СӦВЕТЪЯСӦ БОРЙЫСЬӦМ

Локтӧ сӧветъясӧ бӧрйысян кад. План серти тшӧктӧма январ 5ʼ лунӧдз быд вӧлӧсьтын бура лӧсьӧдчыны бӧрйысьӧм кежлас: вӧчавны бӧрйысян комиссияяс, видлавны — кодлы сетсьӧ, кодлы оз сетсьы бӧрйысян праваыс. Ӧшӧдавны списокъяс, кодъяслысь мырддьӧма бӧрйысян правасӧ. Мед эськӧ бӧрйысьӧм вылас волісны унджык морт, ковмас вӧлӧсьтъяссӧ юкны кымынкӧ пельӧ (участокъясӧ). Быд участокӧ Волісполкомсянь ковмас ыставны бӧрйысян собранньӧ нуӧдысьясӧс, сэсся быд бӧрйысьысьлы колӧ водзысянь ыстыны юӧр (пӧвесткаяс). Колӧ тшӧтш водзвыв лӧсьӧдчыны коммунист ячейкаяслы, комсомолечьяслы, делегаткаяслы да став уджалысь крестьяналы, медся нин судзсьытӧм крестьяналы. Эновтчан кӧ, да сідз-тадз нуӧдан бӧрйысьӧмтӧ, сэки вермасны сӧветъясад веськавны озыр чукӧр.

Январ 5ʼ лунсянь 25ʼ лунӧдз ковмас чукӧртчавлыны ас костаныс гӧль крестьяналы, сэсся ӧтувъя собранньӧяс вылӧ профсоюзса шленъяслы, коммунистъяслы, комсомолечьяслы, да мукӧд водзмӧстчысь йӧзлы. Сэні Волісполкомъяслы тшӧктӧма висьтавны отчётъяс ас удж йывсьыныс, гӧгӧрбок видлавны налысь во гӧгӧрся уджсӧ, индавны ошкана да нелючки торъяссӧ. Колӧ сэні лӧсьӧдны выль сӧветлы наказъяс, сёрнитны, — кодъясӧс бӧрйыны выль сӧветӧ. Та бӧрын тшӧктӧма нуӧдавны бӧрйысян собранньӧяс. Сэні ковмас бӧръявны шленъясӧс (депутатъясӧс) сиктса сӧветъясӧ, а абу кӧ вӧлӧсьтас сиктса сӧветыс, сэки бӧрйыны делегатъясӧс вӧлӧсьтувса съезд вылӧ. Вӧлӧсьтувса съездъясыс кутасны мунны январ 25 лунсянь февраль 10 лунӧдз. Вӧлӧсьтувса съездъяс вылас кывзасны, да сёрнитасны со мый йылысь: 1) став Сӧвет Союзса олӧм йылысь, 2) Уездувса исполкомлӧн представитель висьталас, кутшӧма мунӧ уджыс ас уезд улын, 3) Волісполком да ревкомиссия вӧчасны отчёт ас удж йывсьыныс, 4) бӧръясны выль шленъясӧс волісполкомӧ, да ревкомиссияӧ, 5) бӧръясны делегатъясӧс уездувса съезд вылӧ, 6) сетасны выль сӧветъяслы индӧдъяс (наказъяс) водзӧ уджалӧм вылӧ.

Сӧвет власьт — асланым власьт.

Сӧветъясӧ бӧрйысьӧм — зэв ыджыд удж. Бӧрйысигӧн крестьяна петкӧдлӧны ассьыныс сӧвет власьт дор тӧждысьӧмсӧ, выль олӧмас кутчысьӧмсӧ, ассьыныс бурлун корсьӧмсӧ, ассьыныс вынсӧ да вежӧрсӧ. Дас вонад унджык крестьяниныс нин гӧгӧрвоис: сӧмын сӧвет власьт пыр ми вермам вермасьны озыр чукӧркӧд, сӧмын сӧвет власьт отсалас миянлы петны пемыд да няйт олӧмысь, сӧмын сӧвет власьт дорйӧ гӧля да шӧркоддьӧма олысь крестьянаӧс.

Воысь воӧ сӧветъяслӧн уджыс паськалӧ. Важӧнсӧ сӧветъяс пыр ми вӧлі нуӧдам медсясӧ озыръяскӧд вермасян удж; ӧні, таысь кындзи, сӧветъяс паськыда нуӧдӧны, веськӧдлӧны велӧдчан уджӧн да овмӧс кыпӧдан уджӧн. Волісполкомъяслы лои содтӧма права. Найӧ ӧні тыр кӧзяинъяс вӧлӧсьтын. Став вӧлӧсьтувса сӧветскӧй уджыс, став власьтыс на кипод улын.

Сӧвет власьтыд — абу важ власьт. Важӧнсӧ правленньӧясад юралысьясас вӧлі сюрӧны сӧмын озыр йӧз. Найӧ пычкисны вирсӧ, дикуйтчисны став уджалысь крестьяна вылас. Бурджык муястӧ да видзьястӧ вӧлӧсьтувса юралысьясыд вӧлі босьтӧны аслыс, шонтӧны вӧлі ассьыныс зепъяссӧ. Гӧльыдлы лоӧ вӧлі нэмсӧ пессьыны, кисьтны пӧсьсӧ озыр чукӧр вӧсна, долыдлун гӧль мортлы эз тыдовтчыв.

Тані вермасны шуны ӧні пӧ ӧд сідзи жӧ овлывлӧ. Бӧрйӧм войтырыд важ моз жӧ пӧ мукӧддырйи ыджыдалӧны, оз тӧждысьны крестьяна понда, юӧны, да весьшӧрӧ жалӧванньӧ босьтӧны. Татшӧм мисьтӧмторъясыд овлывлӧ. Сэтысь оз ков суссьысьны. Сэтшӧм омӧльторъяскӧд колӧ миянлы вермасьны.

Энӧ сибӧдӧй озыр войтырӧс!

Озыр йӧзыд вермӧны бурджыка велӧдчыны, ёнджыка судзӧдӧны газетъястӧ, сьӧмыс налӧн сы вылӧ тырмӧ. Найӧ кыввораӧсьджыкӧсь, пелькджыкӧсь, кужӧны ассьыныс юрсӧ быд шоныд местаӧ сюйны. Судзсьытӧм (гӧль) крестьянаыд тырӧмаӧсь гортса уджнас, ёнджыкасӧ тӧждысьӧны кынӧмпӧтсӧ перйӧм вӧсна. Найӧс сьӧкыдджык кыскыны сӧвет уджад. Сы вӧсна уналаын сӧветъясад бӧрйывлӧны ковтӧм войтырӧс. Ӧтилаын бӧръясны озыр войтырӧс, мӧдлаын — юысьясӧс, коймӧдлаын — коді немтор оз тӧд, весиг кырымпассӧ оз куж пасйыны. Дерт, татшӧм юралысьяснад пикӧдз воан. Озырыд пыр кыскӧ асланьыс, дорйӧ озыр чукӧрсӧ, быд ногыс жмитӧ гӧль войтыртӧ. Юысьясыдлы да кужтӧм юралысьясыдлы сідзжӧ сӧветскӧй уджӧдз мог абу.

Бӧрас сэсся видзӧдлан найӧ удж вылас, да шогыд босьтас. Во гӧгӧрнад нинӧм буртор абу вермӧмаӧсь вӧчны. Сэсся ӧд нӧшта дӧзмасны сӧвет вылас. Сӧветыс пӧ лёк власьт.

Дерт, татшӧм войтыртӧ бӧрйыны оз ков. Медся нин колӧ видзчысьны озыр войтырысь. Сӧвет власьт сиктъясын колӧ кутны гӧль да шӧркоддьӧма крестьяна киын. Сӧмын найӧ вермасны мунны сӧвет власьт дор, сӧмын найӧ вермасны кутны чорыд йитӧд рабочӧйяскӧд. Лениныд ӧд тшӧктіс миянлы кутны сӧвет власьттӧ рабочӧйяс да крестьяна ӧтувтчӧмӧн. Сытӧг нинӧм оз артмы.

Озыръясыд, кулакъясыд ӧні ӧти-мӧдлаын бара нин юрсӧ лэптӧны, кыйӧдӧны кыдзкӧ крукасьны да босьтны ас киас власьтсӧ. Быд ногӧн найӧ зільӧны сибӧдны ас бердас шӧркоддьӧма крестьянасӧ. Кулакъясыд ӧд вынаӧсь сӧмын кор на дор мунӧны шӧркоддьӧма крестьяна. Миян колӧ кулакъяссӧ дзикӧдз бокӧ вештыны, не сибӧдны сӧветъяс бердас, вӧтлыны найӧс. Та йылысь бара на шуис Став Союзса коммунист партиялӧн 15ʼ съезд. Съезд миянлы индіс кулакъяскӧд вермасян туй. Сійӧ тшӧктіс чорыда кутны йитӧд, ӧтувтчӧм рабочӧйяс да уджалысь крестьяна костын, сэсся ӧтвылысь ёнджыка уськӧдчыны кулакъяс вылӧ, орӧдны налысь кыптӧмсӧ. Сӧветъясӧ кулакъясӧс оз ков лэдзны. Бӧрйысян инструкцияын гижӧма — кодлы оз сетчы бӧрйысьӧм права. Мед быд крестьянин тайӧ инструкциясӧ тӧдмалас, лыддяс.

Судзсьытӧм крестьяналы колӧ ӧтувтчыны.

Тайӧ ӧтувтчӧмыс медся нин колӧ бӧрйысьӧм водзын. Водзвыв чукӧртчывтӧг, ӧти кывйӧ вотӧг, озыр войтырыд вермасны гӧльястӧ кокниа жугӧдны. Коммунист партия отсалӧ судзсьытӧм крестьяналы ӧтувтчыны. Сӧветӧ бӧрйысьӧм водзын ячейкаяслы ковмас ас сиктас чукӧртлыны став гӧль крестьянасӧ. Сэні колӧ гӧгӧрбок видлавны важ сӧветъяслысь уджсӧ, сетны выль сӧветлы наказ, наказас медсясӧ индавны гӧль йӧз йылысь тӧждысьӧм понда. Сэсся колӧ индавны кандидатъясӧс выль сӧветӧ. Судзсьытӧм (гӧль) крестьяна собранньӧ вылӧ колӧ тшӧтш корлыны сӧвет дор сулалысь шӧркоддьӧма крестьянаӧс. Найӧ, дерт, оз вермыны сэні гӧлӧсуйтны, сӧмын кывзӧны, да ассяньыс вермасны сӧветъяс, индӧдъяс сетавны. Выль шленъясӧс сӧветӧ колӧ индавны не сӧмын гӧль войтыр костысь. Колӧ тшӧтш индыны тӧлка да бурджык шӧркоддьӧма крестьяна пӧвстысь. Он кӧ тадзи вӧч, шӧркоддьӧма крестьянаыд бӧрйысигад вермасны сибӧдчыны да ӧтувтчыны кулакъяскӧд.

Коммунист ячейкалӧн удж.

Коммунист ячейкаяс водзын, гӧль крестьянаӧс ӧтувтӧмысь кындзи, сулалӧ на мукӧд гырысь уджъяс. Ас шленъяс пӧвстсьыс да комсомолечьяс костысь колӧ бурджыкъяссӧ да кыввораджыкъяссӧ пуктыны бӧрйысьӧм кежлӧ висьталысьясӧ, собранньӧяс нуӧдысьясӧ. Кӧнсюрӧ ковмас крестьяна водзын висьтавлыны: мед эськӧ быдӧн локтісны бӧрйысьӧм кежлӧ, мед крестьяна ёнджыка сибӧдчисны сӧвет удж бердас, отсалісны асьныс бырӧдны нелючкиторъяссӧ, индалісны сӧветъяслы уджалан туйсӧ.

Коммунист ячейкалы ас шленъясыс пыр колӧ веськӧдлыны став бӧрйысьӧм уджнас. Дерт, быд ичӧтик помӧ оз ков кутчысьны. Веськӧдлӧмыс ӧд абу ыджыдалӧм. Колӧ кужны сибӧдны тайӧ уджас унджык водзмӧстчысь крестьянаӧс, профсоюзса шленъясӧс, учительясӧс, агрономъясӧс, избачьясӧс, да мукӧдӧс. Колян во профсоюзса шленъясыд вывті омӧля волісны бӧрйысигӧн, быттьӧ сулалісны бокын. Таво оз позь эновтчыны. Мед быд шлен волас да отсалас бурджыка нуӧдны бӧрйысьӧм удж.

Матыстӧй крестьянаӧс сӧветъяс бердӧ.

Бӧрйысьӧм водзас таво ковмас паськыдджыка нуӧдны сёрнитӧмъяс крестьянакӧд сӧвет удж йылысь. Кӧнсюрӧ колӧ висьтавлыны: кутшӧм политика нуӧдӧ сӧвет власьт да партия крестьяна йылысь. Колӧ тӧдмӧдны крестьянаӧс юбилейнӧй манифестӧн, 15 партияса съезд шуӧмъясӧн, висьтавлыны ас обласьтувса да вӧлӧсьтувса сӧвет удж йылысь, сибӧдны крестьянаӧс сӧветъяс бердас, мед эськӧ бӧрйысигӧн волісны ставыс, дай водзӧ кежлӧ дугдывтӧг отсасисны сӧветлы, индалісны сылысь чукляинъяссӧ, торксялӧмъяссӧ. Татшӧм сёрнияссӧ колӧ нуӧдны не сӧмын гырысь собранньӧяс вылын. Позьӧ панны сёрнисӧ быдлаын, кытчӧ чукӧртчасны кымынкӧ морт.

Сиктъясад миян кыввора коммунистъясыд этша. Куш на вылӧ пуктыны тайӧ колана уджсӧ оз ков. Вермасны бура отсасьны бурджык комсомолечьяс, учительяс, делегаткаяс, сэсся асьныс водзмӧстчысь крестьяна. Важногтӧ дольны, немтортӧ изны, дерт, оз нин шогмы. Ӧні ковмас петны сёрнитнытӧ бура водзвылысь лӧсьӧдчӧмӧн, петкӧдлыны сӧвет власьтлысь уджсӧ лыдпасъясӧн, висьтавлыны быд буртор, коді артмӧма да пырӧма нин олӧмас, коді нин син водзас усьӧ. Ыліті гӧгравны оз шогмы. Бурджык лоӧ, кутасны кӧ пыдди пуктыны ас гӧгӧр олӧмсӧ, да сы вылӧ ыстысьӧмӧн петкӧдлыны миянлысь водзӧ мунӧмсӧ.

Лыддьысян керкаяс колян во эз на быдлаын отсасьны бӧрйысян удж нуӧдны. Таво колӧ налы бурджыка босьтчыны нуӧдны бӧрйысян уджсӧ. Налы колӧ: ӧтув селькоръяскӧд бӧрйысигкежлӧ лэдзны стенӧ ӧшӧдан газет. Сэні гижны ас сӧветлысь став во гӧгӧрся уджсӧ, петкӧдлыны сӧветлысь ошканаторъяссӧ да нелючкиинъяссӧ. Газет пырыс чуксавны став уджалысь крестьянасӧ да нывбабаясӧс локны бӧрйысигкежлӧ. Колӧ бӧрйысигкежлӧ бурджыка лӧсьӧдны справка сеталан удж, мед эськӧ лыддьысян керка крестьянинлы вермис сетны пырысь-пыр быд справка. Сэсся рытъясын колӧ лӧсьӧдны газетысь гора лыддьысьӧм, медсясӧ бӧрйысьӧм йылысь. Позьӧ корсьны уна мукӧд пӧлӧс удж, сійӧ уджнас верман кыпӧдны крестьянаӧс, матысмӧдны найӧс сӧветъяс бердӧ.

Наказъяс йылысь.

Бӧрйысян собранньӧяс вылад став колантортӧ он куж висьтавны, унатор вермас вунны. Выль сӧветлы колӧ сетны бур индӧдъяс. Сэтшӧм индӧдъяссӧ (наказъяссӧ) ковмас водзвыв лӧсьӧдавны. Гӧль войтырыд асланыс собранньӧ вылын вермасны вӧчны наказсӧ. Сэні позьӧ сетны уна индӧдъяс: видз-му уджалӧм йылысь, тӧвар дон чинталӧм йылысь, нажӧткаяс йылысь, кооперация йылысь, гӧль войтырлы отсалӧм йылысь, сідзи водзӧ. Сэсся профсоюзса, партияса ӧтувъя собранньӧяс вылын бара жӧ позьӧ сэтшӧм наказсӧ лӧсьӧдны. Аслыныс крестьяналы сідзжӧ колӧ та йылысь тӧждысьны. Унджык кӧ прамӧй индӧдъяс лоӧны бӧрйысигкежлӧ, собранньӧясыд мунасны бурджыка, унджык крестьяна сьӧлӧмсяньныс кутасны отсасьны тэчны выль олӧм.

Быд сӧветлы колӧ крестьяна водзын вӧчны отчёт.

Волісполкомъясыдлы тшӧктӧма бӧрйысьӧм водзын вӧчавны крестьяналы отчётъяс ас удж йывсьыс. Колян воясын тайӧ отчётъястӧ эз на быдлаын вӧчавны. Уналаын отчётъяссӧ вӧлі вӧчӧма вывті омӧля. Мукӧдыс эськӧ дыркодь висьтавлас, да коланторсӧ вунӧдас, либӧ оз пукты пыдди. Крестьянаыдлы ӧд колӧ висьтавлыны гӧгӧрвоана кывъясӧн, да веськыда. Мый кӧсйылӧма вӧчны, да абу вевъялӧма, та йылысь нинӧмла висьтавлыны. Колӧ петкӧдлыны — мый збыльысь артмӧма, кутшӧм кокньӧд лои сетӧма крестьяналы. Босьтам вотъяс, школаын велӧдӧм, кӧйдыс лӧсьӧдӧм, кооперациялысь вузасьӧм, видз-му уджалан машинаяс судзӧдӧм, видз-му юклӧм, нажӧткаяс корсьӧм, скӧтӧс бурмӧдӧм, потшӧсъяс видзӧм — тайӧ став йывсьыс крестьяналы телепит сёрнитны.

Висьталанторйыд эм уна. Со таво быдлаын вӧлі тшӧктӧма правительстволӧн вермасьны гырысь да ковтӧм рӧскодъяскӧд, чинтавны тӧваръяслысь донсӧ, бурмӧдны сӧветъяслысь уджсӧ, донтӧммӧдны сӧветскӧй аппарат. Тайӧ бара зэв ыджыд удж. Колӧ быд вӧлӧсьтын видлавны мый жӧ вермӧмаӧсь сиктъясад вӧчнысӧ. Кужӧма кӧ кокньӧдны крестьяналысь олӧмсӧ, сэтшӧм волісполкомтӧ, дерт, колӧ ошкыны. Абу кӧ нинӧм вӧчӧмаӧсь, сэтшӧмсӧ колӧ янӧдны, шыблавны сӧветысь, бӧрйыны на местаӧ тӧлкаджык да вежӧраджык уджалысь крестьянаӧс.

Ставныд локтӧ сӧветъяс бӧрйыны.

Воысь воӧ бӧрйысян собранньӧяс вылӧ волӧны унджык крестьяна. Колян во быд сё морт бӧрйысьысь пиысь волісны 57 морт. Быд сё бӧрйысьысь нывбаба пиысь воліс 45 морт. Таво колӧ волыны став бӧрйысьысьясыслы, кодъяс лоӧны гортаныс бӧрйысигас. Бӧрйысьӧм права — зэв ыджыд права. Сійӧн шыбласьны оз ков. Тайӧ правасӧ ми перйим ыджыд косьӧн. Уна лои вир лэдзны выль права лӧсьӧдӧм вӧсна.

Ми чайтам, быд уджалысь крестьянин локтас собранньӧ вылӧ, нуӧдас ас семьясьыс бӧрйысьны ставнысӧ, кодлӧн эм бӧрйысян права. Нывбабаясӧс оз ков кольны гортӧ. Налӧн праваыс ӧткодь. Мед делегаткаяс доръясны нывбабаӧс, увтыртӧны кӧ сійӧс гортас. Оз ков вунӧдны бӧрйыны сӧветӧ тшӧтш и нывбабаясӧс. Колян во вӧлі найӧс этша на бӧрйӧма.

Бӧрйысьӧмнад да наказ сетӧмнад крестьяналӧн оз на помась Сӧвет уджыд. Бӧрйысьӧм бӧрас колӧ тшӧкыдджыка волывлыны сӧветӧ, колӧ пырны уджавны кутшӧмкӧ исполкомса секцияӧ, отсасьны кыпӧдны вӧлӧсьтувса овмӧс, паськӧдны ас сиктын велӧдчан да дзоньвидзалун кутан удж. Кутасны кӧ унджык крестьяна тадзи уджавны, сэки ми регыдджык петам бур туй вылӧ, ӧдйӧджык бырӧдам пемыд да курыд важ олӧмсӧ.

Минин.