МИЯН ТАВОСЯ БЮДЖЕТ

1927–28 во кежлӧ бюджет лӧсьӧдігӧн миян водзын сулаліс медыджыдыс кык мог: ӧти-кӧ, чинтавны учрежденньӧса служащӧйяс вылӧ (административнӧй) рӧскодъяс. Правительство шуис, таво вылӧ сэтшӧм рӧскодъяссӧ чинтыны колян вося рӧскодъяс серти 20% вылӧ. Мӧд-кӧ, колӧ вӧлі сетны унджык сьӧм овмӧс кыпӧдӧм вылӧ, югдӧдчан удж нуӧдӧм вылӧ, мукӧд коланторъяс вылӧ.

Мед спутю дзик ставсӧ позьӧ аддзыны, ми тані петкӧдлам бюджетсӧ дзоньнас, — мый вылӧ да уна-ӧ шуӧма сетны таво кежлӧ да уна-ӧ вӧлі сетӧма колян воӧ:

Юкӧдъяс	Мый вылӧ сетӧма.	Шуӧма сетны 1926–27 во кежлӧ. (Сюрс шайтъясӧн).	Шуӧма сетны 1927–28 во кежлӧ. (Сюрс шайтъясӧн).	Пайыс бюджетын %%-сӧн, 26–27 во	Пайыс бюджетын %%-сӧн, 27–28 во
1	Сӧветъяс да исполкомъяс вылӧ	445,6	436,8	12,4	10,4
2	Пӧрадок кутӧм	153,8	137,9	4,3	3,3
3	Судъяс	64,7	69,5	1,8	1,5
4	Йӧзӧс велӧдӧм	1106,7	1370	30,8	32,7
5	Дзоньвидзалун кутӧм	489,6	541,8	13,7	12,7
6*	Инвалидъяслы отсалӧм	97,1	161,4	2,7	3,8
8	Видз-му уджалӧм	256,5	371,0	7,4	9,0
9	Пабрик-заводъяслы	234,5	230,5	6,6	5,5
10	Коммунальнӧй овмӧслы	148,5	149,0	4,2	3,8
11	Коммунальнӧй предприят.	51,5	107,6	1,4	2,5
12	Туйяс вӧчӧм да видзӧм	195,0	245,0	5,0	5,8
13	Гӧрд армиялы	8,6	16,7	0,3	0,4
14	Капиталъяс	50	109	1,4	2,6
15	Мукӧд рӧскодъяс	167,2	219	4,7	5,2
16	Уджйӧзъяс мынтӧм	109,4	18,3	3,3	0,5
	СТАВЫС	3579,3	4185,2	—	—

* 7ʼ юкӧдас бюджетын индыссьӧны рӧскодъяс удж дорйӧм вылӧ (охрана труда). Таво сы вылӧ обласьтувса бюджетысь рӧскодъясыс оз лоны.

Кутшӧм рӧскодъяс чинӧмаӧсь да кутшӧмъяс содӧмаӧсь? Босьтчам видлавны юкӧдъяссӧ. Медводдза юкӧдсьыс (сӧветъяс да исполкомъяс кутӧм вылӧ) рӧскодсӧ таво кежлӧ чинтӧма 2% вылӧ колян во серти. Обласьтувса бюджетысь рӧскодсӧ чинтӧма 23,5% вылӧ, а уездувса бюджетъясысь — 34,4%. Вӧлӧсьтувса бюджетъясӧ рӧскод вылас содтӧма 3,7% мында. Обласьтувса да уездувса исполкомъясысь служащӧйяссӧ лои чинтӧма бура уна (16 мортӧс). Сы вӧсна и чиніс рӧскодыс. Вӧлӧсьтувса волісполкомъясысь служащӧйяссӧ лои чинтыны 84 мортӧс. Сэсся кольысь служащӧйясыслы жалованньӧсӧ лои содтыштны. Шленъяссӧ ставсӧ шуисны стракуйтны. Рӧскодыс сы вӧсна и эз чин.

Мӧд юкӧдсьыс (административнӧй юкӧдъяс вылӧ да милиция вылӧ) рӧскод чині, шӧрсӧ кӧ босьтны, 10,4 прӧчент. Сыктывдінкарса вылӧ бюджетын — чині 13,5% , вӧлӧсьтувсаясын — 12,8%. Уездувса бюджетын соді 2,9% вылӧ, уездъясӧ лӧсьӧдісны административнӧй юкӧдъяс да. Чинтӧма ставсӧ лои 40 служащӧйӧс. Вӧлӧсьтувса милиционеръяслы содтыштӧма жалованньӧсӧ.

Коймӧд юкӧдын (судъяс вылӧ) рӧскодыс соді 7,4% вылӧ. Медъёна содіс рӧскодыс Сыктывдінкар вылӧ, мӧд суддяӧс сэтчӧ лои сетны да.

Уна сьӧм сетӧма йӧзӧс велӧдӧм вылӧ.

Нёльӧд юкӧдын йӧзӧс велӧдӧм вылӧ рӧскод соді 23,8% вылӧ колян во серти. Медъёна рӧскодъясыс содіны школаяс вылӧ. Ӧти-кӧ, содтӧма жалованньӧсӧ велӧдысьяслы, мӧд-кӧ, воссисны выль школаяс (воссьӧны 24 выль ичӧт школаяс). Сэсся таво унджык лэдзӧма сьӧмсӧ школаяс вӧчӧм вылӧ да велӧдчысьяслы стипендияяс вылӧ.

Со кутшӧм школаяс вылӧ содтӧма сьӧмсӧ: ремесленнӧй школаяс вылӧ — 7,6 сюрс шайт (29,8%). Медуна лои содтӧма Изьваса ремесленнӧй школа вылӧ.

Ичӧт (1 ступень) школаяс вылӧ содтӧма 106,6 сюрс шайт (18,8%). Сэтысь жалованньӧ вылӧ — 84,1 сюрс шайт, выль школаяс стрӧитӧм вылӧ 21 сюрс шайт. ІІ ступень школаяс вылӧ содтӧма 25,6 сюрс шайт (33,2%). Унджык жӧ, колян вося серти, лои сетӧма мукӧд школаяс вылӧ. Стипендияяс вылӧ содтӧма 17100 шайт (36,3%).

Ёна уна — 15,8 сюрс шайт — содтӧма крестьяна том йӧзӧс велӧдан школаяслы (ШКМ). Тайӧ школаяссӧ неважӧн на восьталӧма, да налы и водзӧ кежлӧ ковмас унджык сетны велӧдчан да видз-му уджалан кӧлуй лӧсьӧдӧм вылӧ.

Лыддьысян керкаяс вылӧ содтӧма 17,2 сюрс шайт (17,4%).

Эмӧсь выль рӧскодъяс. Восьтӧма нывбаба клубъяс быд уездӧ. Сы вылӧ лэдзӧма 4,3 сюрс шайт, передвижка школаяс вылӧ — 16 сюрс шайт, кино машинаяс сиктъяслы ньӧбӧм вылӧ 2,5 сюрс шайт. Став выль рӧскодыс кайӧ 24,3 сюрс шайтӧдз. Йӧзӧс велӧдӧм вылӧ матӧ джын сьӧмсӧ лэдзӧма вӧлӧсьтувса бюджетъяс пыр.

5 юк. Дзоньвидзалун кутӧм вылӧ рӧскодъяс содіны, колян во серти, 10,6% вылӧ. Больничаяс да пельшӧр-бабкаясӧс содтӧм эз ло. Содіс рӧскодыс сиктса докторъяслы да пельшӧр-бабкаяслы жалованньӧсӧ содтӧм понда — 29,1 сюрс шайт, да выль больничаяс стрӧитӧм вылӧ — 15 сюрс шайт. Таво унджык сетӧма сьӧмсӧ лечитчан кӧлуй лӧсьӧдӧм вылӧ, тшӧтш висьысь йӧзӧс вердӧм вылӧ.

Дзоньвидзалун кутӧм вылӧ рӧскодъяс медуна соді вӧлӧсьтувса бюджетъясын (колян во вӧлі 22,4 сюрс шайт, а таво — 92,8 сюрс шайт).

Инвалидъяслы пенсия ыджыдӧс сетӧны.

6 юк. Инвалидъяслы отсалӧм вылӧ рӧскодсӧ содтӧма 66,5% вылӧ. Уна лои содтӧма пенсия вылӧ да отсӧг сеталӧм вылӧ. Колян во пенсия вылӧ вӧлі сетӧма 61,3 сюрс шайт, таво сы вылӧ лэдзӧма 120,3 сюрс шаит. Ӧти-кӧ, пенсиясӧ таво унджыклы кутасны сетны, мӧд-кӧ, пенсиясӧ содтӧма: І-я группаса войнавывса инвалидъяслы шуӧма сетавны 25 шайтӧн тӧлысь, мӧд группасаяслы — 17 шайтӧн, коймӧд группасаяслы — 13 шайтӧн. Шуӧма сэсся содтыны отсӧгъяс война вылын усьысь йӧз семьяяслы.

Инвалидъяслы да война вылын усьысь йӧз семьяяслы сетӧма обласьтувса бюджет кузя — 33,300 шайт, Сыктывдінкарса бюджет кузя — 19,800 шайт, да уездувса бюджетъяс кузя — 108,600 шайт.

Вӧлӧсьтувса бюджетъясӧ ньӧти абу сетӧма. Пенсия отсӧг ӧні сетсьӧ уездувса бюджетысь. Водзӧ пенсия отсӧг колӧ сетавны вӧлӧсьтын, вӧлӧсьтувса бюджетъясӧ колӧ сійӧс сюйны.

Видз-му уджалӧм вылӧ сьӧмсӧ уна жӧ сетісны.

8 юк. Видз-му уджалӧм вылӧ рӧскод соді, колян во серти, 44,6 прӧчент. Медуна рӧскодсӧ тайӧ юкӧд кузяыс содтӧма крестьяналысь овмӧс бурмӧдӧм вылӧ, налы отсалӧм вылӧ. Со, шуам, быдтас тшыкӧдысь гагъяскӧд вермасьӧм вылӧ сетӧма кык сюрс шайт (колян во вӧлі сетӧма 600 шайт), скӧтӧс бурмӧдӧм вылӧ — 38,100 шайт (колян во — 7,600 шайт), турун-нянь да пуктас бурмӧдӧм вылӧ — 30,100 шайт (колян во — ньӧти), видз-му лӧсьӧдан удж вылӧ (землеустройство) — 67,400 шайт (колян во — 44,300 шайт), нюръяс косьтӧм вылӧ — 19 сюрс шайт (колян во — 5,800 шайт), ветеринария вылӧ — 88,900 шайт (колян во — 82,100 шайт), сідзи водзӧ.

Кольӧм во серти таво соді квайт участкӧвӧй агроном да куим налы отсасьысь.

Таво первой на шуисны сетны сьӧм агроном участокъясӧ керкаяс вӧчӧм вылӧ (13,8 сюрс шайт). Сэсся шуӧма сетавны премия ошъясӧс да кӧинъясӧс кыйӧмысь. Скӧтӧс бурмӧдӧм вылӧ сьӧмсӧ сетӧма бур ужъясӧс вайӧм вылӧ да Емваысь ӧшъясӧс ньӧбӧм вылӧ. Лэдзисны сьӧм племеннӧй кӧзяйствоясын овмӧс бурмӧдӧм вылӧ, медуна Улыс Човйӧ мельнича да электростанция вӧчӧм вылӧ.

Обласьтӧ содӧ ӧти ветеринарнӧй доктор.

Турун-нянь да пуктасъяс бурмӧдӧм вылӧ сетӧм сьӧмсьыс унджыкыс (23 сюрс шайт) мунас кӧйдысъяслысь да видз-му уджалан кӧлуйлысь донъяссӧ чинтӧм вылӧ.

Медуна рӧскодыс видз-му уджалӧм вылӧ мунӧ уездувса бюджетъяс пыр (194.400 шайт), сэсся обласьтувса бюджет пыр (166.900 шайт). Вӧлӧсьтувса бюджетъяс пыр мунӧ зэв этша (2.500 шайт), мукӧдыс (7,300 шайт) мунӧ Сыктывдінкарса бюджет пыр. Бурджык, ми чайтам, лоас, водзӧ вылӧ кӧ участкӧвӧй агрономъяслы да ветеринарнӧй пельшӧръяслы донсӧ сюям вӧлӧсьтувса бюджетъясӧ.

Ӧкмысӧд юкӧдын. Пабрик-заводъяс вылӧ колян вося дорысь сьӧмсӧ обласьтувса бюджетысь лои сетӧма этшаджык (98,3%). Таво шуӧма сетны: Кажимса заводлы 48 сюрс шайт, Нювчимлы — 25 сюрс шайт, Сереговлы — 30 сюрс шайт, Сыктывдінкарса вӧр пилитан заводлы — 40 сюрс шайт да кучик вӧчан заводлы — 10 сюрс шайт, Печӧраса консерв вӧчан заводлы — 53.500 шайт, тӧчила-зуд вӧчан заводлы — 5 сюрс шайт да мукӧд пӧлӧс удж вылӧ — 18.500 шайт. Унджыкыс татысь мунас заводъяслы бергӧдчан (оборотный) капитал содтӧм вылӧ.

Сереговса сов пуан заводлы шуӧма сетны 20 сюрс шайт выль варнича вӧчӧм вылӧ, Печӧраса консерв вӧчан завод помалӧм вылӧ — 53.500 шайт.

Электростанцияяс вӧчӧм вылӧ сетім сьӧм.

Дасӧд юкӧдын Коммунальнӧй овмӧс нуӧдӧм вылӧ рӧскодъяс кольӧма кольӧм вося мында кымын жӧ. Тані содтӧма 5 сюрс шайт пӧжарнӧй кӧлуй сиктъясӧ лӧсьӧдӧм вылӧ, мукӧд удж вылӧ ньӧти абу содтӧма.

11 юкӧдын Коммунальнӧй предприяттьӧяс вылӧ рӧскод содтӧма кольӧм во дорысь кык мындаысь уна (209%). Шуӧма сетны электростанцияяс вӧчны: Визинӧ — 30 сюрс шайт, Изьваӧ — 25 сюрс шайт, Емдінӧ — 10.400 шайт, Айкатылаӧ — 6 сюрс шайт, Кылтовоӧ 26.250 шайт да Сыктывдінкарӧ общественнӧй пывсян вылӧ — 10 сюрс шайт.

Туйяс вӧчӧм вылӧ сетӧм сьӧмысь 44.900 шайт содтӧма туйяс вӧчӧм вылӧ да 5.800 шайт перевозъясӧ кӧлуй лӧсьӧдӧм вылӧ. Медуна рӧскодыс — 237.800 шайт (97,5%) мунӧ уездувса бюджетъяс пыр.

14 юкӧдын мунӧны рӧскодъяс специальнӧй капиталъяс лӧсьӧдӧм вылӧ. Со кытчӧясӧ да мыйта лои сетӧма колян во да таво (сюрс шайтъясӧн):

	1926–27 воӧ	1927–28 воӧ.
Керкаяс вӧчан фондӧ	35,5	39
Голь крестьяналы отсӧг фондӧ	15	20
Запаснӧй фондӧ	—	50
Ставыс	50,5	109

Запаснӧй фонд тавоӧдз эз на вӧв.

15 юкӧдын мунӧны рӧскодъяс, кодъясӧс оз позь сюйны мукӧд юкӧдъясас бюджетӧ. Со кутшӧм рӧскодъяс татчӧ пырӧны: (сюрс шайтъясӧн):

	1926–27 воӧ.	1927–28 воӧ.	Кымын прӧчент кольӧм во серти.
Водзвыв тӧдтӧм (непредвиденные) рӧскодъяс вевттьӧм	58,6	41,2	70,2
Уджйӧзъяс мынталӧм	10,0	12,6	126,0
Прӧчентъяс мынталӧм	—	0,6	—
Акцияяс да пайяс ньӧбӧм	35,9	55,2	153,8
Лишнӧй босьтӧм докодъяс бӧр сеталӧм	6	6	97,9
Газет-нига лэдзӧм вылӧ отсӧг	44,3	43.4	99,4
Сельпромкредитсоюзлы отсӧг	—	40	—
Статистика юкӧдлы отсӧг	12,4	6	49
Мукӧдторъяс вылӧ	—	14	—
Ставыс	167,2	219	130,8

16 юкӧдын сьӧмсӧ сетӧма колян вося уджйӧза рӧскодъяс вевттьӧм вылӧ. Тані таво рӧскод шуӧма вӧчны ёна этша, сӧмын 16,7 прӧчент колян во серти. Таво кежлӧ колян вося уджйӧзыс вуджис этша. Став рӧскодсӧ вевъялім вевттьыны сійӧ во вылас на.

Став рӧскодъяссӧ бюджетъяс костын юкӧма со кыдзи:

Кутшӧм бюджет.	Сетӧма (сюрс шайтъясӧн), 1926–27 во	Сетӧма (сюрс шайтъясӧн), 1927–28 во	Содӧма воддза во серти прӧчентӧн.	Став бюджетын пайыс прӧчентӧн, 1926–27 во	Став бюджетын пайыс прӧчентӧн, 1927–28 во
Обласьтувса бюджетын	982,3	1208,6	123	27,4	28,8
Сыктывдінкарса „	238	291	122	6,6	6,9
Уездувсаяс „	1392	1562,6	122,3	38,9	37,3
Вӧлӧсьтувсаяс „	967	1223	116,1	27,1	27
Ставыс	3579,2	4185,2	116,9	100	100

Медуна рӧскод мунӧ уездувса бюджетъяс пыр. Медъёна рӧскодъяс содӧма таво вылӧ обласьтувса бюджетын, медомӧля — уездувсаясын.

Петкӧдлам нӧшта, мый вылӧ да уна-ӧ шуӧма нуны рӧскод:

Лэдзӧма (шайтъясӧн)	1926–27 воын	1927–28 воын	Кольӧм вося серти прӧчентӧн.
Жалӧванньӧ вылӧ	1.734.825	1.968.876	113,49
Административнӧй да кӧзяйственнӧй рӧскодъяс вылӧ	299.820	324.873	108,35
Операционнӧй-эксплоат. рӧскодъяс вылӧ	437.538	382.035	87,31
Кӧлуй лӧсьӧдӧм вылӧ (инвентар)	90.190	107.742	119,46
Важ эмбурсӧ дзоньтӧм вылӧ (капит. ремонт)	260.843	296.340	113,6
Выльӧс стрӧитӧм вылӧ	200.373	331.977	165,67
Пенсия отсӧг вылӧ	106.293	184.744	173,80
Отсӧгъяс вылӧ (субсидияяс)	288.813	303.951	126,01
Фондъясӧ торйӧдӧм вылӧ	50.050	109.084	217,96
Водзвыв тӧдтӧм рӧскодъяс вылӧ	58.612	41.223	70,33
Мукӧд рӧскодъяс вылӧ	51.920	74.389	143,27

Став рӧскодъяс вылас видзӧдлӧм бӧрын ми вермам шуны: рӧскодъяссӧ таво медуна содтӧма рабочӧйяслысь да крестьяналысь олӧм кокньӧдӧм могысь да овмӧс бурмӧдӧм могысь уджъяс вылӧ; уна рӧскод содтӧма тшӧтш обществоса овмӧс паськӧдӧм да бурмӧдӧм вылӧ; содтӧма рӧскодъяс фондъяс ёнмӧдӧм вылӧ; жалӧванньӧяс вылӧ рӧскод содӧма этшаджык став рӧскодъяс содӧм сертиыс. Жалӧванньӧяссӧ содталӧма сӧмын сиктъясын удж нуӧдысьяслы.

Дерт, бюджетын эмӧсь на жеб местаясыд. Миян ногӧн, жебӧн колӧ шуны со мый:

1) административнӧй рӧскодъяс вывті на уна, колӧ нӧшта на чинтавны.

2) Пабрик-заводъяс вылӧ сетӧма сьӧмсӧ этша. Колӧ водзӧ вылӧ содтыны.

3) Уна рӧскодъяс мунӧны обласьтувса бюджет пыр да вывті этша вӧлӧсьтувса бюджетъяс пыр. Ӧтарсьыс рӧскодъяссӧ колӧ чинтыны, вӧлӧсьтувса бюджетъясас колӧ содтыны.

Мед эськӧ ми вермим бюджет лӧсьӧдӧмсӧ водзӧ кежлӧ нӧшта бурмӧдны, крестьяналы колӧ индавны кыті бюджетыс омӧль да кыті бур, сетны индӧдъяс ассяньныс.

Падей пи Педь.