КОМСОМОЛЛӦН УДЖЫС ПОТРЕБИТЕЛЬСА КООПЕРАТИВЪЯСЫН
Тайӧ тӧлысьяснас вӧлӧсьтъясын мунӧны бӧрйысян собранньӧяс кооперацияса шленъяслӧн. Сэні сёрнитӧны во гӧгӧрся удж йылысь, водзӧ кежлӧ уджъяссӧ бурджыка пуктӧм йылысь да бӧръялӧны кооперативас удж нуӧдысьясӧс. Тайӧ собранньӧясыс петкӧдлӧны: уна сиктын на комсомол ячейкаяс омӧля нуӧдӧны кооперативъясса уджтӧ. Ӧти-кӧ, оз кужны уджавнысӧ, а мукӧдыс оз жӧ бара зільны ёнджыкасӧ тайӧ уджас босьтчынысӧ дай. Дерт, тайӧ абу шань. Кооперация уджас комсомол ячейкаяслы колӧ босьтчыны. Сэки кооперациялӧн уджалӧмыс нӧшта бурджыка кутас мунны. Миян водзын сиктъясын сулалӧны ёна на гырысь зэв колана уджъяс.
Кооперацияӧ колӧ кыскыны унджык шленӧс.
Медъёна колӧ зільны сюйны кооперацияӧ шленӧ гӧль йӧзӧс. Кольӧм во обществоясын вӧлі нин лӧсьӧдӧма, торйӧдӧма сьӧм гӧль йӧзлы шленӧ пырны отсавны. Сьӧмыс эськӧ эз и вӧв уна (обласьт пасьта вӧлі сӧмын 8128 шайт), дай сійӧс абу ставнас иналӧмаӧсь.
Ӧнісянь жӧ колӧ тӧдмавны, кодъяс гӧль йӧз пытшкысь абу на шленынӧсь кооперацияын. Сёрнитлыны колӧ найяскӧд кооперацияас пырӧм йылысь. Колӧ отсавны налы гижны шыӧдчӧм, да тӧждысьны кооперацияӧ пыригӧн отсӧг сетӧм вӧсна. Бырӧма кӧ гӧль йӧзӧс кооперацияӧ сюйны отсалан сьӧмыс, либӧ этша торйӧдӧмаӧсь, колӧ зільны, мед шленъясыс собранньӧ выланыс сьӧмсӧ бара сетісны.
Комсомол пиысь кооперацияса шленъяс тайӧ вонас содісны — 20-сянь 30 прӧчентӧдз. Содӧ жӧ ньӧжйӧникӧн шленыс и беспартийнӧй том йӧз пиысь. Мукӧд вӧлӧсьтас (Ыбын, Леткаын, Сыктыв у.) пӧшти став комсомолечыс нин пырӧмаӧсь кооперацияӧ шленӧ. Ӧні Обкоммол да Обсоюз шуисны став комсомолечьяссӧ да беспартийнӧй том йӧзӧс, нажӧвитӧны кӧ найӧ, кыскыны кооперацияӧ.
Том йӧзлы шленӧ пыригӧн сетӧны ыджыд кокньӧдъяс: шленскӧй взноссӧ помӧдз мынтыны сетӧма кык во кежлӧ строк шленас пырӧмсянь. Во помасьӧм бӧрас прӧчентсӧ (дивиденд) тӧвар босьтӧм вылӧ позьӧ кольны шленскӧй взнос вылас содтӧд пыдди. Гӧль том йӧзлы кооперацияӧ пыригӧн тшӧтш колӧ отсавны гӧль йӧзлы торйӧдӧма сьӧмнас. Сетавлыны налы лавкасянь кутшӧмсюрӧ уджъяс — тӧвар вайны да, мый да.
Мед эськӧ крестьяна ёнджыка пырисны кооперацияӧ, шленъяслы пыр колӧ сетны кутшӧмкӧ выгӧда: судзсьытӧм тӧваръяс шленъяслы сетавны, во помасьӧм бӧрас юклыны шленъяслы мыйтӧмкӧ воӧм барышсӧ.
Колӧ лӧсьӧдны ыджыдджык капитал.
Зэв сьӧкыд вузасян удж нуӧдны уджйӧза сьӧмӧн. Потребобществолы колӧ аслыс унджык капитал лӧсьӧдны. Уна шленлӧн на абу став взноссӧ мынтӧма. Став шленскӧй взноссӧ кӧ юкны, шлен вылӧ воӧ сӧмын 4 шайт да 12 ур. Тайӧ, дерт, этша, — 5 шайтӧдз на абу кайӧма. Ӧні правительство шуис лэптыны паевӧй взнос 7 шайтӧдз. Воан собранньӧяс вылын колӧ нин сёрни пуктыны шленскӧй взностӧ содтӧм йылысь. Комсомолечьяслы колӧ водзмӧстчыны тайӧ уджас.
Мукӧд крестьяналӧн овлывлӧ чӧжӧм сьӧмтор, сійӧс гортас видзӧ, сы дінӧ ньӧжйӧник пыр содтышталӧ, кутшӧмкӧ кӧлуй сы вылӧ босьтны лӧсьӧдчӧ (телега, машин, вӧв). Чӧжӧм сьӧмсӧ налысь колӧ кыскыны видзны общественнӧй лавкаӧ прӧчент вылӧ. Тайӧ сетас пӧльза лавкаыслы да и крестьяниныслы аслыс. Общество кӧ гӧль, шленъяслы барышсӧ оз ков юклыны, капиталсӧ сійӧн колӧ вынсьӧдны.
Колӧ бурмӧдны вузасян удж.
Вузасян уджтӧ колӧ пуктыны сідзи, мед эськӧ тӧварыс вӧлі донтӧм дай убытка эз вӧв. Уналаын на, дерт, тадзи оз артмы. Таво вылӧ правительство тшӧктыліс чинтыны тӧваръяс вылӧ донсӧ 10 прӧчент. Чинталісны эськӧ быдлаын тӧвар донсӧ, сӧмын тай тайӧ уджыс зэв зэлыда муніс. Мукӧд лавкаяс та вӧсна убыткаӧ воӧмаӧсь. Медводз колӧ чинтыны рӧскодъяс. Пыр колӧ мӧвпавны, кыті да кыдзи колӧ бурджыка лӧсьӧдны, мед этшаджык сьӧм муніс, унджык пӧльза лои.
Колӧ кадын тӧвар вылӧ заявка вӧчны, кадын сійӧс вайны, колӧ сэсся тӧдны мыйджык вайны. Донтӧмджык сувтӧ вайны тӧвар паракодӧн. Обсоюз пыр зільӧ унджык тӧвар вайны ва кузя. Сиктса обществояслы колӧ водзвывджык висьтавлыны мый найӧ кӧсйӧны вайны тайӧ вонас. Бурджыка, сюсьджыка колӧ тӧргуйтны, мед эськӧ регыдджык лэдзны йӧзӧс, мед унджык тӧвар позис вузавны.
Чуклӧмса комсомолечьяс сетӧмаӧсь индӧд приказчикыслы — оз пӧ ков карасинла, черила, совла да мукӧд сэтшӧм тӧварла быд ньӧбасьысьлы торйӧн петны складӧ да сы вӧсна лавка томлавлыны. Колӧ пыртны сэтшӧм тӧваръяссӧ лавкаӧ мыйтӧм колӧ лун кежлӧ. Татшӧм уджъясыд комсомоллы быдлаын сюрас. Налы быд ногӧн колӧ зільны бурджыка тӧргуйтан уджсӧ пуктыны, мед унджык тӧвар муніс, лавкаыс ёнмис. Кодъяс тӧвар дон лӧсьӧдӧны не закон серти, Сӧвет власьт сэтшӧмъяссӧ мыждӧ. Татшӧм омӧльторъяс йывсьыс колӧ гижны газетӧ.
Комсомолса представительяс йылысь.
Кооперацияын комсомолса представительяслӧн медыджыд могыс — велӧдчыны уджавны, перйыны сюсьлун, мед мӧдысьджык найӧс позис пуктыны ыджыдджык удж вылӧ нин (шуам, правленньӧӧ шленӧ, приказчикӧ, тшӧтнуӧдысьӧ). Представительӧ индӧм комсомолечлы колӧ волывлыны велӧдчыны тшӧтнуӧдысь дінӧ, приказчик дінӧ. Колӧ уджавны лавочнӧй да ревизионнӧй комиссияясын, волісполком бердса кооперативнӧй секцияын да мукӧдлаын.
Тадзи уджалӧмӧн миян комсомолечьяс пиысь кымынкӧ ёна шань уджалысьяс нин петісны да ӧні уджалӧны сиктса обществоясын: юралысьясын, тшӧтнуӧдысьясын (Лӧзымын, Ыбын, Читаёвын да мукӧдлаын). Бурджык уджалысьяссӧ сэсся позяс мӧдӧдны велӧдчыны, курсъяс вылӧ ыстыны. Курсъяс вылӧ колӧ ыстыны гӧльджык том йӧзӧс.
Кооперацияӧ уджавны бӧрйӧм комсомолечьяс миян этша на, став уджалысь письыс сӧмын на 7 прӧчент (Ыбын). Мед водзӧ татшӧм омӧльторъясыс оз лоны, колӧ сиктса ячейкаяслы ёнджыка отсавны кооперативын уджалысь комсомолечьяслы: индӧдъяс сетавны, пыр видзӧдны кутшӧма сійӧ уджалӧ. Оз ков лэдзны омӧльторъяс вӧчны.
Комсомолечьяслы колӧ тӧдны бӧръя шуӧмъяссӧ партиялысь кооперация йылысь, колӧ лыддьыны, мый шуис партиялӧн Ставсоюзса 15ʼ съезд, миян обласьтувса 8ʼ чукӧртчылӧм.
А. К.
