Сысольскын. Сійӧ аслас  ыджыд сьӧлӧмнас пӧся радейтіс коми войтырӧс да гижис «Зыряне» ыджыд небӧг...
1

Сыктывкар шӧрын вӧвлі важ керка,
Сійӧс кытшавліс неыджыд сад.
Тайӧ керкалӧн ортсыса серпас
Карлысь казьтывліс кылалӧм кад.
Уна судта выль керкаяс дорын
Сылы сулаланіныс эз коль,
Кыдз и паметьысь кутіс нин орны
Ылӧдз кывсьылӧм ним — Усть-Сысольск.
Ӧти карлӧн кык ним да кык слава,
Ӧти гӧрӧдӧ гӧрддзасьӧм вуж.
Но а земстволӧн вӧвлӧм управа
Миян выль карӧ овны эз вудж.
Коми мортӧс сэк эз ёна гажӧд,
Кӧдзыд кымӧр эз кой вежа ва.
Усть-Сысольскӧс жӧ мичмӧдіс важӧн
Куим вичко, кабак да тюрьма.
Сійӧ нимавліс ссыльнӧйяс карӧн,
Тані, шулісны муыслӧн пом...
Налысь миян Россияса царыд
Зілис кӧртвомӧн зэлӧдны вом.

2

Тӧдса туй эськӧ вайӧдіс ӧні
Индӧм важиник керкаӧдз пыр,
Кызьӧд нэмӧ нин пыригӧн кӧні
Вӧлі ссыльнӧй статистиклӧн жыр.
Ичӧт лампалӧн кизьӧркодь югӧр
Ывла эрдӧдзыс эз ёна пет.
Весиг стражниклысь восьлалан вуджӧр
Бура казявны сійӧ эз сет.
Стражник кортӧг да юасьтӧг корсяс
Земство керкаас пыралан мог,
Да, устав серти, жыр ӧдзӧс дорсянь
Ассьыс юӧртас быд лунъя шог:
— Видза олан, Владимир Русанов!..
Аддза: тані тэ... Сёрни ог пан..,
Ссыльнӧй сувтлас, но асьсӧ оз янӧд,
Сӧмын вом дорыс вӧрзьылас: — Тан...
Эз ӧд ӧтчыд тюрьмаясад ковмыв
Сылы уськӧдны зэв дженьыд кыв,
Но и тані пыр лямӧдӧ ловсӧ
Бара стражниклӧн зэв мелі сыв...
Стражник бергӧдчӧ крута да мунӧ,
Ассьыс наянлун дзебны оз куж,
А статистик Русановӧс уна
Ещӧ виччысьӧ помавтӧм удж.
Сійӧ пукалӧ асывсянь, гижӧ
Ылыс Вӧлӧгда карӧ отчёт,
Медым кодлӧнкӧ сьӧлӧмас йиджас
Да, ёсь шоглуныс оз кӧ нин сот,
Кӧть нин неуна думыштны тшӧктас,
Кыдзи олӧ тан гӧль коми морт,
Кодӧс олӧмыс пармаӧ йӧткис,
Кывзіс мед сӧмын турӧблысь гор.
Татчӧс войтырлысь мырддисны нимсӧ!
Оз зырянинӧн асьсӧ тай шу...
Сійӧ видзӧ, кыдз видзӧны синъяс,
Пужйӧн-лысваӧн быгӧртӧм му.
Да и аслас Русановлӧн шудыс
Абу кокниджык, абу зэв шань,
Кӧть Россиялӧн дзик шӧрас чужтіс
Сійӧс рочӧн жӧ сёрнитысь ань.
...Тувсов вой Эжва весьтын зэв югыд
Кыскӧ быдӧнӧс ас дінас пыр.
Сӧстӧм енэжас шонділӧн югӧр
Зарни борда моз дзирдалӧ дыр.
Ссыльнӧй тэрмасьтӧг ывлаӧ петӧ,
Но ӧд оз оланінлань на мун,
Медым стражниклы аслас Ен сетас,
Тшӧгӧм порсьлы моз, зэв чӧскыд ун.
Эжва берегын некод оз мешайт
Ӧткӧн лелькуйтны медмуса мӧвп...
Сотчысь сьӧлӧмыс абу ӧд пеша,
Мӧвптӧ, ӧгыр моз, ворйӧ он чӧвт!

3

Кӧдзыд саридзӧ Эжваыс кывтӧ,
Сэтчӧ тэрмасьӧ нуны быд войт,
А сьӧд пармалысь шог сьыланкывсӧ
Йӧзлы сы пыдди козьналӧ вой.
Кӧдзыд саридзыд скӧр... Но ӧд миян
Сылӧн эрд вылас кынмӧм быд йи!
Воас кад и Россиялӧн пиян
Сэтчӧ ваясны выль нэмлысь би.
Эжва дорын, веж видз вылын челядь
Бара потшӧны визувтысь шор.
Тувсов вой вайӧ ссыльнӧйлӧн пельӧдз
Налысь чилзан да сералан гор.
Налӧн син улысь нинӧм оз дзебсьы,
Найӧ аддзӧны: бокӧвӧй дядь
Кыскӧ мыйлакӧ сьӧд пинжак зепсьыс
Аслас ки пыдӧс пасьта тетрадь.
Челядь зільлунлы оз овлы мытшӧд,
Налӧн зільлуныс — налӧн и дон.
Тӧдтӧм дядьӧӧс топыдкодь кытшӧ,
Аддзан, босьтісны вит ӧткодь зон.
Коркӧ вӧвлі Володя Русанов
Тайӧ челядьыс кодь жӧ ӧд стӧч,
Кодъяс сувтісны сылысӧ паныд,
Сэсся мый колӧ накӧдсӧ вӧч!..
— Сідзкӧ, чолӧмӧн медводз ми вежсям, —
шуӧ меліа нюмъялысь дядь:
— Тіян Эжвалань менӧ тшӧтш кыскӧ,
Асьныд аддзанныд, рыт помад тадз...
Бипур дорӧ нин вуджӧ кузь сёрни,
Кодлӧн оз тыдав, кор лоас пом.
Кор нӧ сійӧ том ёртъяс кодь, кор нӧ
Вӧвлі ачыс Русановыс том?..
Купеч-бать дзикӧдз гӧльмис да кувсис,
Эз коль пиыслы чегъясьӧм шайт.
Шойна весьтас куш крест сӧмын сувтіс, —
Тайӧ югыдысь вичмыштӧм пай.
Зонмӧс кыскисны книгаяс, кытӧн
Ылыс войвывлань индӧма туй.
Мед ханжаыд кӧть матыстчас ӧні,
Муса книгасӧ зептас оз сюй!
Пӧдса лои реальнӧйлӧн ӧдзӧс,
И гимназия пӧдлаліс тшӧтш.
...Рытъя кыаыс асывлань сӧдзис,
Зарни шонділӧн мыччысис кӧш.
Керка костъяс Русанов кор вуджис
Сэсся мурталіс тшупӧда пос,
Мудер стражниклӧн дзик ӧти вуджӧр
Ассьыс казьтыштіс кыйӧдчан пост.

4

Уна верст сайын Вӧлӧгда, ылын,
Вуджны колӧ оз ӧти дас ю,
Но губерния сывъяліс сылӧн
Тшӧтш и Коми му, кӧдзалӧм му.
Буретш сэтчӧ и гижӧ выль юӧр
Роч статистиклӧн мудзлытӧм ки,
Пода пошта мед ӧдйӧджык нуас,
Кытчӧ колисны гӧтыр да пи.
Ссыльнӧй верӧс да бать, дерт, эз вунӧд
Мама-пиалысь зэв дона поз...
Сылӧн гижӧдыс туйын нин мунӧ,
Сӧмын оз налы, вӧлӧмкӧ, оз!
Губернатор мед лыддяс прошенньӧ,
Да и земскӧй начальникыс тшӧтш,
Ӧд Русановыд некор оз веньйӧд
Налӧн син водзас зыртчыштӧм грӧш.
Пыжӧн кывтны Печораті корӧ,
Сылысь тӧдмавны чужанін, пом,
Кодлысь йиа Баренцево море
Нэмъяс, нывлысь моз, окавлӧ вом.
Кыдз статистикыд уджалас бура,
Сэтчӧс сиктъяссӧ оз на кӧ тӧд?
Губернатор, дерт, юасьӧ: — Юрас,
Гашкӧ, мӧвпыс Русановлӧн мӧд?
Гашкӧ, пышйыны кӧсйӧ? — Мед кужас!
Ловзьӧ земскӧй начальниклӧн лов:
— Саридз пыдӧсас, тӧдан, кыдз вуджис
Аслас вежӧрнас сюсьджык Седов?..
Йиа саридзті туй лоас пӧдса
Мортлы зэв уна тысяча нэм,
Но фантастъясыд, тіянлы тӧдса,
Грека му вылад тырмымӧн эм!
Дерт, Русановыд зіль, но ӧд вынтӧм,
Унджык мукӧдысь нинӧм оз кер.
Медым войвылас йӧй юрсӧ кынтас
Ре-во-лю-ци-о-нер...
Губернатор да земскӧй начальник
Ӧта-мӧдныслысь кутлісны ки.

...Найӧс эз вӧрзьӧд юӧр да жальлун,
Мый Русановлӧн кувсис сэк пи...

Ылыс туй ссыльнӧй батьсӧ пыр нуис,
Сійӧ эз кывлы виччысьтӧм шог...
Эз тай ачыс — Печораыс юыс
Сылы вочасӧ паныдӧн лок!
Ыджыд повтӧмлун кындзиыс сылы
Колӧ вӧлі не этшаджык вын,
Медым быд зэр войт чукӧртны вылас,
Лыдтӧм бипурлысь ньылавны тшын.
Сійӧс ном да геб вильӧдіс-йирис,
Тшыглун жалитӧм сідз жӧ эз тӧд,
Парма морӧсын юяслӧн йирыс
Вӧлі дьӧгӧдь кодь шуштӧм да сьӧд.
Эз нин тӧлысь джын ссыльнӧйӧс кылӧд
Збой Печораті медалӧм пыж.
Важӧн гожӧмыс колис да ылӧ,
Шонді югӧрыс лоис нин ныж...
Косны туй джынсянь?.. Тадз ӧмӧй позьӧ
Аслад киясӧн кӧртавны борд?
Кылӧд, кылӧд Русановӧс водзӧ
Сынысь-бӧжалысь, бур коми морт!
Бипур дінын кӧть коллявны ковмас
Арся кӧдзыднас руалысь вой,
Сылысь лы-яйсӧ, инасьтӧм ловсӧ
Ӧні стражниклӧн синмыс оз сёй!
Гашкӧ, шуд вылӧ вӧр керка сюрас
Либӧ мыччысьлас кутшӧмкӧ грезд?
Медым паметьыс быд серпас бура
Кутас видзны да оз жӧ нин веж
Ёна шензьӧдан мӧд серпас вылӧ
Да оз вунӧд и комилысь кыв...
Мича музыка шыясӧн кылӧ
Пыжын сьылысьлӧн нор сьыланкыв:
«...Югыд кодзув мед петалас-петас,
Кымӧр пыдӧсӧ некор оз берд...»
Уна сьыланкыв эм паськыд светас,
Но вот татшӧмыс абу на, дерт,
Коді парма кор шыысь и чужис,
Йиджтіс быд кывйӧ радлун да дой,
Важӧн пӧльясӧс нормӧдны кужліс,
Сиктса том йӧзлысь шызьӧдӧ койт...
...Юлӧн берегыс кыпӧдчӧ крута,
Шувгӧ сы весьтын пожӧма вӧр,
Быттьӧ енэжсӧ веж юрнас кутӧ,
Медым кодзувъяс тырнас эз пӧр.
— Сувтлы берегас... — тшӧктӧ Русанов:
— Пыжтӧ сувтӧдлы, Пыстин Степан...
Гашкӧ, миянӧдз некод на тані
Эз на лӧсьӧдлы шойччанін-стан.
Ёртыс важӧн нин керӧсӧд кайӧ,
Пӧсьнас руалӧ став чужӧмбан.
Сылысь сумкасӧ тэрмасьтӧг вайӧ
Бӧрӧ кольччыштӧм Пыстин Степан.
Ещӧ ӧтчыдысь шойччыштӧм бӧрын
Лоас орччӧн нин керӧслӧн йыв...
Мыйла гажтӧма шыалӧ вӧрыс,
А оз сьыланкыв войтырлы сьыв?
Роч ёрт кывзысьӧ... Кытчӧ тадз дзоргӧ,
Мича серпаснас лолыс оз пӧт?
Татшӧм яг нӧрыс вермас-ӧ коркӧ
Ассьыс эновтны помасьтӧм вӧт?
Со и колльӧдысь орччӧн нин ӧні,
Сійӧс сывъялӧ роч ёртлӧн ки.
— Тэкӧд сулалам ӧні ми кӧні,
Ыджыд кар ӧзтас зэв уна би...
А вот кор тайӧ лоас, — ог висьтав,
Но оз ковмы нин виччысьны дыр,
Шонді югӧр кор енэжсянь письтас
Канин керӧслысь югдӧдны нырд...
...Водзӧ ю ньылыд кывтӧны пыжӧн,
Пыр на мӧвпалӧ колльӧдысь морт,
Кытчӧ пышйӧ да кутшӧм нӧ мыжысь
Ыджыд вежӧра сылӧн роч ёрт?
Мыйта сьӧлӧмас тӧрӧма муслун!
Да ӧд быд роч морт татшӧм и эм,
Кодкӧд ӧти туй вуджны кӧ письтлӧ,
Сэсся сыкӧд он торйӧдчы нэм...
Татшӧм ёртыскӧд, ковмас кӧ, биӧ
Сійӧ ӧтвылысь пырны оз пов.
Медводз, аддза ме, тэ вӧсна сійӧ
Сетас артасьтӧг ассьыс пӧсь лов.
Туйяс овлӧны кузьысь на кузьӧсь,
Но и медкузьлӧн овлӧ жӧ пом...
Саридз гыяснас пыж улас пузис,
Сыкӧд йитчис Печоралӧн вом.
Синъяс ӧзйисны ссыльнӧйлӧн шудӧн,
Мӧвпнас татчань и кыссьыліс пыр,
Кӧні енэжса вой кыа югӧр
Йӧзӧс повзьӧдлан вынйӧрӧн тыр.
Сійӧ, повтӧм морт, писькӧдчас водзӧ,
Сійӧс некор оз падмӧдлы жуй,
Индас енэжлӧн войвывса кодзув
И Сибирлань тшӧтш писькӧдчан туй!

5

Со и воис бур Пыстин Степанлы
Тані торйӧдчан медбуръя здук...
Ӧта-мӧдныслы пуксисны паныд
Найӧ... Некутшӧм вынӧн он юк!
Русыд юрсиа роч ёрт да коми
Зумыд тэчаса, олӧма морт,
Кодлысь тӧдмаліс кӧдзыд му помысь
Войвыв кодзулӧн югзьӧдӧм горт,
— Аслад Мылдінад бӧр сэсся катан...
Шуис шогпырысь русыд роч вок.
— Менам Вӧлӧгда абу жӧ матын...
Но ӧд помасьӧ ссылкалӧн срок!..
Сьӧлӧм, кыла, кыдз морӧсын пессьӧ,
Сотӧ лы-яйӧс кутшӧмкӧ би.
Тӧвзя саридзті медводз ме сэтчӧ,
Кытчӧ колисны гӧтыр да пи.
Тэ эн думайт, Степан, мый ме чӧвта
Аслам вежӧрысь меддона мӧвп:
Кӧдзыд саридзлӧн кыз йияс пӧвстын
Коркӧ жугла на торклывтӧм чӧв!
Чайта, ме йылысь юӧрсӧ кывлан,
Кӧть и лыддьысьны-гижны он куж,
Гашкӧ, нёльысь на му веркӧс сывлас.
Витӧд пӧрйӧ оз пуксьы туй юж...
Меным велӧдчыштны на колӧ:
Аддзан, арлыдӧй эз на тай пет,
Но Россияын, тӧда да пола,
Тайӧс вӧчны жандармыд оз сет.
Муна Вӧлӧгдасяньыд Парижӧ,
Мекӧд мунасны гӧтыр да пи.
Сэні-й, дона Степан, ме и гижа,
Кутшӧм бур войтыр, комияс, ті!
Чужан мусянь кӧть лоа и ылын,
Но кор меланьӧ пӧльыштас тӧв,
Тӧдса гӧлӧссӧ войвылысь кыла,
Коді ме дінӧ тӧвзяс, кыдз ньӧв.
Лов шы кутӧмӧн ёртыслысь висьтсӧ
Кывзіс коми морт, Пыстин Степан.
Сылӧн вежӧрӧдз унатор письтіс,
Весиг зумыштчыліс чужӧмбан.
— Мыйла ті кодьсӧ вӧтлӧны вӧрас —
Сылӧн синъясас ӧзйис ёсь би
Да ён кабырӧ гӧрддзасис скӧра
Пидзӧс пом вылас нюжӧдӧм ки.
— Мыйла, юалан?.. Миянысь полӧ
Сісьтӧм трон вылас кавшасьӧм царь.
Сылы пыр сӧмын сійӧ и колӧ,
Медым синвакӧд визувтысь солӧн
Вӧлі пӧт коми сикт и роч кар.

Ми и кыпӧдчим асланым киӧн,
Татшӧм царъяслы кодйыны гу,
Медым миян зэв ыджыд Россия
Лоис нарт везйысь мездысьӧм му!

6

А Печоралӧн дзик усянінас
Сэк нин сулаліс ӧти завод,
Кӧні «Стелла Поларе» горш кинас
Коми йӧзлысь тшӧтш вир пычкис. Вот
Буретш сэні и мырсис Степанлӧн
Рӧднӧй дядь, пӧрысь батьыслӧн вок.
— Ветлам видлыны сійӧс, Русанов, —
Шуис колльӧдысь: — Ӧні жӧ лок!..
Найӧ вуджисны паськыдкодь куръя,
Кодӧс мичмӧдіс гыыслӧн сер.
Сэтчӧ сӧмын на сувтісны пуръяс,
Ылысь кылӧдӧм уна сюрс кер.
Но заводыс эз уджав. Эз лолав...
Быттьӧ сывъяліс сійӧс тшӧтш ун.
Сьӧд баракъясысь ни ӧти олысь
Сыладорсянь эз лок ни эз мун.
Век жӧ дядь дінас аддзисны туйсӧ,
Корсьны ёна дыр эз тай и ков.
— Талун, — тӧдмӧдіс дядьыс, —
бастуйтам, —
Вайис гӧстьяслы ырӧш да сов.
— Абу, тыдалӧ, олӧмыд чӧскыд
Мырсьысь войтырлӧн... — шуис Степан.
— Миян киясӧн пилитӧм тьӧскыд
Пӧльтӧ зарниӧн мӧд мулысь банк...
Сьӧд баракын пыр лоис зэв дзескыд,
Кор нин локтісны зэв уна йӧз.
Сісь махоркаӧн, кын сора пескӧн
Тшынӧн сынӧдыс ӧшӧдчис лӧз...
Фирма кутысьяс, дерт жӧ, эз тӧдны,
Кутшӧм на ордӧ веськаліс гӧсть,
А кор кӧсйисны тӧдмавны мӧдны, —
Идзас вольпасьыс эз нин вӧв пӧсь.
Сійӧс колльӧдны петісны быдӧн,
Кодлысь ки пыдӧс мичмӧдліс гадь.
Водзын восьлалысьяс лыдын
Вӧлі Пыстин Степаннымлӧн дядь.

7

Пыжа важӧн нин ю паныд катӧ,
Вуджӧ выль кыркӧтш, выль перекат.
Гажа Мылдіныс абу зэв матын,
Сэтчӧдз он ӧти вежонӧн кат.
Регыд ковмас и вӧравны петны, —
Кыйсян кадыс мед туйын оз су.
Донтӧм-донысь кӧть ковмас и сетны
Горш прикащиклы вайӧм быд ку.
Ӧні Пыстин Степан бура тӧдӧ,
Коді гӧль мортлӧн медся бур вок.

...Но, а сійӧ, Русановыс, мӧдіс
Вуджны саридзті видлыны горт.
Кутшӧм горт сылы Вӧлӧгда? Стражник,
Чайтан, нюжӧдас дзоридзлысь роз?
Сӧмын Машукыс верӧссӧ важӧн
Сэні виччысьӧ Енмӧс жӧ моз.
Пырӧ ачыс Владимирыс: — Маша!..
Кӧні Сашукыд? Менам бур пи?
Тыртӧм сынӧдлань гӧтырлӧн сатшӧ
Воча верӧслы нюжӧдӧм ки.
— Кувсис... Сашуклы... Тэныд ме гижлі!..
Сӧмын, тыдалӧ, тэӧдз эз во...
Мыйла гӧтырлӧн чужӧмыс виж нин,
Сійӧ эз ӧмӧй гӧгӧрво?..
Бара мӧдӧдчис Машаыс бӧрдны,
Кӧть и кисьтіс нин синвасӧ шор.
— Медым олӧмыс ми вылын гӧрдлӧ, —
Сылы верӧсыс шуӧ: — Ог кор
Весиг Енсяньыд некутшӧм милӧсть,
Быттьӧ вӧлі кӧ кутшӧмкӧ Ен!..
Овтӧм олӧмыс отсалас пилӧн
Медлёк Енмыскӧд нуӧдны вен.
Маша сывъяліс верӧссӧ, синмас
Сэсся видзӧдіс чӧла да дыр.
Коркӧ тадз найӧ кык костӧ инмис
Ыджыд муслуныс сьӧлӧмъяс тыр.
Тайӧ лои со татшӧм жӧ арын,
Кор нин топольлӧн гылаліс кор,
Налӧн крестасис туй Орёл карын,
Сійӧс мичмӧдысь гажа бульварын,
Воча лоисны шудаяс кор...
Гӧтыр сыкӧд жӧ ссылкаас муніс
Юкны ӧтвылысь нужа да шог.
Кытчӧ ем, сэтчӧ, шуласны, сунис,
Татшӧм радейтысь гӧтырлӧн мог.

...А Печораті пыжа пыр катӧ,
Вуджӧ медбӧръя кос перекат,
Чужан Мылдіныс ёна нин матын.
Бура тыдалӧ... Кывтігас тат
Сійӧ бӧжаліс, роч ёртыс сыніс,
Туйын ӧтисӧ вежлавліс мӧд.
Кутшӧм енэж да кутшӧм выль сынӧд
Сійӧс сывъялӧ? Мыйла оз тӧд?..

8

Ӧзйӧ ичӧтик сись пызан вылас,
Важӧн помасис велӧдчан лун,
Но Русановӧс водны оз ылӧд
Гусьӧн мудера матыстчысь ун.
Медым гӧтырыс чӧскыда узьӧ,
Весиг кок шысӧ сылысь оз кыв.
Маша висьӧ, но велӧдчӧ... Мудзӧ.
Абу кокни французъяслӧн кыв.
А Русанов геологӧн лоас,
Кытчӧ веськӧдны сямлунсӧ — эм!
Коркӧ аслас Россиялы воас
Ёна мичаджык, югыдджык нэм.
Ӧзйӧ сись гӧль студентъяслӧн жырйын,
Сылы кусны Русанов оз сет...
Ӧшинь мӧдарас — серпас Парижлӧн,
Сэн Сорбонна — университет.
Восьса ӧшиньыс ас дінас дорӧ,
Пӧльтӧ Сенасянь небыдик тӧв,
А Русановӧс бара нин корӧ
Ылі войвылӧ чуксалысь мӧвп:
«Кыдзи колльӧдысь бӧр гортас воис,
Эз-ӧ кут сійӧс водз кывтысь йи?»
Рӧднӧй вокысь на донаджык лоис
Сылы пармалӧн нем повтӧм пи.
Оз мӧй сы вӧсна тані, Парижас,
Ӧні сьӧлӧмыс сылӧнсӧ вись?
Асъядорӧдзыс гижӧ и гижӧ
Коми йӧз йылысь зэв мича висьт.
Кыа босьтчӧ пыр ӧтарӧ содны,
Вешйӧ рытывлань кар весьтысь вой.
— Талун бара, Володя, эн водлы?..
Восьтӧ синъяссӧ гӧтырыс... — Ой,
Тэысь бурджыка, донаӧй, узи,
Весиг аддзылі, — сералӧ, — вӧт,
Меным сэтшӧмтор шуд вылӧ уси,
Мыйӧн сьӧлӧмӧй некор оз пӧт...
Вӧтӧн аддзылі ылыс Шпицберген,
Карскӧй море да Маточкин Шар...
Турӧб йӧйталӧ сыладор эрдас,
Сійӧ буалӧ, лёклуннас яр,
А ме муна и муна пыр водзӧ,
Сьӧкыд туйысь он бӧрыньтчы-пов,
Эм кӧ енэжас войвывса кодзув,
Меным некутшӧм компас оз ков!..
Кутшӧм гӧтырлӧн сэсся оз кӧтась,
Татшӧм сёрнисӧ кылас кор, син?
Маша ышловзьӧ: — Тайӧс эн вӧтась..,
Буретш сы вӧсна шогӧй оз чин:
Менӧ бара нин лӧсьӧдчан кольны..,
Некор кык сьӧлӧм, тӧда, он йит,
Татшӧм мӧвпӧн кор ӧтиыс кольмӧ...
Воча кыв сӧмын ӧти: — Прӧстит...
Муса Маша... Мария Петровна,
Коді тэысьсӧ мусаыс эм?..
Эськӧ пыр тэкӧд сӧмын и овны,
Ыджыд вежӧра верӧслы нэм...
Но оз туй муса сьӧлӧмъяс юклыв,
Найӧс торйӧдӧ висьӧм да шог,
Коді юасьтӧг пырис да пуксис...
И со Машаыс сылӧн... эз ло.
Доктор эскӧдліс, регыд пӧ бурдас,
Бабйӧй висьӧмыд сійӧс оз ви...
Енлы эн кӧ тэ ас кежыд юрбит,
Гашкӧ, эз эськӧ чуж дона пи...
Сідзкӧ, пи!.. Сідзкӧ, мед лоас Саша,
Ӧтчыд воштылӧм зэв дона ним.
Мыйла тэнсьыдсӧ гудыртіс, Маша,
Мича синъястӧ гыӧр кодь сім?..
Отсав, доктор, вай отсав жӧ! Кылан?..
Ставсӧ, мый колӧ, вӧчны эн пов.
Отсӧг докторсянь, тыдаліс, сылы
Ӧні эз сэсся некутшӧм ков...
Вӧлі кымӧра, зэв кӧдзыд асыв,
Дыша садьмӧдчис зэв ыджыд кар,
А Печораса лымъя на раскын
Эз на пот весиг кыдз пулӧн гар.
Кӧні шудыд, Русанов?.. Тэ корсин
Сійӧс йӧз муысь ас думсьыд, тась,
Но ӧд бара жӧ чорыда ворссин,
Кор эн ло рӧккӧд венласьны дась.
Гашкӧ, миритчан сыкӧд да ланьтан,
Чӧвтан сьӧлӧмсьыд ковтӧм нин тӧжд?
Тані тэнад эм вӧля да няньтор,
Сэсся ставыс пӧ му вылад лӧж...

9

Тадз Парижын геологлӧн бӧрӧ
Колис медбӧръя велӧдчан тӧв.
Бара кучкаліс скӧр саридз шӧрын
Восьса чужӧмас зэв лэчыд тӧв.
Сійӧ сулаліс палуба вылын,
Синъяс мыгӧрлань лэптывліс ки:
Кӧнкӧ водзынджык, эз нин и ылын,
Куйліс, шуӧны зэв ыджыд ді,
Шусьӧ Новӧй Земляӧн. И радӧсь
Сійӧс кодсюрӧ грабитны пыр.
Мукӧд муясса вельмӧм варягъяс
Оз тай весьшӧрӧ нюжӧдны ныр.
Оз роч царьяслы мырсьы Русанов,
Коймӧд гожӧм нин ді вылас лок,
Сыкӧд лоасны Тыко да Санко
Илля Вылколӧн пиян, кык вок.
Бара воласны ділӧн быд помӧ,
Бара видласны мича быд из.
Мудз геологлы ненецлӧн чомйысь
Оз ло донаджык ачыс Париж...
Бипур дінын кӧ сёрниыс пансяс —
Ёна кузь кӧдзыд муыдлӧн вой! —
Волас син водзас Пыстин Степаныс,
Гӧтыр синъясын медбӧръя войт...
Тырмас шогсьыны! Нёльӧд выль гожӧм
Сійӧс кытшалӧ саридзлӧн йи.
Весиг тундраса урӧсмӧм пожӧм
Оз лысьт мичмӧдны зэв кӧдзыд ді.
Вылко вокъяс тшӧтш, аддзӧ, оз узьны,
Налы шогсьыны оз дыр и ков,
Мусюр рӧч йылын мыгӧрыс сюзьлӧн
Карабинъястӧм киысь оз пов.
Бипур весьтын друг вой кыза ӧзйис,
Быттьӧ кыпӧдчис Енмыслӧн чум,
Медым видзчысьтӧг шемӧсмӧм йӧзлысь
Аслас мичлуннас садьмӧдны нюм.
Кыа тіраліс, гыаліс, ворсіс,
Йитліс рӧмъяссӧ лыдтӧм ёсь дзирд.
Быттьӧ шыяслӧн зарниа сорсӧн
Корсис енэжлысь тыдавтӧм йир.
Весиг діыслӧн серпасыс вежсис,
Кельдіс кодзувлӧн паськалӧм войт,
Кымӧр эшкынӧн тэрыба эжсис
Тӧлысь — Шонділӧн кельдӧдӧм чой.
Вылко вокъяс тшӧтш дзоргисны вывлань,
Кӧть и унаысь аддзывлӧмтор,
Коді дзирдаліс енэжлӧн сывъяс,
Налысь синъяссӧ эз ёна ёр.
Чумас ӧшаліс зэв тӧдса серпас,
Сійӧс рисуйтіс батьыслӧн ки:
Йиа саридзлӧн чӧв ланьтӧм веркӧс,
Кельыд вуджӧрӧн югдӧдӧм ді...
Эз, Русанов эз аддзывлы нэмас
Весиг ыджыд художниклысь удж,
Медым сьӧлӧмсьыс эновтны шемӧс
Сійӧ ӧнія мозыс эз куж.
Бара корлас, дерт, царскӧй вельможа
Ӧчки тас костас зэлӧдӧм ныр,
Но сюсь вежӧраӧс мисьтӧм рожа
Паськыд туй вылысь некор оз зыр.
Сьӧрсьыс Вылкоӧс босьтас Москваӧ,
Медым велӧдчӧ ненецлӧн пи.
Коркӧ ваяс на зэв ыджыд слава
Тэныд, Новӧй Земля, шудтӧм ді!
А Русановлы овны Парижас
Кольӧ ещӧ на ӧти кузь тӧв.
Сэсся сы йылысь мед, колӧк, гижас
Ещӧ ылӧджык колльӧдысь тӧв.

10

Став Россияӧс шызьӧдіс юӧр,
Кодлӧн тэрыбӧн вӧлӧма борд:
Вайис нёльӧдысь вой кыа югӧр
Паськыд му вылӧ бӧр воӧм морт!
Ачыс Вӧлӧгдаса губернатор
Вӧвлӧм ссыльнӧйлысь эз казьтышт мыж,
Ылыс Мурманӧ локтіс да татӧн
Сылысь виччысис парустӧм пыж.
Мыйла Кардорлы кольччыны колӧ,
Коді пыксьӧма саридзас дзик,
Да и сэн губернатор жӧ олӧ?
Сійӧс ёна эз повзьӧдлы йи,
Но Русановлӧн славаыс содтас
Буретш царь водзын сылысь тшӧтш дон,
Кыдзи шуласны, му кӧ он пӧдты,
Он ло кок йылад зумыд да ён.
Сійӧ Вӧлӧгда кутысьӧс ордйӧ,
Гижӧ, сетас мед царь, оз ло жаль,
Збой Русановлы зэв ыджыд орден,
Илля Вылколы — зарни медаль.
Царь-тиран, коді нэм чӧжыс кисьтіс
Бордъя войтырлысь синва да вир,
Губернаторӧн мӧдӧдӧм висьтысь
Нинӧм дуллялӧм чуньнас эз нирт...
Коми парманым шувгис зэв ылын,
Пода пошталӧн туй вӧлі кузь,
Унджык юӧрсӧ вайлывліс сылы,
Кыдзи шуласны, вой пыкысь сюзь.
Буретш сэк, кор нин вӧралысь сӧвтіс
Сёянторъясӧн гӧлиник ноп,
Локтіс сы ордӧ курыдтор кӧвтысь,
Тӧдса быдӧнлы Мылдінса поп.
— Тэнад ссыльнӧйыд, гижӧны, — шуӧ, —
Абу весьшӧрӧ олӧма тан...
— Кӧть ог ю, тэкӧд стопкатӧ юа! —
Нюмдіс долыда Пыстин Степан.
И Париж, кытчӧ юӧрыс воис,
Быттьӧ роч мортыс аслас жӧ пи,
Пӧся сывъяліс кыдзи геройӧс,
Кодӧс эз повзьӧд войвывса йи.
Сӧмын Маша... Мария Петровна
Сыкӧд эз ло... Да нинӧм он вӧч!
Ичӧт Сашуксӧ нуӧдіс овны
Сьӧрсьыс аслас Россияӧ пӧч.
Кодлы озырлун корсяс Русанов?
Сылы аслыссӧ нинӧм оз ков...
Олӧ сьӧлӧмас зэв ыджыд рана,
И быд казьтыштӧм сотӧ, кыдз сов,
Витӧд во... Витӧд во бара ӧтнас,
Кыдзи шуласны, кыдз ӧти чунь,
А вот паметьсьыд нинӧм он вӧтлы,
Кытчӧдз синъястӧ дзикӧдз он кунь.
Мыйла мукӧдлӧн, видзӧдан, шудыс,
Сӧмын оз ёна завидьыс босьт...
Сійӧс ачыс Россияыс чужтіс
Сылӧн шуд вӧсна пыр нуны кось.
Кывсьӧ, царскӧй казна ӧні вӧзйӧ
Сылы, сюсьлы да повтӧмлы, сьӧм
Корсьны войвылысь из шом, мед ӧзйӧ,
Венӧ шонділысь ыпъялан рӧм.
Сідзкӧ, Грумантлань сылӧн выль туйыс,
Кодӧс аддзис, дерт, миян помор,
А Шпицбергенӧн діяссӧ шуысь
Вӧлі дась слава гусялысь морт.
Кымын арӧс Русановлы тырис?..
Комын витӧд... Но арлыд эз кыв, —
Сылы сьӧлӧмас виччысьтӧг пырис
Парижанка Жюльетта Жан. Ныв,
Коді велӧдчис, лоис нин врачӧн
Да, став кодзулыс кытчӧдз оз быр,
Сійӧс быдлаӧ колльӧдны ачыс
Весиг му помӧдз кӧсйысис пыр.
Татшӧм ыджыд да биа выль муслун
Оз тай быдӧнлы мӧдысьтӧ усь,
Кыдзи сьӧкыда ранитчӧм юсьлы
Олӧм козьналӧ мӧд еджыд юсь.
Весиг пасйыны венеч ув здуксӧ
Туйыс налы Парижас эз сет...
Бара Мурманын, выль гожӧм пуксиг,
Найӧс виччысис «Геркулес».
Татшӧм шудаяс збыльысь эз вӧвны
Тайӧ му вылас чужӧм кык морт,
Сӧмын на весьтын шутьлялысь тӧв ныр
Вӧлі мыйлакӧ шуштӧм да нор...
Буретш сылань, кӧн вой кыа ворсіс,
Гылӧн шы кындзи мӧд шы эз кыв,
Роч Русановкӧд кувтӧмлун корсьны
Муніс Франция мувывса ныв...
Налысь некод эз аддзывлы гусӧ, —
Ассьыс гусятор войвыв оз восьт.
Талун тэрмасьӧ йикӧд да рукӧд
Миян атомоход панны кось.
Сылысь некутшӧм кӧдзыд оз повзьӧд
Атом сьӧлӧмас пузьӧдӧм вир.
Энӧ вунӧдӧй некор, кыдз ловзис
И Печора, и ылыс Сибирь!
Войвыв енэжын ворсӧ выль кыа,
Бокӧ вешйывны сійӧ оз кут,
А Русановлы зэв лэчыд шыӧн
Юргӧ атомоходсянь салют.