ПАРТИЯ ДА ОППОЗИЦИЯ

Партияын дзонь кык во муніс вензьӧм оппозициякӧд. Вензьӧмыс пыр ӧтарӧ ыдждіс. Бӧръяпомнас оппозиция зэв нин чорыда босьтчыліс партиялы паныд мунны. Вензисны унатор йылысь. Ми тані сёрнитыштам сӧмын кыктор йылысь: 1) позьӧ али оз Сӧвет Союзын лӧсьӧдны социализм, 2) кутшӧм политика колӧ нуӧдны сиктын, крестьяна пӧвстын.

Мый колӧ вӧчны, мед эськӧ воны социализмлань?.. Ӧти-кӧ, пабрик-заводса овмӧс кыпӧдӧмӧн, сэсся кооперация паськӧдӧмӧн, сійӧс ёнмӧдӧмӧн колӧ дзикӧдз кежӧдны частнӧй вузасьысь-ньӧбасьысьясӧс. Мед найӧ дзикӧдз вешйисны каръясысь да сиктъясысь. Колӧ кыпӧдны государственнӧй промышленносьт, сійӧн дзикӧдз бырӧдны частнӧй промышленносьт. Сӧвет Союзын 24 миллион посньыдик крестьяна овмӧс. Колӧ велӧдны найӧс выль ногӧн уджавны (наука тшӧктӧм серти), мед найӧ ӧтувтчаласны.

Кор став вузасян-ньӧбасян уджсӧ босьтас ас киас кооперация, кор ёна кыпалас промышленносьт да социалистическӧй промышленносьтыс йитчас крестьяна овмӧскӧд, сэки социализм лӧсьӧдӧм уджыс лоӧ нин веськыд туй вылын.

Оппозиция меньшевикъяслань путкыльтчӧ.

Тайӧс вӧчны, дерт, ковмас уна вын. Уна на ковмас и кад. Оппозицияыд сэтысь повзьӧма. Эз сійӧ кут эскыны уджалысь йӧз вын вылӧ. Мӧвпалӧ: оз пӧ ӧд тырмы выныс Сӧвет Союзын рабочӧйяслӧн да крестьяналӧн сэтшӧм гырысь уджъяссӧ вӧчны — социализмсӧ лӧсьӧдны.

Миян пӧ промышленносьтыд вынтӧмджык на крестьяна овмӧс дорсьыд. Миян государствоын унджыкыс крестьяна. На пытшкын пӧ медуна гӧля да озыра олысь крестьяна. Сиктыд пӧ оз мун социализм туй вывті, сійӧ пӧ мунӧ капитализм туй кузя. Сэсся шуӧны, омӧлик промышленносьтнад пӧ ми асланым вынӧн социализмӧдзыд огӧ волӧ, оз кӧ став му вылын ло революцияыс. Оппозициясьыс водзмӧстчысьясыс, нырщикъясыс: Зиновьев, Троцкий, Каменев да мукӧдъяс дзикӧдз нин слӧй вывсьыс вошӧмаӧсь. Найӧ шуӧны, сӧвет государствоыд пӧ кежис нин капитализм туй вылӧ. Партияыд шыбӧльтіс социализм туй вывсьыд. Озыр чукӧрлы пӧ — кулакъяслы кокньӧдъяс (уступкаяс) кутісны сетны. Дзик пӧ, вот, миян Совет государствоным капиталист государстволань и матыстчӧ.

Татшӧм сёрнинас, думъяснас оппозицияыд воис ӧти кывйӧ меньшевикъяскӧд. Меньшевикъясыд дзик тадзи жӧ и шуӧны. Октябрса революцияӧдз на найӧ долисны, немтор пӧ ӧд большевикъяс помсьыд оз ло, некутшӧм социализм налы не аддзывны. Кор сэсся овмӧс кыпӧдан выльнога туй (НЭП) лӧсьӧдім, кор лэдзим сиктӧ частнӧй вузасьысь-ньӧбасьысьясӧс, меньшевикъясыд быттьӧ кырныш чукӧр кутісны кравзыны: большевикъяслы пӧ социализмтӧ не вӧчлыны лоӧ, найӧ дзик кежасны социализм туй вывсьыд.

Быдӧн ӧні шуасны, збыль пӧ тай ӧнія оппозицияыд меньшевикъяс кок туй кузя мӧдӧдчӧма. Налӧн сёрниыс ӧти кывйӧ воӧ. Оппозицияыд гӧгыльтчис Сӧвет государстволы да коммунист партиялы вӧрӧгъяс дорӧ — меньшевикъяс бердӧ.

Оппозицияыд шуӧ, Сӧвет государствоӧс пӧ вермам видзны социализм туй вылын, нуны социализмас, сӧмын зэв кӧ ӧдйӧ кыпӧдам промышленносьт. Колӧ пӧ нуӧдны сэтшӧм политика, мед зэв и ӧдйӧ кыпаліс промышленносьтыс. Дзик ӧд со, быттьӧ мавтыштӧны сёрнинас. Первойтӧ, омӧльджыка кӧ видзӧдлан, бытьтӧ сідзи и колӧ, бытьтӧ зэв бур оппозицияыдлӧн сёрниыс. Став боксяньыс кӧ видзӧдлан, гӧгӧрпӧв бергӧдан налысь сёрнисӧ, вӧлӧм некытчӧ оз туй оппозицияыдлӧн индӧм туйыс.

Партияыд ӧд оппозиция висьтавтӧгыд тӧдӧ, — промышленносьт сайын социализм лӧсьӧдӧмыд. Кымын ӧдйӧ кыпӧдам социалистическӧй промышленносьт, сымын ӧдйӧ мунам и социализмлань. Сиктса овмӧсӧс вермам нуӧдны веськыд туй вывті, сӧмын ёна бур техникаа промышленносьт кӧ лоӧ. Сӧмын ӧтырышйӧ, вывті ӧдйӧ кыпӧдны промышленносьт колӧ зэв уна сьӧм. Уна сюрс миллион шайт содтӧд сьӧм ковмас корсьны сы вылӧ. Кытысь сымда сьӧмсӧ босьтны? Гашкӧ нэпманъяслысь ковмас содтӧд сьӧмсӧ перйыны да? Сӧвет власьт налысь сьӧмсӧ налогъясӧн, мыйтӧм позьӧ, перйӧ нин. Перйӧ налысь сымда, мед эськӧ миян промышленносьтлӧн тӧвар бергӧдчӧмыс эз жӧ дзугсьы. Мед тӧварыс эз куйлы, мед промышленносьтыс ӧтырышйӧ водзӧ муніс — кыпаліс. Нэпманъяслысь став сьӧмсӧ босьтны ӧні оз на позь. Став сьӧмсӧ кӧ налысь государствоным босьтас, оз став тӧварным вермы бергӧдчынысӧ: тӧварыс кутас куйлыны, а сиктын тӧварыс оз кут тырмыны. Кооперацияыд ӧтнасӧн ӧні оз на вермы став тӧварсӧ разӧдны-вузавнысӧ. Промышленносьтыд ӧд вермас бура уджавны, ёнмыны, тӧварыс кӧ сылӧн кутас инны, оз кӧ сійӧ кут куйлыны. Сідзкӧ, нэпманъяслысь (вузасян удж нуӧдысьяслысь) ӧнія став сьӧмсӧ босьтны оз на позь. Промышленносьтлы сэсь бурысь оз кут воны. Тӧваръяслысь мунан туйсӧ оз ков потшны.

Кысь нӧ сэсся босьтан? Гашкӧ инӧ сиктысь, крестьяналысь позьӧ промышленносьтлы содтӧд сьӧмсӧ перйыны да?

Огӧ орӧдӧ йитӧдсӧ шӧркоддьӧма крестьянакӧд.

Вайӧ жӧ ӧні и видзӧдлам, кутшӧм политика тшӧктӧ нуӧдны оппозиция партиялы сиктын да кутшӧм политика нуӧдӧ партия.

Оппозицияыд шуӧ, сиктыд пӧ мунӧ капитализм туй вывті, озыр чукӧр быдмӧ. Налӧн озырлуныс ёна содӧ. Колӧ пӧ, шуӧ оппозиция, кыдз верман унджык перйыны сьӧмсӧ сиктысь промышленносьтлы, колӧ вотъяс крестьяналы содтавны.

Кодлы нӧ сиктас вотъяссӧ содталан? Дерт, он гӧль крестьяналы. Найӧс ӧд дзикӧдз нин вотсьыс мездӧма лои. Быд 100 крестьянин пиысь 35 гӧль крестьянинӧс нин мездімӧ вотысь. Сёрниыс мунӧ, сідзкӧ, мукӧд крестьяна йывсьыс. Сиктын, гӧль крестьянаысь кындзи, быд сё крестьянин вылӧ воӧ вит бура олысь крестьянин (кулак) да 60 шӧркоддьӧма олысь крестьянин. Озыра олысь крестьянин йылысь (кулак йылысь) немтор и сёрнитны. Сійӧс топӧдамӧ нин да и водзӧ кутам топӧдны нӧшта ёнджыка на. Партия сылысь кутас босьтны став чӧжӧм озырлунсӧ. Кулакыд ӧд сиктад абу уна, сӧмын вит прӧчент гӧгӧр. Найӧс кӧть нӧшта ёна топӧд, сымда сьӧмтӧ, мыйтӧм оппозиция тшӧктӧ босьтны, оз вермыны сетнытӧ. Сідзкӧ инӧ быть ковмас шӧркоддьӧма олысь крестьянаӧс заводитны зэлӧдны. Шӧркоддьӧма олысь крестьяна ӧнӧдз на гӧль крестьянакӧд да рабочӧйяскӧд ӧтувйӧн дорйылісны Сӧвет власьтӧс. Кыдзи нӧ шӧркоддьӧма олысь крестьянаыс кутасны видзӧдны Сӧвет власьт вылас, Сӧвет власьтыс кӧ найӧс кутас топӧдны, на пиысь кӧ кутас пычкыны промышленносьтлы содтӧд сьӧм? Сэк шӧркоддьӧма олысь крестьянаыд сувтасны кулакъяс дор. Рабочӧйяслӧн да гӧль крестьяналӧн шӧркоддьӧма олысь крестьянаыдкӧд сэк йитӧдыс разьсяс. Сэк найӧ мӧда-мӧдсьыс торъяласны. Крестьяна мисьтӧма кутасны видзӧдны Сӧвет власьт вылӧ. Ставмувывса буржуазия да асланым государствопытшса выль капиталистъяс сійӧс и пыр виччысьӧны, кор нин йитӧдыс кутас разьсьыны крестьяна да рабочӧйяс костас. Йитӧдыс кӧ разьсяс, буржуйяс пырысь-пыр жӧ эськӧ уськӧдчисны войнаӧн Сӧвет государство вылӧ. Лоӧны кӧ найӧс дорйысьяс каръясын да сиктъясын, сэки капиталистъяслы кокньыдджык лоӧ Сӧвет власьтыдкӧд водзсасьнытӧ. Оппозицияыдкӧд вензьӧмыс буретш вӧлі сы йылысь: ёнмӧдны колӧ ӧтувтчӧмсӧ шӧркоддьӧма олысь крестьянаыскӧд, али разьны йитӧдъяссӧ рабочӧйяс да крестьяна костсьыс. Партия шуис: ми огӧ кежӧ Ленин индӧм туй вылысь, ми чорыда кутам мунны Ленин велӧдӧм серти. Ленин миянлы шуліс: шӧркоддьӧма олысь крестьянаӧс колӧ кыскыны ас бердӧ, колӧ сыкӧд ӧтувтчыны, чорыдджыка йитчыны. Оз пӧ ков найӧс ӧбӧдитны. Партия сэтшӧм политика и нуӧдӧ. Партия и водзӧ кутас зільны шӧркоддьӧма олысь крестьянаӧс матӧдны гӧль крестьяна бердӧ да рабочӧйяс дінӧ. Партия Ленин туй вылысь некор оз кеж.

Промышленносьт кыпӧдӧмкӧд тшӧтш ёнмӧдам сиктса овмӧс.

Оппозицияыд политикасӧ партиялы тшӧктӧ вежны, сиктсӧ тшӧктӧ ёнджыка топӧдны, дерт, сы вӧсна, ёна сійӧ повзьӧма сиктса кулаксьыс да. Кулакыд пӧ, шуӧ оппозиция, ёна кутіс быдмыны. Ная думнас, сёрнинас содтӧны кулакъяслысь да бура олысь крестьяналысь вынсӧ. Оппозицияыдлӧн политикаыд, шӧркоддьӧма олысь крестьянаӧс топӧдӧмыд бур вылӧ оз вай: оз сійӧ ёнмӧд Сӧвет государстволысь политика вынсӧ, оз жӧ ӧдйӧ кыпӧд и промышленносьттӧ. Промышленносьтыд, кыпалӧм пыдди, вермас сувтны. Сідз ӧд и эм. Кымын уна кутан сиктысь перйыны сьӧм, кымын крестьянаӧс ёна кутан топӧдны, сымын найӧ этша вермыны кутасны ньӧбны тӧваръяс. Промышленносьтлӧн кутас содны вузавтӧм тӧвар. Вузавтӧг кӧ ӧд тӧварыд кутас кольны, промышленносьтыд оз кут кыпавны.

Тайӧ нӧшта абу на ставыс. Оппозициялӧн политикаыс промышленносьтыдлы кучкӧ и мӧдар боксянь. Сиктыд ӧд оз сӧмын промышленносьтыдлысь ньӧбав тӧвартӧ, сійӧ и ачыс сетӧ унатор промышленносьтыдлы. Уна пабрик-заводъяс сырьёсӧ босьтӧны сиктысь. Сиктса овмӧс промышленносьтлы сетӧ шабді, пыш, хлопок, свекла сакар вӧчны да уна мукӧдторъяс.

Оппозициялӧн сиктӧс гӧльмӧдан политикаыс сувтӧдӧ крестьяна овмӧсӧс ёнмӧдӧмысь, сиктсӧ водзӧ мунӧмысь. Сиктыд кӧ ӧд оз кут водзӧ мунны, оз жӧ и промышленносьтыд кут кыпавны. Промышленносьтыд ӧд сырьётӧгыд оз кут уджавнытӧ вермыны. Оппозициялӧн политикаыд, сідзкӧ, мӧдарӧ кутас кыскыны — промышленносьтыд, ӧдйӧ кыптӧм пыдди, сувтас. Ӧти во промышленносьт кыпавлас, сэсся лоӧ сылы пуксьыны. Сэтчӧ жӧ сэсся и крестьянаыдкӧд йитӧдыс торксяс, мисьтӧма найӧ кутасны видзӧдны Сӧвет власьт вылад. Со ӧд кутшӧм омӧлик, туйтӧм политика тшӧктӧ нуӧдны вӧлі партиялы сиктын оппозиция.

Татшӧм туй вылад партия некодыр оз сувт. Партия нуӧдӧ шӧркоддьӧма олысь крестьянакӧд да промышленносьткӧд бура олана, мӧда-мӧдӧс отсалана политика. Партия нуӧдӧ сэтшӧм пӧлитика, мед крестьяна овмӧслӧн, сиктлӧн — ёнмӧмыс, кыпалӧмыс, — мед водзӧ мунан туйыс эз дзугсьы, мед тӧварлы лоис восьса туй, мед промышленносьтлы лоис сырьё. Партия кутас кыскыны сиктысь вотъясӧн сьӧмсӧ сымда, мед сиктыс эськӧ эз гӧльмы, а ёнмис. Партия шуӧ со кыдз: кутас кӧ кыпавны сиктса овмӧс, унджык кутас мунны сэтчӧ и тӧвар, унджык жӧ кутас сетны пабрик-заводъяслы сырьё. Тадзи промышленносьтыд чорыдджыка, гуранъясӧ пыравлытӧг кутас мунны водзӧ. Ӧдйӧ кӧ кутас быдмыны промышленносьт, сэк унджык кутам сетны сиктлы видз-му уджалан кӧлуй. Видз-му уджалан машинаяс бердӧ крестьяна кутасны ӧтувтчавны, сельскокӧзяйственнӧй кооперация кутас быдмыны. А кооперацияыд ӧд эм социализмад веськыд туйыс. Сідзкӧ, партияыд оз кӧсйы (да оз и позь) промышленносьтӧ кыпӧдны шӧркоддьӧма олысь крестьянаӧс зэлӧдӧмӧн, а кӧсйӧ кыпӧдны тӧвар бергӧдчӧм содтӧмӧн сиктса овмӧссӧ ӧтпырйӧ тшӧтш кыпӧдӧмӧн. Татшӧм политикаӧн кутас ёнмыны йитӧдыс рабочӧйяс да крестьяна костын. Рабочӧй да крестьяна ӧтувтчӧмас ӧд и выныс. Сӧвет республикалӧн тайӧ ӧтувтчӧмыс нӧшта нин ёна колӧ ӧні, капиталист государствояс миян вылӧ ёна каттьысьӧны да.

Ми мунам Ленин индӧм туйӧд, лӧсьӧдам социализм.

Локтан вит вонас, лӧсьӧдӧм план серти, промышленносьтлы колӧ быдмыны кык да джын мында ӧнія дорысь. Татшӧм ӧдйӧтӧ промышленносьтыд некӧн на некор эз кыпавлы. Кыпӧдны промышленносьт таысь ӧдйӧ, оппозиция велӧдӧм серти, оз позь. Шӧркоддьӧма олысь крестьянакӧд орӧдчӧмысь колӧ повны. Сӧвет власьт да коммунист партия социализмтӧ кутасны вӧчны шӧркоддьӧма олысь крестьянакӧд ӧтвыв. Рабочӧйяслы гӧль крестьяна бердӧ кутчысьӧмӧн да шӧркоддьӧм крестьянакӧд ёнджыка йитчӧмӧн, ӧдйӧ овмӧс кыпӧдӧмӧн, на дор политика нуӧдӧмӧн, мунны кулаклы паныд, — со кутшӧм политикаыс коммунист партиялӧн.

Мый вылӧ нӧ инӧ сэсся оппозицияыс партияыскӧд вензигӧн пыксис, мыйла татшӧма вензис? Сійӧ оз вӧлі эскы, мый СССР-са рабочӧйяс да крестьяна вермасны социализм лӧсьӧдны, оз вӧлі эскы, мый крестьянаӧс позьӧ нуны социализм туй кузя. Оппозициялы вӧлі кажитчӧ, бытьтӧ сиктыс мунӧ капитализмлань. Партия мӧд синмӧн сикт вылӧ видзӧдӧ. Сійӧ шуӧ: сиктын капитализм эз на удит дзикӧдз сісьмыны, сійӧ эм на. Сиктын ёнджыка быдмӧ шӧркоддьӧма олысь крестьяна. Лючки ногӧн политика нуӧдӧмӧн, шӧркоддьӧма олысь крестьянаыскӧд йитчӧмӧн, гӧль крестьяналы отсалӧмӧн: уджйӧзӧн налы сьӧм сетӧмӧн, вотъясысь мездӧмӧн да кооперация сюйӧмӧн позьӧ сикттӧ промышленносьткӧд ӧтувтны — социалистическӧй овмӧсӧ тшӧтш сюйны. Партия шуӧ: социализмтӧ миян вӧчны позьӧ. Сӧвет государстволӧн промышленносьтыс аслас киын, а сійӧ ӧд и сиктса овмӧстӧ социализмлань бергӧдан медыджыд бертӧдыс. Государство киын и банкъяс, и удждысян организацияяс, и кооперация. Ачыс нуӧ вотъяс лӧсьӧдан удж. Тайӧяс пыр позьӧ паныдавны сикттӧ капитализм туй вылысь, мӧдӧдны социализмлань.

Сӧвет власьт, индустриализация, кооперация да электрофикация — сійӧ ӧд и эм социализмыд.

Гӧль крестьяна шӧркоддьӧма олысь крестьянакӧд йитчӧмӧн ӧтвыв сувтасны партия дор, отсаласны сьӧкыд уджсӧ нуӧдны. Найӧ оппозиция бӧрсьыд оз мунны.

Иголкин.