КОВЙӦН ВИСЬӦМ СКӦТЛӦН

Сыктывдінкарын став вузавны вайӧм яйыс видласьӧны ветеринарнӧй врачьясӧн. Яй видлалігас шемӧсыд босьтӧ, мыйта скӧт миян висьӧ ковйӧн. Мӧс тушаысь муссӧ видзӧдлан да сэтысь и аддзан ковъясӧс, либӧ мус тшыкӧм сертиыс казялан ковъяслысь сэні коркӧся олӧмсӧ. Унаысь жӧ сюрлӧ ковйыс скӧтлӧн тыяс пытшсьыс дай яй пытшсьыс. Быдсяма ковйыс овлӧ скӧтлӧн и сюв пиын. Сюв пытшсьыд ковтӧ позьӧ вӧтлыны лекарствоясӧн. Муссьыд, тысьыд да яй пытшсьыд найӧс он нин вермы вӧтлыны. Колӧ ёна дӧзьӧритны скӧтӧс, мед эськӧ сэтшӧм ковъясӧн эз висьмывны. Ковйыд ӧд ёна омӧльтчӧдӧ да висьмӧдӧ скӧттӧ, дай ковъя яйыд оз туй сёйнытӧ, — бракуйтчӧ.

Яй видлалігӧн унджыкысь сюрлӧны куим сикас ков.

Мус лудік.

Медунаысь сюрлӧны муспытшса ковъяс, — яй рӧма, чӧд кор модаа. Миян крестьяна тайӧ ковсӧ шуӧны „мус лудікӧн“. Татшӧм ковйыд овлӧ мус пытшкын, да зэв шоча позьӧ аддзывны ты пытшкысь. Лудіка мус кӧ вундалан, лудікыс петас сюрсысь уна. Крестьяна шуӧны: быд мӧслӧн пӧ мускыс лудіка да изъя, — омӧльыс пӧ сыысь абу. Тайӧ абу веськыд сёрни. Лудікыд тыртӧ да измӧдӧ мус пытшсьыс сӧп ва сӧнъяссӧ, тупкӧ найӧс. Сӧп ваыс кӧ оз вермы прамӧя петны сюв пытшкӧ, сёяныс (кӧрымыс) сэні оз пусьы. Скӧтыд висьмӧ (дундалӧ, мытитӧ), лунысь лунӧ омӧльтчӧ, кытчӧдз лудікыс оз кув да мускыс ичӧтика оз справитчи. Измӧмыс мус пытшкас скӧтыдлӧн кольӧ нэм кежлас. Мӧдысь кӧ сэні овмӧдчасны татшӧм лудікъясыд, мускыс вермас дзикӧдз торксьыны, скӧтыд вермас кувны. Посни скӧтъяс (ыжъяс) мус лудіксьыд мукӧд воӧ (зэра да шоныд гожӧм бӧрын, сэки кокниджыка паськалӧ татшӧм ковйыс да), ёна кулӧны.

Кыдзи нӧ артмӧ да паськалӧ мус лудікыс? Мус пытшкын быд лудік вайӧ вывті уна кольк (став пӧлӧс ковйыслӧн колькъясыс овлӧны зэв посниӧсь, позьӧ аддзыны сӧмын микроскоп пыр^Микроскоп — ыдждӧдантор. Микроскоп пыр видзӧдӧмӧн зэв лӧсьыда тыдалӧны куш синмӧн аддзытӧмторъяс./^. Тайӧ колькъясыс сӧп ванас петӧны сюв пышкӧ. Сысянь сэсся асмогасигъясӧн кытчӧсюрӧ шыбитчӧны. Лудік колькъясыс кӧ веськалӧны васӧдінъясӧ, сэтысь чужӧны лёльӧяс (зародыши). Лёльӧясыс ветлӧны ва пытшкас, корсьӧны пырны гӧпса сюра гаг пытшкӧ (в улитку). Вермасны кӧ найӧ пырны сюра гаг яй пытшкас, сэні быд лёльӧ рӧдмӧ сёӧдз, весиг кыксё лёльӧпиянӧдз. Тайӧ лёльӧпияныс (церкарии) сюра гаг пышкысь бӧр петӧны ваӧ. Сэні найӧ ветлігмозыс кутчысьӧны турунъясӧ дай тупкысьӧны известка кышӧн. Известка кышыс найӧс видзӧ косьмӧмысь, туруныс кӧ васьыс петас. Татшӧм кыша лёльӧясыс (тыдалӧны сӧмын микроскоп пыр) сёйиг-юигӧн веськалӧны скӧтыдлы сюв пытшкас. Сюв пытшкын известка кышыс сылӧ, а лёльӧясыс вир сӧнъяс кузя мунӧны мус пытшкӧ (шочиника веськавлӧны ты пытшкӧ). Сэні льӧльӧясыс быдмӧны верстьӧ лудікӧдз. Висьӧмыс скӧттӧ тайӧ лудіксьыс босьтӧ тӧлын нин.

Видзны скӧтӧс муспытшса ковйысь зэв сьӧкыд. Оз эськӧ ков скӧттӧ видзны васӧдінъясын, эмӧсь кӧ сэні гӧпса сюра гагъяс. Юнь тӧлысь джынсянь некутшӧма нин скӧттӧ оз ков лэдзны сэтшӧминъясӧ. Дерт, медбур лоӧ, косӧдан кӧ васӧдінъяссӧ. Начкысигӧн лудіка мусъяссӧ колӧ гуавны, мед лудік колькъясыс оз веськавны васӧдінъясӧ.

Ва гадь модаа ковъяс.

Унаысь яй видлалігӧн сюрлӧны мӧд сикас ковъяс, ва гадь модаа ковъясыс (эхинококки, мозговики). Тайӧ сикас ковъясыс овлӧны мус пытшкын, ты пытшкын, вем пытшкын дай мукӧдлаын. Яй пытшкын татшӧм ковъясыс оз овлыны. Кытчӧ ва гадь модаа ковъясыд овмӧдчасны, сэні найӧ скӧт нэм чӧжыс олӧны, дай быдмылӧны кулакысь ыджыдджыка. Скӧтыд татшӧм ковйысь висьлӧ уна ногӧн. Ты пытшкас кӧ ковйыс быдмӧ, скӧтыд ёна кызӧ. Мус пытшкас кӧ быдмӧ, омӧля сёйӧ, мытитӧ да дундалӧ. Юр вемас кӧ быдмӧ, скӧтыд бергалӧ (унаысь позьӧ аддзывны бергалысь ыжъясӧс), либӧ шатлалӧ да коктӧммӧ (паралич босьтӧ). Уна скӧт дай йӧз кувлӧны татшӧм ковйысь.

Кыдзи сюрӧ скӧтыдлы татшӧм ва гадь модаа ковйыс? Пон кӧ сёяс татшӧм ковъя муссӧ либӧ тысӧ, сылӧн сюв пытшкас быдмӧ ичӧт лента модаа ков. Лента модаа ковйыс сюв пытшкын вермӧ овны пон нэм чӧжыс, сӧмын торпыригӧн петӧ асмогасигъясас. Быд торпыригыс ковлӧн сюв пытшкас на вайӧ лыдтӧм-тшӧттӧм кольк. Колькъясыс скӧт асмогасигӧн петӧны да кытчӧсюрӧ разалӧны. Кӧвъяслӧн колькъясыс оз тшыкны кык-куим тӧлысь кымын. Тайӧ колькъясыс кӧ сёйиг-юигӧн сюрӧны скӧтлы (зэв унаысь веськавлӧны и мортлы), налы мус пытшкас, либӧ ты пытшкас дай мукӧдлаын (яйысь кындзи), бара чужӧны ва гадь модаа ковъяс.

Ӧні позьӧ гӧгӧрвоны, кыдзи видзны скӧттӧ дай асьтӧ тайӧ ковйӧн висьмӧмысь. Оз ков начкысигӧн шыблавны понъяслы ковъя мусъяссӧ да тыяссӧ, мед оз артмы налӧн сюв пытшкас лента модаа ков. Став тшыкӧм да ковъя гырк пытшкӧссӧ колӧ гуавны му пытшкӧ. Видзан кӧ пон, колӧ быд тулысын да быд арын сетлыны сылы ков вӧтлан лекарство, мед сылӧн став сювса ковъясыс петасны ӧтпырйӧ да мед позис найӧс гуавны, мед асмогасигъясас понйыд эз разӧд кытчӧсюрӧ ков колькъяссӧ.

Яйпытшса ковъяс.

Коймӧд сикас ковъясыс ва гадь модааӧсь жӧ, сӧмын найӧ овлӧны скӧтлӧн яй пытшкас да посниджыкӧсь, — анькытш тусь ыдждаӧсь кымын (финноз). Тайӧ ковйыс рӧдмӧ да паськалӧ воддза ва гадь модаа ков моз жӧ, дай яй пытшкын олӧ скӧт нэм чӧжыс жӧ. Татшӧм ковъя яйсӧ кӧ морт (либӧ пон) сёяс, сылӧн сюв пытшкас быдмас зэв кузь лента модаа ков (овлӧ 8–12 метр кузя) — солитер. Сюв пытшкын ковйыс олӧ морт нэмыс, он кӧ вӧтлы лекарствоясӧн. Сӧмын торпыригӧн петӧ асмогасигъясӧн. Став ков торпыригыс тырӧма колькйӧн. Тайӧ колькъясыс кӧ сёйиг-юигӧн веськалӧны скӧтлы (веськавлӧ и бӧр мортыслы), сылӧн яй пытшкас бара артмӧны посни ва гадь модаа ковъяс.

Быдсяма ногӧн скӧтыд висьӧны тайӧ ковйысь. Ковъясыд ӧд веськалӧны кытчӧсюрӧ: сьӧлӧмӧ, синмӧ дай мукӧдлаӧ, — став яй пытшкас. Тайӧ ковъяссӧ, прамӧй ногӧн кӧ, колӧ эськӧ унджыксьыс аддзывны порсь яй пытшкысь. Порсьыд ӧд быд сіт-няйт пытшкын луасьӧ да сылы регыдджык вермасны веськавны ков колькъясыс. А миян тайӧ ковйыс унджыксьыс сюравлӧ мӧс яй пытшкысь. Мыйла нӧ сідзи овлӧ? Крестьяна миян асмогӧн ветлӧны картаясӧ. Мӧскыд пыр нин нюлӧ закодтӧ. Сідзинад, дерт, мӧскыдлы регыдджык вермасны веськавны ков колькъясыд. Видзны кӧ кӧсъян скӧттӧ солитерысь, оз ков вӧчны картаяс вылӧ асмогасянінъястӧ. Аслад кӧ сюв пытшкад эм солитер (плавкӧс кузь ков), вӧтлы лекарствоясӧн, мед ачыд он вись дай он разӧд кытчӧсюрӧ ков колькъяссӧ.

Уна сикас ковъяс на овлӧны скӧтыдлӧн яй пытшкас, ты-мус да вӧрк пытшкас, сӧмын найӧ шоча сюрлывлӧны.

Став пӧлӧс ковйыс ас нэм чӧжнас вежласьӧны да рӧдмӧны. Вежласиг-рӧдмигас вермӧны веськавны мортлы. Дӧзьӧритан кӧ ков веськалӧмысь скӧттӧ, асьтӧ тшӧтш видзан сійӧн висьмӧмысь.

Ветврач П-ов.