ВИДЗӦЙ ВӦР!

„Коми му кузя ме муна.

Гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр.

Вӧрыс вывті, вывті уна,

Сыысь унаыс оз тӧр“, —

шуӧ коми поэт. Дерт, Коми муыд ӧнӧдз на вӧлі вӧр поз. Быдлунъя удж коми йӧзлӧн мунӧ вӧр пиын. Сы син водзын — дортӧм-помтӧм вӧр. Сӧмын оз зільны, оз кӧсйыны сійӧ вӧрсӧ видзнысӧ. Ньӧти жалиттӧг кералӧны, пӧрӧдӧны, сотӧны. Вӧрным сэсся кутіс дзикӧдз жугавны, бырны. А мый лоӧ, оз кӧ ло Коми муын вӧрыс, либӧ тӧдчӧмӧн кӧ ёна чинас? Нӧшта на лоам гӧльӧсь, олӧмыд кутас омӧльтчыны, кусны.

Вӧр вайӧ йӧзлы зэв уна бур. Ӧні эськӧ зэв нин унатор вӧчӧны кӧртысь, да ӧнія мортыд оз жӧ на вермы вӧртӧгыд овны. Мый он босьт, быдлаӧ колӧ пу, быдлаӧ колӧ вӧр. Вӧр мунӧ керка вӧчны, сетӧ ломтас. Ӧнӧдз на уна заводъясын ломтысьӧны пуӧн (шуам, Уралын). Пуысь перйӧны дьӧгӧдь, сир, вӧчӧны бумага, нӧшта уна мукӧдторъяс.

Вӧр небзьӧдӧ климат: войвылын кӧ вӧрыс эз вӧв, миянысь лунвывса губерняясын эськӧ вӧлі ёнджыка кӧдзыд, омӧльджыка воис (либӧ дзикӧдз эз во) нянь. Вӧр ёна чинтӧ тӧвлысь вынсӧ. Вӧр кӧ эз вӧв Коми муын, Вой саридзсянь эськӧ швичкис ыджыд кӧдзыд тӧв, кынтіс муяс вылысь став быдмӧгъяссӧ. Исландияын важӧн уна жӧ вӧрыс вӧвлӧма. Сэсся ставсӧ кералӧмаӧсь да, ӧні пыр зэв ыджыд тӧв мунӧ, нӧбӧдӧ му вылысь став кокниджыкторсӧ. Ӧні сэні весиг ӧти пу оз вермы быдмынысӧ. Лунвывса губерняясын зэв тшӧкыда жарлаыс няньяс сотчылӧны, — дерт бара жӧ вӧртӧм вӧсна. Вӧр ёна видзӧ юясысь да сынӧдысь ваяссӧ косьтӧмысь. Твер губерняын вӧрсӧ кералӧм вӧсна кутісны косьмыны зэв гырысь юяс (Волга, Днепр, Рытыввывса Двина). Ӧні Волгалы уна васӧ сетӧны Кама юбокса вӧръяс. Кераласны кӧ сэтысь, Волгаыд нӧшта на ёна косьмас.

Вӧр чорзьӧдӧ мулысь пӧтшвасӧ. Лыаа пӧтшва инъясын вӧрсӧ кералӧм бӧрын лыаыс кутіс мунны (тӧвзьыны) мукӧдлаӧ („сыпучие пески“), вевттьыны бур муяс. Ӧні лоӧ сэтшӧминъясӧ вӧрсӧ наросьнӧ садитавны, мед лыасӧ мунӧмсьыс кутны. Уна на мукӧд сикас пӧльза вайӧ вӧрыд.

Вӧр вывті уна бурсӧ вайис дай вайӧ коми йӧзлы. Сӧмын, дерт, эз пыр ӧткодя сыысь вермыны коми йӧзыд пӧльзасӧ босьтны. Коми вӧрлысь историясӧ позьӧ юкны куим пельӧ.

1. Ёна важӧн вӧр вайис коми йӧзлы тшӧтш и омӧльторъяс. Вӧр вӧлі ыджыд гӧра моз торйӧдӧ йӧзӧс, оз вӧлі лэдз ӧти-мӧдкӧд кӧртасьны, ӧтлаасьны. Та понда и комилӧн став сиктъясыс ю бокынӧсь: юяс кӧрталісны коми йӧзӧс.

Кӧть ёна вӧрыдкӧд вӧлі лоӧ вермасьны, вӧр вайис тшӧтш зэв уна бур. Видзис сійӧ коми йӧзӧс бырӧмысь. Вӧр вӧлі коми историяын культура факторӧн. Сӧмын вӧр лэдзис овмӧдчыны мортлы войвылын: сетіс вӧчны пу керка, шонтысянін. Коми муӧ локтӧдз комилӧн эз вӧв гортыс, ас муыс. Сійӧс ёнджык йӧз пыр ӧтарӧ зырисны, вӧтлісны ӧтилаысь мӧдлаӧ: коми морт лёк йӧзысь пышйис, аддзис аслыс оланін войвылын. Вӧрыс сійӧс видзис, шонтіс да вердіс. Тайӧ ёна важся кадъясӧ вӧлі. Сэки комиыд зэв на омӧля вӧлі уджалӧ нянь. Медся ёна кынӧмпӧтсӧ вӧлі перйӧ вӧралӧмӧн да чери кыйӧмӧн. Надзӧник сэсся вӧр кутіс бӧрыньтчыны да лэдзны комиӧс видз-му уджавны.

Дзикӧдз озыр роч кабырӧ сюртӧдз на Коми муын вӧлі ёна шычкыртӧны нин роч (новгородса) йӧз. Найӧ вӧлі мырддялӧны звер куяс. Мырдӧн вӧлі тшӧктӧны вот мынтыны. Бӧрынджык, 1380 восянь комиӧс нӧшта на ёна кутісны нартитны, дзескӧдны. Сьӧкыд вӧлі сэки овны. Ми ставсӧ ӧні, дерт, огӧ вермӧ тӧдны сэкся олӧм йылысь.

2. Во кӧкъямысдас сайын заводитісны кер лэдзны. Заводитчис мӧд кад коми вӧр историяын. Уна пельӧсын коми вӧрын кутісны тотшкӧдчыны, пилитчыны. Вӧрсӧ кутісны нуны ылі мукӧд муӧ. Кер лэдзӧм кутіс сетны йӧзлы „удж“, лои „нажӧтка“. Аслыныс уджалысь йӧзлы кер лэдзӧмысь ӧдвакӧ бурыс лоӧ, да сійӧ уна сетліс докод государстволы, земстволы. Кер лэдзӧм пыр ӧтарӧ содіс. Сыктывдінкарса земстволы воысь воӧ докодыс кутіс воны унджык. Тайӧ сьӧм вылас земство кутіс вӧчавны туйяс, восьтавны школаяс. Та боксянь, дерт, кер лэдзӧмыд кутіс сетны бурсӧ и коми йӧзлы: кутіс кыптыны культура.

Горш капиталистъяс лэдзлісны вӧрсӧ лёк ногӧн да медся буринъясысь, ю доръясысь. Водзӧ кежлӧ эз тӧждысьлыны, мед сӧмын сэки курыштны сюри-а. Керсӧ петкӧдӧм бӧрын вӧр эз весавлыны (сӧмын бӧрынджык заводитісны омӧлика весавны). Вӧрыс сэсся тырис лӧптӧн. Лӧптыс эз кут лэдзны выльысь быдмыны вӧрыслы. Юяс сідзжӧ тырины. Весалӧм понда некод эз тӧждысьлы. Сиктъяс бердысь ю пӧлӧн вӧр кутіс дзикӧдз бырны (а вӧрыс вӧлі ёнмӧдӧ му пӧтшвасӧ). Лыа берегъяс вӧртӧгыд кутісны будждыны, тыртны лыанас юяссӧ. Сы вӧсна ӧд и Эжваыд та выйӧдз воис, лыакӧсаӧссис.

Сэтчӧдз коми йӧз вӧрсӧ чайтліс ассьысӧн. Пӧрӧдіс вӧртӧ мыйтӧм да кыдзи сылы вӧлі колӧ. Сэки ӧд вӧрыс весиг государстволы нинӧм эз сулавлы. Сы бӧрын вӧр вылӧ лои ыджыд дон. Комиӧс кутісны дзескӧдны вӧр петкӧдӧмысь. Весиг ӧти пу пӧрӧдны эз кутны лэдзны. Пӧрӧдысьясӧс кутісны штрапуйтны. Кер лэдзтӧдз коми йӧз вӧлі ёна уджалӧны тыла. Сэки вӧлӧм комилӧн няньыс лишалӧ, вузавлӧмаӧсь Кардорӧ. Тыла уджавны коми йӧзӧс эз кутны лэдзны.

Коми йӧз ньӧти эз кутны жалитны вӧртӧ. Быд во кутісны вӧчавны зэв гырысь пӧжаръяс. Сотчис зэв уна да бур вӧр. Зэв уна миллион шайт дон лоис убытка государстволы. Зэв ыджыд урон лои коми йӧзлы. Пӧжаръяс сотісны зэв уна вӧралан овмӧс, чӧс туйяс.

Зверъяс да пӧткаяс кутісны пышйыны мукӧд вӧръясӧ, мукӧд местаясӧ (Сибырӧ). Коми вӧр кутіс гӧльмыны, пасьтӧммыны.

3. Воис Сӧвет власьт. Воссис коми йӧзлӧн автономия. Коми уджалысь йӧз асьныс кутісны лӧсьӧдны аслыныс олӧм. Вӧр кутіс бурсӧ сетны мӧд ногӧн. Сӧмын ӧнӧдз на ми, коми йӧз, огӧ гӧгӧрвоӧ вӧрлысь сетӧм бурсӧ. Гӧгӧрвотӧм вӧсна вӧрсӧ кыдзсюрӧ жугӧдам. Воысь воӧ ваям зэв ыджыд убытка уджалысь йӧз государстволы дай аслыным тшӧтш. Вӧрлысь озырлунсӧ босьтам, а аслыс нинӧм огӧ сетӧ. Весиг абу бурджык план, кыдзи вӧр уджалӧмсӧ бурмӧдны. Лесничӧйяс омӧля на гӧгӧрвоӧны ассьыныс уджнысӧ. Огӧ велӧдӧ коми йӧзӧс, кыдзи колӧ видзны вӧрнымӧс. Школаясын челядь вӧр йылысь нинӧмтор оз на кывлыны. Комсомол котыръяс вӧр видзӧм йылысь весиг сёрнисӧ оз нуӧдны.

Коми уджалысь йӧз босьтчис кыпӧдны ассьыс овмӧс, лэптыны культура, лӧсьӧдны социализм. Овмӧс да культура кыпӧдӧм вылӧ сьӧмсӧ ӧнӧдз на медъёна сетіс дай водзӧ кутас сетны (кужам кӧ видзнысӧ) вӧр. Сідзкӧ, колӧ эбӧсъяснымӧс зэвтыштлыны вӧр овмӧс бура пуктӧм вылӧ. Сӧмын вӧр миянӧс вермас петкӧдны паськыд туй вылӧ.

Вӧр видзан удж тшӧктӧ сувтны кок йылӧ, садьмыны став вӧр стражалы. Лесничӧйяслы колӧ грездъясын лыддявны лекцияяс.

Колӧ вӧр видзӧм йылысь лэдзавны бурджык коми нигаяс. Колӧ ёнджыка гижны газетъясӧ. Сиктъясын велӧдысьяслы, быд обществоса удж нуӧдысьяслы колӧ велӧдны-висьтавны крестьяналы вӧр видзӧм йылысь. Колӧ тшӧтш и школа пыр велӧдны йӧзӧс видзны вӧрсӧ. Колӧ садьмӧдны коми йӧзӧс, мед гӧгӧрвоасны кутшӧм бур налы сетӧ вӧрыс.

Медводз колӧ гӧгӧрвоны вӧрлысь ыджыд коланлунсӧ коммунистъяслы, комсомолецъяслы да велӧдысьяслы аслыныс. Колӧ заводитны сиктъясын пуяс ас керка дорӧ садитавны, садъяс лӧсьӧдавны. Пуяс садиталӧмӧн йӧз велалӧ вӧрсӧ видзны, кутас тӧдны сылысь донсӧ. Тайӧ уджыс — зэв ыджыд удж.

Дерт, велӧдны йӧзӧс лоӧ тшӧтш и вынӧн-мырдӧн. Вӧр жугӧдысьясӧс колӧ чорыда мыждавны. Мед быдӧн гӧгӧр аддзисны, вӧр пӧ колӧ видзны, оз позь лёк ногӧн жугӧдны, сотны, быд пу сулалӧ зэв уна шайт. Колӧ велӧдны, да тшӧтш и судитны, штрапуйтны.

Менам ичӧтдырйи миян сикт дорын дзик вӧлі зэв бур вӧр. Ӧні ставсӧ нин жугӧдӧмаӧсь. Вӧрным миян пышйӧ. Колӧ ас берданым ӧнісянь торйӧдны бурджык участокъяс да водзвыв кольны. Сэсся колӧ потшны да некодлы оз ков сетны керавны. Колӧ сэсся вӧртӧ весавны. Во 20–25 бӧрын том йӧз (да и ми на асьным) шуам зэв ыджыд аттьӧ сійӧ вӧрсӧ видзысьясыслы. Тадзи позьӧ пуктытӧг вӧчны сад, лоас недыр мысти ныр улын, а во 25 бӧрад вӧрыд пышъяс зэв нин ылӧ.

Тайӧс ставсӧ вӧчны оз ков код вылӧ кӧ ыстысьны, мыйкӧ виччысьны, колӧ аслыным быдӧнлы босьтчыны.

Вайӧй жӧ кутамӧ видзны вӧрнымӧс, ассьыным озырлунӧс! Вайӧй жӧ видзамӧй государстволысь овмӧссӧ!

Сан Антус.

Ленинкар.