КЫДЗИ КОЛӦ УДЖАВНЫ ВИДЗ-МУ УДЖ ВЕЛӦДАН КРУЖОКЪЯСЫН

Тайӧ куим вонас миян Коми муын уналаын воссисны видз-му удж велӧдан кружокъяс; сӧмын этшалаын на бура уджалӧны кружокъясас. Унджык кружокыс сӧмын на бумага вылын лыддьыссьӧны, уджыс зэв омӧля мунӧ. Коді нӧ торкалӧ налы бурджыка уджсӧ нуӧдны?

Мичаджыка да матысяньджык видзӧдлӧм мысти аддзан, мый кружок омӧля уджалӧ, кытчӧ оз волывлыны агрономъяс. Агроном индавтӧг овмӧс кыпӧдан удж, дерт, бура мунны оз вермы. Сэсся мукӧд кружокъясас унджыкысьсӧ некутшӧм уджалан план оз овлы. Кружок уджалӧ, мый сылы дум вылас усьӧ. Дерт, уджалан плантӧг удж бура мунны бара жӧ оз вермы.

Уджалан план лӧсьӧдӧм видз-му удж велӧдан кружокын зэв ыджыд да колана удж. Быд кружоклы колӧ пуктыны медводдза уджӧн план вӧчӧм.

Планын колӧ индыны, кутшӧм лунъясӧ кружокса шленъяслы чукӧртчывлыны, кутшӧм нигаяс колӧ лӧсьӧдны, кутшӧм удж медводз нуӧдны, кодъяс да мый йылысь кутасны докладъяс вӧчавны, кутшӧм видлӧгъяс колӧ лӧсьӧдчыны пуктыны, кутшӧм быдтасъясӧн да кутшӧм му вылӧ, кытысь босьтны вынсьӧданторъяс, кытысь да кутшӧм сикас кӧйдысъяс колӧ лӧсьӧдны. Планӧ оз ков сюйны вӧчны вермытӧмторъяс. Планӧ колӧ сюйны, коді эськӧ ӧдйӧджык буртор вермис сетны. Татшӧм плансӧ, дерт, вермасны вӧчны агроном кӧ водзмӧстчысь крестьянакӧд унаысь нин водзвыв та йылысь сёрнитлісны.

Медвойдӧр кружоклы колӧ тӧдмавны медыджыд лёкторъяссӧ миян крестьяна овмӧсысь. Кытіджык медводз бурмӧдны ковмас кутчысьны. Шуам, крестьянинлӧн нянь тырмӧ сӧмын во джын кежлӧ. Унджык нянь сійӧ оз вермы кӧдзны этша му вӧсна. Кружок кутас корсьны помка, мыйла крестьянин оз вермы унджык му вӧчны. Кружокын сёрнитӧм, арталӧм бӧрын гӧгӧрвоасны — крестьяниныд муӧн паськӧдчыны оз вермы, вӧлӧмкӧ, куйӧд тырмытӧм вӧсна.

Сэсся кружоклы колӧ босьтчыны тӧдмавны уна-ӧ крестьянин турун пуктӧ, уна-ӧ скӧт позьӧ видзны, оз-ӧ позь видзьяс содтыны либӧ бурмӧдны, кыдзи та дінӧ кӧлӧ кутчысьны, позьӧ оз му вылӧ турун да мукӧд сикас сёянторъяс скӧтлы му вылӧ кӧдзны. Колӧ тӧдмавны, оз-ӧ позь куйӧдӧн кындзи мукӧдторйӧн муяс вынсьӧдны.

Сэсся кружокса шленъяслы колӧ тӧдмавны, кутшӧм лёкторъяс эмӧсь скӧт вӧдитӧмын, кутшӧм картаясын ӧні скӧт олӧ, кыдзи найӧс вердӧны. Уна-ӧ йӧв мӧсъяс сетӧны, мыйла оз быдӧнлӧн мӧсъясыс ӧткодя лысьтыны. Крестьяна овмӧсысь омӧльторъяссӧ лоӧ кутчысьны бырӧдны сійӧс бура тӧдмалӧм бӧрын. Крестьяна овмӧс тӧдмалан удж колӧ пуктыны медводз.

Ӧні быдӧн нин тӧдӧны, мый висьысь мортлы колӧ доктор ордӧ, либӧ пельшӧр дінӧ мунны. Юасьӧм да бура видлалӧм бӧрын вӧлисти найӧ заводитӧны веськӧдны либӧ сетасны лекарство да индасны, кыдзи колӧ аслыд веськӧдчыны, бурдӧдчыны. Сідз жӧ и крестьяна овмӧслысь висьӧмъяссӧ, омӧльторъяссӧ медбура верман тӧдмавны агроном отсӧгӧн.

Ӧні Коми му пасьта воссисны видз-му удж велӧдан кружокъясыд зэв нин уналаын, а агрономыд этша на: нёль-вит вӧлӧсьт вылӧ сӧмын ӧти агрономӧн на воӧ.

Быдлунъя удж кружокъясын агрономъяс нуӧдны оз вермыны. Позьӧ ӧд мукӧд уджсӧ кружоклы агрономтӧг на нуӧдны. Агрономлы медсясӧ колӧ индавны, кыдзи кружокъяслы уджсӧ нуӧдны. Уджсӧ панігӧн, лӧсьӧдігӧн, дерт, агрономыд колӧ. Кор лоӧ нин кружоклы индӧма план, лӧсьӧдӧма программа, агрономлы ковмас коръясӧкӧ волывлыны да видзӧдлывлыны, кутшӧма кружокас уджыс мунӧ. Оз-ӧ бокӧ кежны, ставсӧ-ӧ гӧгӧрвоӧны. Агрономлы ковмас ёнджыка кружокас удж нуӧдысьясыскӧд сёрнитны, налы индӧдъяс сетны водзӧ уджсӧ нуӧдны. Быд тӧлысьын кӧ ӧтчыд агроном кутас волыны кружокӧ, зэв нин бур лоӧ.

Мый колӧ тӧдны быдлунъя удж нуӧдысьяслы?

Быдлунъя удж нуӧдысь вылӧ бӧрйӧны избачӧс, учительӧс, либӧ мукӧд бурджыка велӧдчӧма йӧзӧс. Кружокын быдлунъя удж нуӧдысьлы колӧ медводз аслыс бура тӧдны, кутшӧм нуждаяс эмӧсь крестьяна овмӧслӧн, кыдзи колӧ тайӧ нуждаяссьыс мынтӧдчыны. Колӧ кужны велӧдны мукӧдӧс.

Удж нуӧдысьлы колӧ кужны индыны, кыдзи колӧ велӧдчыны нигаясӧн, кыдзи гӧгӧрвоны сэтысь лыддьӧмторсӧ да кыдзи тӧдмалӧм бӧрас ассьыс овмӧссӧ бурмӧдны, выльторсӧ олӧмӧ сюйны.

Бура уджсӧ нуӧдӧны сэтшӧм кружокъяс, кӧні шленъясыс оз виччысьны удж нуӧдысьлысь велӧдӧмсӧ, а асьныс сьӧлӧмысь кутчысьӧны удж бердас, кӧні асьныс лыддьӧны нигаяс да сы бӧрын мӧда-мӧд костас тӧлкуйтӧны лыддьӧмторъяс йывсьыс.

Тӧдмавны нига кузя овмӧс бурмӧдӧм йылысь зэв эськӧ бур да нӧшта на бур лоӧ, тӧдмалӧмторсӧ кӧ видлан ас овмӧсад. Нига висьталӧ зэв пӧ бур куйӧд пыдди трунда му вылӧ кыскавны. Колӧ видлыны збыль-ӧ сідз. Видлыны тайӧс зэв кокни. Лӧсьӧдны колӧ водзвыв нигаын висьталӧм серти трундасӧ, кыскавны сійӧс му вылӧ, мусӧ юкны кык ӧткодь торйӧ: ӧти джынсӧ трунданас куйӧдавны, мӧдсӧ кольны трундатӧг. Сэсся ӧткодя гӧрны, кӧдзны, агсавны, быдӧн ӧткодя керны, сӧмын трунданас вынсьӧдӧмӧн и торйӧдны. Вундӧм бӧрын сэсся видлыны код джынъяс лои бурджык урожайыс. Трундаӧн вынсьӧдӧмыд пӧльзасӧ оз ӧти во сет. Колӧ урожайсӧ во куим кымын ӧшлыны. Тайӧ видлӧг вӧчӧм бӧрас вӧлись казялан трундаӧн вынсьӧдӧмысь бурсӧ.

Тадзи жӧ колӧ пуктыны овмӧсад и мукӧд видлӧгъяс: скӧт вердӧм, турун кӧдзӧн, выль ногӧн картупель да мукӧд быдтас пуктӧм. Нигаын гижӧма, фосфорит пызьӧн пӧ вынсьӧдӧм му зэв ыджыд урожай сетӧ. Збыль-ӧ сідз? Гашкӧ Вятка губерня улын сійӧ зэв бур, а миян, Коми муын, некутшӧм бур абу. Кружок видлӧг бӧрти аддзас, мый тайӧ му вынсьӧдантор зэв ёна урожайтӧ содтӧ. Став шленыс аслас синмӧн аддзылӧм бӧрын кутасны фосфорит пызь му вылас куйӧдкӧд кӧдзны. На вылӧ видзӧдӧмӧн тайӧ удж бердас кутчысясны и суседъясыс тшӧтш.

Кружок медвойдӧр велӧдӧ шленъясӧс выль ногӧн му уджавны. Шленъяс вылӧ видзӧдӧмӧн и мукӧд кутасны выль ног муяссӧ уджавны-вӧдитны, овмӧссӧ бурмӧдны.

Видз-му удж велӧдан кружок ас уджнас велӧдӧ став ас гӧгӧрса крестьянасӧ. Сійӧ — зэв бур крестьяна овмӧсӧс бурмӧдан школа. Колӧ, мед эськӧ татшӧм школаясыс унджык воссисны да бурджыка кутісны уджавны.

В. Исаков.