ВОЙНА КАДСЯ ЛӦНЬ ВОЙ

Сиа Ананий Размысловлы — коми поэтлы,
коді уси фронт вылын 1943 вося сентябрь 30 лунӧ.

Тайӧ лои сэк жӧ, война кадӧ,
кор Воронеж врагысь мездім ми.
Шуда ме, мый пуляӧн-снарядӧн
Дон вуджигӧн вӧрӧгыд эз ви.
Командир тадз шуис:
— Тэнӧ ылӧ,
старшина, ме дыр кежлӧ ог лэдз,
но вай ветлы, шойччышт матыс тылын,
кык луныд оз вош на тэнад весь...
Лэптылі пилотка бердӧ киӧс,
мися, ыджыд аттьӧ, вит оз ков:
ӧти лун кӧ сотас война биыд,
тылын олӧм вештас комын во!
Збыль ӧд тадз, и ӧти луннас дзорман,
сывъялас кӧ тэнӧ биа гы...
Ротаӧ бӧр локнытӧ ог сёрмы,
ёртъяслы тшӧтш сета веськыд кыв.
Бурджык, дерт жӧ, орден кӧ нин петіс,
либӧ, мед нин, кутшӧмкӧ медаль.
Кык лун кузьта отпускыд мый сетас?
Киритас кӧть пыр жӧ... Абу жаль!..
Гортӧ эськӧ лэдзліс кӧ...
Но ылын
сэтчӧдз уль окопсянь мунан туй!
Татшӧм мӧвпысь сьӧлӧмыд кӧ сылӧ,
сідзкӧ, весиг мӧвпавны оз туй!
Рытывланьӧ вӧтлам нин фашистӧс,
вуджим Дон, а водзын кывтӧ Днепр.
Ярлунӧн фашистъяс вылӧ кисьтӧ
чардби кодь жӧ ньӧвъяссӧ эр-эс,
кодлы нимсӧ сетісны «катюша»,
сьӧлӧмъяслы вывті муса ним:
веськалан кӧ, сэтшӧм ёся чушкас, —
вушъяс черань-свастика, кыдз сім.
...Сідзкӧ, тылӧ петавны шуд уси!
Коді тӧдӧ, водзӧ лоас мый?
Гашкӧ, врагкӧд зурася да уся,
ог кӧ сійӧс асьсӧ водзджык лый.
Мӧвпалігтыр восьлала туй шӧрті,
аддзылӧмтор паметьысь оз вун:
быд фашистлӧн паськыд тасма кӧртас
куим кывъя гижӧд: «Готт мит унс» ^миянкӧд ен (немец.)/^.
Ен нимӧн и уськӧдчисны найӧ
мырддьыны сӧветскӧй йӧзлысь шуд,
налӧн быттьӧ буретш татшӧм пайыс —
лӧсьӧдны став йӧзлы ӧти суд:
сотны мича каръяс зверьяс сямӧн,
ловъя мортлысь орӧдны пӧсь кыв,
мырдӧнавны челядь дырйи мамӧс,
вины чужӧм пилысь сьыланкыв.
...Волісны окопъясӧ письмӧяс
эз зэв матысь.
Медся ыджыд дон,
ассьыс сумка шыбитлӧмӧн сойсьыс,
татшӧм здукӧ корліс поштальон.
Мый кӧть вӧчны сійӧ тэныд тшӧктас,
тэрмасьӧмӧн ставсӧ вӧчан пыр.
Эг ӧд ӧтчыд ачым ме тшӧтш йӧктыв,
шудлунӧн, кӧть здук да, вӧвлі тыр.
Чужан муӧ колис муса гӧтыр,
колисны и бать, и муса мам.
Гӧтырыд пӧ абу на тай мӧтыр, —
некод вӧсна гажыд сідз оз ям!
Шоныдджык, блиндажад кодыр дзескыд,
чусалыштӧ гильза помын би,
письмӧясӧн шонтысьлім, — эг пескӧн! —
ӧтвылысь дзонь ротаясӧн ми.
Ӧти письмӧ, — синъяслы эг эскы! —
Размыслов Ананий, муса друг,
гижис, мый и сылӧн служба места —
Дон ю дорын куйлысь сикт — Бурдюк...
Гусьӧнмоз кӧть казьтыштӧма «служба»,
гӧгӧрвои сылысь гуся гор.
Сідзкӧ, миян мирнӧй кадся дружба
эз на Сыктывкарса паркад ор!
Локтӧны Воронеж дорӧ зонъяс, —
сьӧлӧмӧйлы помтӧг лои рад! —
петкӧдлӧны черань паса понлы
нӧшта ӧти чорыд Сталинград.
Менам туй Бурдюк пырыс и мунӧ!
Зептын командирсянь отпускнӧй.
Кык луннадтӧ ог и вывті уна
мукӧд сиктъяс гӧгӧрыд ме шӧйт,
кутла, шуа, тэнӧ ме, Ананий,
ас пыдди да ёртъяс пыдди вай,
винаыд кӧ абу, кӧть нин няньӧн
мудзӧм бӧрад юам сӧмын чай:
пӧттӧдз сёрни нуам вой шӧр войӧдз,
ог весиг и казьтыштӧй, мый сёр...
Гашкӧ, аски ачыд пыран бойӧ,
Харьковланьӧ мунігад, сапёр!
Но а Таня, сійӧ кыдзи олӧ,
сійӧ, коді медводдза любовь
мукӧдъяслы юкнысӧ пыр поліс,
мусаыс кор тышын пуктіс лов?
...Восьлала да, нюммуныштла быдӧн,
орччӧн быттьӧ пукалам нин дыр.
Вуджӧм ыбыс бара вежсьӧ ыбӧн,
туйӧй водзӧ сідз жӧ кыссьӧ пыр,
ог и казяв ассьым содӧм мудзӧс,
пельпом сайын быттьӧ вына борд.
Сывъялі жӧ, тасянь кӧ нин судзи,
сьӧлӧм бердӧ кутлі, дона ёрт!
Со и сиктыс... Тешкодь сылӧн нимыс.
Кытшалӧ быд керка эндӧм сад,
тӧдчӧ, кутшӧм дойӧн налы инмис
чардӧн-гымӧн сотысь война кад.
Кытысь меным корсьны ёртлысь рота?
Сикткӧд орччӧн бара сикт да эрд...
Терпиттӧмла сьӧлӧмӧй нин потӧ,
тӧждысьӧмысь ёнтӧ морӧс берд.
Котӧрӧнмоз керкаланьӧ кежа, —
гӧрд флаг пыдди вушйӧм кумачтор.
Пемыд посводз. Дзескыдкодь кык вежӧс.
Пызан сайын — важӧн дзормӧм морт.
— Дон мӧдарысь вои... — шуа сылы: —
— Менам отпуск... Ёна мудзис кок.
Гижис меным, шуа, тіян тылысь
сьӧд погона аслам муса вок...
Дзор морт сувтіс. Кӧть и вӧлі сёр нин,
морӧс вывсьыс аддзи зарни визь.
— Тӧкӧтьыштӧ, друганӧй, тэ сёрмин...
Уджтӧг война некодӧс оз видз...
Вежон сайын мунісны... А кытчӧ?
Сталин ӧтнас тӧдӧ...
Кык ён дзир
ки пыдӧсӧс быттьӧ дорны мыччис,
сьӧлӧмын тшӧтш донавліс мед вир.
Бара пемыд посводз... Ас бӧрысь нин кылі.
— Арся войыд ӧні вывті кузь.
Абу кар ӧд... Вушйӧм шынель вылад
ёртъясыдкӧд, мунан тась да, узь...
Сиктлӧн чӧвлун юргис кыкнан пельын,
шойччанін кор петім корсьны ми,
кӧні эськӧ эз дӧзмӧдны челядь,
ӧзйыштіс кӧть сӧмын дзузган би.
Тӧдіс председатель дзик быд керка,
быд олысьлысь радлун да и дой,
мырсисны ӧд ӧтмоз, лым кӧть, зэр кӧть,
муяс вылас быдӧн лун и вой.
Колльӧдысьӧй госпитальысь воис,
ӧні сылӧн киас — сельсӧвет,
мӧд ногӧн, дерт, арся пемыд войын
корсьны меным узянін эз пет.
А вот колӧ... Мортӧс он ӧд эновт:
сет тэ сылы лэбув дзебны юр,
торйӧн сэк, кор мудзыс сійӧс венӧ,
муса ёрткӧд аддзысьны эз сюр.
— Кежалам вай татчӧ... — сэсся шуис,
кокнас вештіс туй вывсьыс кыз рос.
Важиник нин керка дінӧ туйсӧ
канава пыр вуджысь индіс пос.
Кушмӧм яблӧг пуяс дзиръя саяс
сулалісны быттьӧ куим вок.
Посводзас кор ньӧжйӧникӧн кайим,
кылім паныд тувччалысь жӧ кок.
— Кутшӧм могӧн?.. —
нывбабалӧн гӧлӧс
ӧдзӧс сайсянь корис воча кыв.
Збыльторсӧ сэк ньӧти эг и пӧлӧст,
думышті кӧ: керка кутӧ ныв...
Сёрни сыкӧд паніс председатель:
арся войыд ёна пӧ нин кузь,
верӧс кодьыд, дерт жӧ пӧ, страдатель,
ывла вылас оз жӧ сэсся узь...
— Медым пырас... — шуис том кӧзяйка, —
ӧти войтӧ узьны сюрас ин...
Сӧмын сэки збыльысь лои сайкыд,
кор ми сыкӧд колим син на син.
Чӧв овнытӧ абу жӧ нин лӧсьыд,
мыйкӧ юась, мыйкӧ, колӧк, шу,
овлывлӧ, оз сьӧкыд уджысь пӧсьыд
кӧтӧдас кор аслад мыжлысь ку.
— Ӧтнад олан?..
— Аддзан тай... Дерт, ӧтнам...
Война кадад нинӧм тэ он кер!..
Верӧсӧйлысь зіля сӧмын вӧтнам
аддзывны кӧть ӧтчыд чужӧм сер...
Том кӧзяйка меным паныд пуксис,
пызан вылас пуктіс кыкнан ки.
Тадзи сыкӧд ӧти шогӧн юксим
арся войӧ дзузган дінас ми.
— Абу ловъя... Письмӧыс эз волы...
Вошис, быттьӧ вӧйис... Ме ог тӧд, —
эм кӧ енмыс, кӧні сійӧ олӧ? —
верӧсӧйлӧн мыйла шудыс сьӧд?
Синмыс сылӧн ӧзйыліс да кусіс:
енмыдкӧд пӧ сьӧкыд нуны вен!
Татшӧм мича ичмонь вылад мусмас
мужичӧйсьыс водзджык медстрӧг ен!
— Кыдз нӧ тэнӧ нимтӧнысӧ?
— Таня... —
шуис, быттьӧ вӧчис аслыс мыж,
но а менам сьӧлӧм бердыс аня
быттьӧкӧ сэк чапыштіс ёсь гыж.
— Самӧвар кӧть пукта... —
Таня сувтіс:
— Кокньӧдчы вай ачыд... Тэ жӧ — гӧсть!..
Помнитны ме збыльысь кута кувтӧдз,
мый сэтшӧмыс морт сьӧлӧмлӧн пӧсь.
Таня, Таня!.. Тэнӧ ӧд и корси,
тэнӧ, коді мича да зэв шань,
тэнӧ, кодкӧд ичӧт дырйи ворслім,
урок костын шӧри юклім нянь.
Радейтлін эн менӧ тэ, а мӧдӧс
сэк, кор лоин верстьӧ да збой ныв.
некоднанным тэкӧд ми эг тӧдӧй,
кодлӧн кыдзи орӧ сьыланкыв.
Меным паныд пукаліс мӧд Таня,
коді видзис верӧсыслысь горт,
ме жӧ вӧлі тӧдтӧм сиктас, тані,
вывті тӧдса, но и тӧдтӧм морт.
Кадыс кӧть и вӧлі ёна сёр нин,
тэрмасьтӧг ми юим еджыд чай,
первойысь и аддзысим, а сёрни
вошӧм помлысь гӧрӧдсӧ эз вай.
Ловъя на ме, ӧнӧдз эз на вины,
гуӧ эз на веськав тшытшлӧм шой,
шоныд жырйын, авъя Таня дінын,
колльӧда ме талун медлӧнь вой.
— Сэсся шойччӧй... — паськыд крӧвать вылӧ
индіс керка кутысь, кыдзи чой.
Вӧлі лӧнь, а кӧнкӧ, эз и ылын,
тайӧ здукӧ бара грымгис бой!
Ассьыс крӧвать меным вӧзйис сійӧ,
лӧсьӧдіс кык юрлӧс гӧтыр моз,
коді тадз жӧ коркӧ аслас киӧн
лӧсьӧдлывліс гортын узьлан поз.
Збыльысь ӧмӧй гӧтыр вӧвлі коркӧ?..
Мыйла нӧ ме сы дінӧ ог мун?..
— Тэнсьыд шудтӧ, Таня, коді торкис,
мырддис тшӧтш и менсьым югыд лун!
Шынель вылӧ вода... ӧдзӧс дорад...
Небыд вольпась некутшӧм оз ков...
— Тэнӧ... огӧ ас дінӧ... ме кор ӧд...
Таня пыдди шуис аслас лов, —
Паччӧр дорын меным лоас шоныд,
а тэ вод да пӧттӧдзыд кӧть узь!..
Вермис кӧ нин татшӧм войыс воны,
медым аслам нэмысь лои кузь,
здук кежлӧ кӧть эз и куньсьыв синмӧй,
чӧскыд унмыс сылы эз и ков, —
рана бердӧ быттьӧ збыльысь инмис
вир пузьӧдан сэтчӧ кисьтӧм сов...
Яндысьны мӧй татшӧм кадӧ колӧ?
Таня, дона Таня, муса ныв,
узян, али ланьтӧдчӧмӧн олан,
он мӧй сьӧлӧм чуксасьӧмӧс кыв?
Кылан кӧ тэ, мыйла нӧ он шыась,
паччӧр дорсьыд ме дінӧ он лок?..
Ӧшинь пырыд оз на мыччысь кыа,
да ме сійӧс аддзысь ог и ло, —
регыд бара туйӧд мунны кута,
коді эз нин ӧти мортӧс ви...
Верӧс мозыд зэв пӧся мед кутлас,
муса Таня, тэнӧ менам ки!
Во да джын нин ачым война вылын,
эг на усь и Дон вуджиг эг пӧд,
нывбабалысь мелілунсӧ, нылӧй,
вунӧді,
ог помнит нин,
ог тӧд...
Кувны кӧ нин ковмас рана помысь,
водзджык синмӧс мед оз гудырт сім:
кӧдзалыштӧм вом доръясӧн вомӧй
казьтыштас на тэнсьыд мича ним.
Сьӧлӧм ӧзйис, вежӧрӧй жӧ — кӧдзыд,
гора шуны кыв сэсся эз сет...
Войнаыд мый му шар вылад кӧдзӧ,
сыысь некор веж быдмӧг оз пет.
Думыштнысӧ кыдз ме лысьті-кужи,
босьті сӧвесть вылӧ татшӧм мыж?
Асылӧдзыс дыр на, дыр эз вуджӧд
вольпась дорысь вешйӧм унлӧн пыж.
Ойбыртлі жӧ коркӧ асъя дорыс,
но и сэки суӧдліс на вӧт:
кодкӧ менӧ зывӧктӧмӧн ёрис,
кодкӧ сьӧвзис чужӧмбанӧ — «скӧт!»
Пидзӧс вылӧ на водзӧ ме сувті,
нинӧмӧн, ме шуа, абу няйт
да и водзӧ, локтан тышын кувтӧдз,
ёрны сетны ачымӧс ог чайт...
Чишкаласны ӧні жӧ кӧть биӧн,
сутшйӧдласны пуртӧн ки и кок,
сӧстӧм лолӧс нинӧмӧн оз вины,
мисьтӧм горшлун сьӧлӧмӧ оз лок.
Гашкӧ, вывті гора менам шусис
ун йывсяньыд кымынкӧ ёсь кыв:
синъяс водзӧ бара Таня усис,
верӧссӧ водз воштӧм ичмонь-ныв...
— Ачыд садьмин... Месӧ вӧлі пола
торкны тэнсьыд медся шуда ун... —
пызан дорас ачыс няньӧн-солӧн
лӧсьӧдчис нин вочаавны лун.
Сідзкӧ, югдӧ... Сідзкӧ, меным — туйӧ...
Аттьӧ тэныд, Таня, муса чой!
— Лок да стӧкан пӧсь йӧв кӧть нин юышт,
сэсся казьтыв, — шуис, — кольӧм вой...
Дзиръя дорас торйӧдчи кор сыкӧд,
турун вылын куйліс асъя пуж.
Енэж улас вӧлім кӧть и кыкӧн,
окавны, да пӧсьджыка, эг куж...
Ачыс Таня морӧс бердӧ юрнас
топӧдчис, кыдз веж пу дінӧ кор,
вом дорлы мӧд вом дор кодыр сюрлӧ,
оз кокниа торйӧдчӧмыд ор.
Синва кытшӧ йӧрмӧм сылӧн синмысь
аддзи ӧні ыджыдджык на шог,
мукӧдъяслы кодӧс аслас нимнас
висьтавны оз сувтӧдлыны мог.
...Восьлалі ме шонді лэччанінлань,
енэжтасыс кӧні вӧлі гырд.
Шуштӧм гым шы коръяскӧ кӧ чинліс,
ыджыдаліс чӧвлуныс эз дыр.
Бергӧдчылі... Таня эз нин тыдав,
сӧсталыштіс пужйысь мездмӧм луд.
Война кадад эз вӧв уна лыда
вочаасьны тадзсӧ усьлӧм шуд.
Но ме кори енэжлысь куш сійӧс,
эз ло медым корӧм дінӧ кын,
Танялы тшӧтш медым сійӧ сиис
ассьыс верӧс виччысьны тыр вын.
Жаль вӧлі, эг аддзысьлы и ёрткӧд,
коді меным вӧлі збыльысь вок,
эг ӧтчыдысь сыкӧд сёйлы коркӧ
ӧти пӧртйысь пӧсь юква да рок.
Рытывлань жӧ сэсся сійӧ муніс
матыстны фашистлы курыд пом.
Кадыс колис сійӧ кадсянь уна,
но поэт пыр кольӧ ӧткодь том.
Но и сэк, кор ачыс муыс сотчис,
муніс некор аддзывлытӧм вен,
отсасьнысӧ вӧрӧглы эз босьтчыв
тасма кӧртас серпасалӧм ен,
сы вӧсна,
мый сійӧ — пежысь пежыс —
пежӧсьтны и воліс югыд мир...
Танялысь, ме тӧда, сӧстӧм вежӧр
некор аслас сӧвестьыс оз йир.
Нэмӧй кежлӧ паметьын и кольӧ
сійӧ, кыдзи дона сьӧлӧм дой.
Сылӧн шоныд позйын менам коли
война кадӧ волӧм медлӧнь вой.
Мед и кымӧр сайын ӧткодь лӧзӧн
лоас енэж миян дінӧ бур...
Пӧкӧритны сӧстӧм мӧвпа йӧзӧс
му шар вылысь вынйӧрыс оз сюр!

*Готт мит унс (немец.) — миянкӧд ен.