ВИДЗ-МУ УДЖ БУРМӦДАН ТУЙЯС
(Коммунист партиялӧн Коми Обласьтувса 8ʼ конференция шуӧмъяс серти)
Коми обласьтын унджык докодыс крестьяна овмӧсын воӧ видз-му да скӧт видзӧм помысь: торйӧн-торйӧн кӧ районъяс босьтны, став докодсьыс воӧ 47,3%-сянь 78,3%-ӧдз (видз-му уджалӧм быд пельӧсын, быд районын абу ӧд ӧткодь. Сы понда и докодыс мукӧдлаын унджык, мукӧдлаын этшаджык). Вӧр-ва бердын уджалӧмысь нажӧтка (сортовка уджалӧм, звер, пӧтка да чери кыйӧм) дай став мукӧд пӧлӧс нажӧткаыс видз-му докод дінӧ содтӧд пыдди лыддьысьӧ.
Кӧть эськӧ Коми муын эмӧсь уна пӧлӧс рудаяс (из шом, кӧрт, нерп, с. в.), сӧмын ӧд дзик регыдӧн он вермы босьтчыны найӧс перйыны. Сы понда видз-му помысь да скӧт помысь докодъясыс крестьяна овмӧсын вель дыр на лоӧны медуна. Сы вӧсна ковмас ёнджыка бурмӧдны видз-му уджалӧмтӧ, мед эськӧ унджык воас сы помысь докодыс.
Войнаӧдз, 1912ʼ воын, вӧлӧма кӧдзаяс улын му 29.046,1 гектар, а 1926ʼ воын — 33.269 гектар. Сідзкӧ, му плӧщадьыс войнаӧдзса серти бура уна нин содӧма. Прӧчентӧн кӧ лыддьыны да 1912ʼ вося плӧщадьсӧ босьтны 100% туйӧ, 1926ʼ воын вӧлӧма нин 115,9%.
Видзьяс да выль видз керасъяс содісны жӧ. Войнаӧдзса серти, ӧні воӧ 120%-ӧ.
Скӧт видзӧм миян обласьтын сідзжӧ воысь воӧ бурмӧ да паськалӧ. Войнаӧдзса серти скӧт лыдыс лоӧ нин 121%-ӧ.
| Вӧлӧма скӧт: | 1917ʼ воын: | 1926ʼ воын: |
| Вӧвъяс | 35.726 | 40.243 |
| Мӧсъяс да ӧшъяс | 75.226 | 91.440 |
| Ыжъяс | 9.161 | 11.523 |
| Порсьяс | 444 | 2.300 |
Шӧрсӧ лыддьӧмӧн кӧ босьтны, ӧти овмӧс вылӧ вӧлӧма:
| Кӧдза (десятинаясӧн): | Скӧт (лыдӧн): | |
| 1917ʼ воын | 0,81 | 3,1 |
| 1923ʼ „ | 0,65 | 2,5 |
| 1926ʼ „ | 0,83 | 3,4 |
Быд боксянь содӧма овмӧс крестьянинлӧн, тшӧтш бурмӧма уджаланногыс. Дерт, уджаланног бурмӧдӧмыд мунӧ агрономъяс велӧдӧмӧн. Агрономыс ӧні миян 23, а войнаӧдз вӧлі сӧмын 5. Видз-му уджавны велӧдӧм вылӧ сьӧм рӧскодуйтӧм воысь воӧ содӧ: государствоса да обласьтувса бюджетысь 1925–26 воын сетлӧмаӧсь — 66,993 шайт, 1926–27 воын — 81.847 шайт.
Содӧ ёна машинаӧн видз-му уджалӧм. Бӧръя 3 вонас разӧдӧма (вузалӧма): плугъяс — 15.964, кӧдзан машина — 103, кӧрт пиня — 19.419, сідзи водзӧ.
Заводитчисны ёнджыка кӧдзны весалӧм кӧйдысӧн (а бур кӧйдысӧн бурджык и урожай). Заводитісны вӧдитны выль пӧлӧс кӧдзаяс, кӧдзны турунъяс, мӧс сёркни (турнепс); кӧнсюрӧ заводитчисны уна переменаӧн му уджавны. Бурмӧдалӧны скӧт, бурджык ужъяс да ӧшъяс лӧсьӧдалӧмӧн. Паськалӧ бур пӧрӧда порсь (йоркширскӧй) да ыж (романовскӧй) вӧдитӧм.
Ӧнӧдз бура ӧдйӧ мунӧма видз-му удж бурмӧдӧмыс. Водзӧ вылӧ видз-му удж кыптӧмлы кутасны торкны со мыйяс: а) этша видз-му (шӧрсӧ кӧ босьтны, овмӧс вылӧ воӧ 0,98 десятина кӧдза да 4,12 десятина видзьяс); б) видз-му лӧсьӧдлытӧм (неземлеустроенность), в) омӧль туйяс (абу кӧрт туй). Сэсся миян обласьтын ӧнӧдз на абу опытнӧй станция, кӧні эськӧ видлалӧны — кутшӧм ногӧн уджалӧмӧн, кутшӧм кӧйдысӧн воӧ бурджык урожай.
Мед и водзӧ ӧдйӧ да чорыда крестьяналысь овмӧс бурмӧдны, конференция сетіс со кутшӧм индӧдъяс: колӧ регыдджыка бурмӧдны видз-му уджалӧмнымӧс, мед ёнджыка кутіс воны крестьянинлы вузӧс (вый, яй да мукӧд). Та понда колӧ: а) ёнджыка выль местаясӧ разӧдчыны, мед оз сувт видз-му тырмытӧм понда овмӧс кыпӧдӧм (а местаяс миян уна на эм); б) нюръяс косьтавны да видз-муӧ пӧртны; в) грездъяс дінсянь матысса косӧд видзьяс гӧравны да муӧ пӧртны.
Скӧт вӧдитӧм да бурмӧдӧм кузя колӧ ёнджыка тӧждысьны бурджык кӧрымъяс йылысь. Видзьяс миян омӧликӧсь дай ещӧ на ёна омӧльтчӧны (нитшкассьӧны, косьмӧны). Сідзкӧ, колӧ бурмӧдны видзьяснымӧс агрономъяс велӧдӧм серти, колӧ ёнджыка турун да мӧс сёркни кӧдзавны. Мед крестьяна гӧгӧрвоасны татшӧмторъяслысь колӧмсӧ да бурсӧ, водзӧ вылӧ ещӧ на ёнджыка колӧ та йылысь висьтавлыны, петкӧдлыны бурсӧ, петкӧдлыны пӧльзасӧ скӧтӧс нормаӧн вердӧмлысь. Со кутшӧм уджъяс сетӧ партия миян обласьтын агрономъяслы, видз-му бердын уджалысь аслас шленъяслы дай став крестьяналы.
Видз-му уджалӧм бурмӧдӧмлы, уна переменаӧн му уджалӧмлы ёна торкӧ му лӧсьӧдлан удж нуӧдтӧм. Сы понда колӧ ӧддзӧдны му лӧсьӧдлан уджсӧ, отсавны крестьяналы государствоса да обласьтувса бюджетысь, Дерт, регыдӧн быдлаын тыр му лӧсьӧдлан удж, этша сьӧм вӧсна, вӧчны он вермы. Сідзкӧ, колӧ босьтчыны нуӧдны му юклӧм (муӧн вештасьӧм), дай сэки зільны бырӧдны посни торъясӧн му уджалӧмсӧ.
Миян муяс вылын нянь артмӧм ӧнӧдз вӧлі куйӧд помын: куйӧдтӧг нянь оз во. Куйӧдӧн ӧприч мунысӧ вынсьӧдны коми крестьяна нинӧмӧн эз кужлыны. Куйӧд понда крестьяна видзӧны уна скӧт, сӧмын пӧльзаыс нинӧм оз лок: йӧв да вый абу, кӧрым оз тырмы. Колӧ заводитны вынсьӧдны муястӧ фосфоритӧн, трундаӧн да мукӧд пӧлӧс вынсьӧданторъясӧн, колӧ петкӧдлыны крестьянинлы, кыдзи найӧн вӧдитчыны да кутшӧм бур наысь.
Водзӧ кежлӧ ещӧ на ёнджыка колӧ паськӧдны крестьяна пӧвстӧ быдсяма видз-му уджалан машинаяс, медвойдӧр — кӧйдыс весалан машинаяс. Колӧ велӧдны крестьянаӧс дзикӧдз дугдыны весавтӧм кӧйдысӧн кӧдзӧмысь.
Скӧт бурмӧдӧм понда колӧ лӧсьӧдавны случнӧй пунктъяс, сэтчӧ лӧсьӧдавны емваса пӧрӧдаысь ӧшъяс. Бурмӧдӧм скӧт разӧданінъяс — „Казлук“ да Улыс Човса совкозъяс, сэсся Емваса крестьяналӧн артельнӧй скӧт разӧданінъяс (рассадникъяс) колӧ ёнджыка дӧзьӧритны, отсавны налы йӧрмӧминӧ колан сьӧмъясӧн. Скӧт видзӧм вермас паськавны, кор позьны кутас вузӧсторъяс лӧсьӧдны да лоӧ вузаланін. Сы понда колӧ бурджыка лӧсьӧдны вый вӧчан заводъяслысь уджсӧ да выль заводъяс вӧчавны.
Коми крестьяна олӧны ёнджыкасӧ вӧв помысь: вӧр лэдзигӧн, кыскасьӧмӧн, с. в. Омӧлик вӧлӧн сьӧкыд крестьянинлы. Колӧ босьтчыны вӧвъяс бурмӧдны, корсьны бурджык пӧрӧдаа вӧвъяс ас обласьт пытшкысь да сійӧ пӧрӧдаса чаньяссӧ разӧдны мукӧдлаӧ.
Ӧтувтчӧмъяслӧн паськалӧм.
Крестьяналы торйӧн-торйӧн сьӧкыд лӧсьӧдны бура видз-му уджалӧмнысӧ. Найӧс колӧ ӧтувтавны артельясӧ. Торъя ёна нин ӧтувъя уджалӧм колӧ гӧлиник, вермытӧм крестьяналы.
Ӧнӧдз миян ӧтувъя видз-му уджалӧм крестьяна пӧвстын абу на ёна паськалӧма.
Революция бӧрын первойя вояснас воссявліс бура уна коммуна, сӧмын найӧ бӧр тупкысисны (1918ʼ восянь 1927ʼ воӧдз тупкысис 30). Ӧні, бӧръя воясас, ёна кутісны воссявны ӧтувйӧн му уджалан тӧвариществояс, машина лӧсьӧдан, нюр косьтан да мукӧд сэтшӧм тӧвариществояс. Татшӧм тӧвариществояс водзӧ колӧ ёнджыка лӧсьӧдавны. Сідзжӧ колӧ лӧсьӧдавны скӧт вӧдитан, шабді вӧдитан да мукӧд пӧлӧс артельяс да тӧвариществояс. Сӧмын ӧтувйӧн — видз-му уджалӧм лӧсьӧдан тӧвариществояс пыр — позяс крестьянаӧс кок йылӧ кыпӧдны, сиктӧс социализмӧ нуны. Партияса шленъяслы торъя нин ёна колӧ зільны ӧтувйӧн видз-му уджалан тӧвариществояс ёнмӧдӧм понда: пырны сэтчӧ аслыныс да отсавны уджсӧ бурджыка пуктыны, унджык пыртны сэтчӧ вежӧраджык да честнӧй крестьянаӧс.
Став уджалысь тӧвариществояслы колӧ пырны Сельпромкредитсоюзӧ. Сӧмын союз пыр найӧ вермасны ассьыныс уджнысӧ ёнмӧдны.
Мукӧддырйи ӧтувъя уджалан тӧвариществояс нимӧн вевттьысьӧны ёна судзсяна крестьяна. Сэтшӧм йӧзыс унджыкысьсӧ ӧтувтчылӧны машиннӧй тӧвариществоясӧ. Найӧ тӧвариществояс пыр лӧсьӧдӧм машинаясӧн уджалӧмысь нажӧвитчӧны, жмитӧны гӧль крестьянаӧс. Татшӧм тӧвариществояскӧд колӧ вермасьны, не лэдзны найӧс гӧльясӧс топӧдны, не удждавны сьӧм налы, некутшӧм отсӧгъяс не сетны.
Видз-му лӧсьӧдлан уджъяс нуӧдігӧн да юклысигъяс дырйи колӧ нуӧдны крестьянаӧс видз-му уджалан тӧвариществоясӧ ӧтувтан удж. Тайӧ кадыс медся бур гӧльясӧс ӧтувтны. Медым босьтчӧдны крестьянаӧс ӧтувйӧн видз-му уджалӧмӧ, восьтавны быдсяма тӧвариществояс, колӧ видз-му уджалан машинаяс да удждысьӧм медвойдӧр сетны ӧтувтчӧмъяслы, сідзжӧ сетны налы законӧн шуӧм отсӧгъяс вотысь да овмӧс стракуйтӧмысь.
Партконференция тшӧктіс зільны судзӧдны тӧвариществояслы сетӧм вылӧ кокниджык, кузь строка удждысьӧмъяс.
Видз-му уджалан кооперация да удждысян кооперация.
Видз-му уджалан да уджӧн сетан кооперация обласьтын водзысь водзӧ паськалӧ. Ӧнӧдз эм 282 ӧтувтчӧмъяс, сэні ӧтувтӧма 19.081 овмӧс — 45%-сӧ став крестьяна овмӧслысь; Сельпромкредитсоюзӧ пырӧмаӧсь 123 тӧварищество — 15.806 морт шлен. Дерт, ыджыд удж нуӧдӧны тайӧ кооперативъяс. Со кӧть босьтам ньӧбасьӧм-вузасьӧм (сбыто-снабженческие операции): бӧръя ӧкмыс тӧлысьын вӧлӧма 290.000 шайт дон. Видз-му кооперация уджын эмӧсь кутшӧмсюрӧ нелючкияс. Гырысьджык нелючкиясыс со кутшӧмӧсь: 1) этша асланыс сьӧмныс; 2) уна тӧвариществояс абу пырӧмаӧсь Сельпромкредитсоюзӧ (159-ыс — 282-ысь); 3) этша на пыртӧма шленъясӧн гӧль крестьянаӧс, дай тӧвариществоясас абу гӧль крестьяналы шленъясӧ пырны отсасян сьӧмыс (фонд кооперирования бедноты).
Сӧмын видз-му кооперацияӧ ӧтувтчӧмӧн позяс крестьяналы бура овмӧссӧ кыпӧдны. Сы могысь колӧ ёнджыка тӧждысьны видз-му уджалан кооперациялысь удж бурмӧдӧм понда, сэтчӧ унджык крестьянаӧс ӧтувтӧм понда. Сы могысь конференция тшӧктіс став коммунистъяслы ёнджыка тӧждысьны та понда: кооперацияӧ сюсьджык, вежӧраджык йӧзӧс юрнуӧдысьясӧ зільны пуктыны, ӧтувтны сэтчӧ гӧль да шӧркоддьӧма олысь крестьянаӧс, видз-му бердын уджалысь став коммунистыслы пырны видз-му уджалан да удждысян кооперацияӧ шленъясӧн. Мед гӧль крестьяна вермасны пыравны шленӧ, конференция тшӧктіс лӧсьӧдавны гӧль крестьяналы кооперацияӧ пырны отсасян фондъяс союз да тӧвариществояс докодъясысь, мӧда-мӧдлы отсасян комитетъясысь, с. в.
Кустара прӧмышляйтан кооперация миян зэв на ичӧт да жеб, — сӧмын 95 тӧварищество (4.000 шлен), уджныс налӧн абу на бура пуктӧма, дзескыд сьӧмысь. А татшӧм кооперация миян обласьтын позьӧ ёна паськӧдны: вӧръяс вӧчасьны эм, позьӧ сир дьӧгӧдь вӧчны, сійӧ вӧр. Миян обласьтын кустара прӧмышляйтан кооперация ёна колӧ, вермас сетны ыджыд отсӧг крестьяналы видз-му уджалӧмсӧ бурмӧдны (кипом уджӧн да прӧмышляйтӧмӧн нажӧвитӧм сьӧм позяс сюйны видз-му бурмӧдӧмӧ).
Конференция шуис: водзӧ колӧ ёнджыка тӧждысьны кустара прӧмышляйтан кооперация ёнмӧдӧм понда. Колӧ важ омӧлик кустарнӧй заводъяс вежлавны выльӧн, мед ёнджыка вермисны уджавны да вайны докод, корсьны да лӧсьӧдны тӧварсӧ вузаланінъяс (обласьтысь и ортсысь). Печӧра вылӧ ӧні вӧчӧны чериысь консервъяс вӧчан завод, сэтчӧ ковмас зэв уна чери; чери кыйӧм Изьва-Печӧра уездлы сетӧ зэв ыджыд отсӧг крестьяна овмӧслы. Та понда колӧ ёнджыка отсавны чери кыян артельяслы кыйсян кӧлуй лӧсӧдны; колӧ лӧсьӧдавны выль чери кыян артельяс.
Вой море бердын олысь яранъяслы прӧмышляйтны отсасьӧм могысь, налысь олӧмсӧ бурмӧдӧм могысь, колӧ ёнджыка отсавны кӧр видзан артельяслы; колӧ паськыдджыка кооперацияӧ пыртны сэтчӧс кыйсьысьясӧс. Татшӧм кооперациялы ёнджыка сетны кредитъяс (удждыны сьӧм), кыйсян кӧлуй да сёян запасъяс лӧсьӧдӧм вылӧ.
Миян обласьтын эм бура уна ӧткӧн уджалысь кустаръяс: столяръяс, кузнечьяс, кирпич да сёя кӧлуй вӧчалысьяс, с. в. Колӧ зільны найӧс артельясӧ котыртны да отсавны уджнысӧ бурмӧдны.
Колӧ ёнмӧдны, паськӧдны звер-пӧтка кыйысьяслысь кооперация, колӧ бурмӧдны кыйсьӧмсӧ, лӧсьӧдавны дона звер быдтанінъяс, кыйсьыны позьтӧминъяс (заповедникъяс).
Удждысьӧмъяс.
Видз-му уджалӧмлы удждысян обществолӧн да тӧвариществояслӧн уджныс воысь воӧ бурмӧ, паськалӧ: тӧвариществояслӧн балансъясыс во чӧжӧн содӧма 329.000 шайт, — 61% вылӧ, Комисельбанклӧн содӧма 228 сюрс шайт — 26% вылӧ.
Центральнӧй удждысян банкъяс сьӧмсӧ воысь воӧ сетӧны унджык видз-му да прӧмышляйтан уджъяс бурмӧдӧм вылӧ: 1924–25ʼ воын сетлӧмаӧсь 306 сюрс шайт, 1925–26ʼ воын — 332 сюрс шайт, колян 1926–27 воын — 379 сюрс шайт. Комисельбанк сеталӧ сьӧмсӧ пыр ӧтарӧ жӧ унджык тӧвариществояслы крестьяналы удждӧм вылӧ: 1925–26ʼ воын сетӧма 582 сюрс шайт, 1926–27ʼ воын 9 тӧлысьӧн сетӧма 989 сюрс шайт.
Удждысян уджын эмӧсь на жӧ и нелючкияс. Гырысьджыкъясыс:
а) удждӧм сьӧмсӧ видзӧны мукӧддырйи не урчитӧм серти, мый вылӧ удждӧма;
б) дыр кежлӧ строкӧн сетӧм кредит пӧртлывлӧны регыд строкаӧ;
в) овлывлӧ, гӧльлы да шӧркоддьӧма крестьяналы сетӧм пыдди удждылӧны кулакъяслы;
г) босьтӧм сьӧм (ссуда) строк кежлӧ оз мынтыны, сійӧн торксьӧ удждысян уджсӧ колан ногнас нуӧдӧмыс: этшаджыклы вермасны сьӧмсӧ удждывны (кад кежлӧ мынтытӧм уджйӧзъяс тавося январ 1-й лун кежлӧ вӧлӧма 49.885 шайт);
д) мукӧддырйиыс удждӧмыс сетсьӧ вывті регыд строкӧн, оз удит пӧльзасӧ сетны (со кӧть: нюр косьтӧмысь докод кутас воны во 6–7 бӧрын, удждӧмсӧ сетӧны 3 во кежлӧ).
Удждысян кооперациялысь удж бурмӧдӧм пондаыс конференция тшӧктіс: тӧвариществоясын лӧсьӧдны торъя капиталъяс ньӧбасьӧм-вузасьӧм вылӧ, мед ньӧбасьӧм-вузасьӧм удж вылас эз ковмы видзны ссудаӧн сеталӧм вылӧ босьтӧм сьӧмъяс; не урчитӧмтор вылӧ ссудаяс видзӧмысь Комисельбанклы да удждысян тӧвариществояслы колӧ дзикӧдз дугӧдчыны; дыр кежлӧ лэдзӧм удждысьӧмъяс некутшӧма оз позь сетавны дженьыд строкӧн; колӧ тӧдмавны, кутшӧм пӧльза сетӧ крестьяна овмӧслы удждысьӧмыс; мед удждысьӧмыс муніс сӧмын гӧль да шӧркоддьӧма олысь крестьяна овмӧсъясӧ (кулакъяслы удждӧмъясыс мед некутшӧма эз веськавны); нюр косьтӧм вылӧ да выль местаӧ мунысьяслы отсалӧм вылӧ удждысьӧмыслысь строксӧ колӧ нюжӧдны докод воан кадӧдзыс, сэсся колӧ лӧсьӧдны удждӧмсӧ бӧр мынтан строкъяссӧ крестьяналы мынтысьны верман кадъясӧ; колӧ зільны удждӧмсӧ бӧр босьтны строкӧн, мед эськӧ унджыкысь бергӧдчас удждан сьӧмыс крестьяна ордын, мед унджык сетас пӧльзасӧ.
Со кутшӧм туйяс индалӧ Коммунист партиялӧн обласьтувса конференция коми крестьяналысь олӧмсӧ бурмӧдӧм кузя, овмӧснысӧ кыпӧдӧм кузя да социализмлань нуӧдӧм кузя. Быд крестьянинлы колӧ зільны тайӧ шуӧмъяссӧ олӧмӧ пӧртны.
