ОБЛАСЬТУВСА БЮДЖЕТ ДА ФИНАНСЪЯС

Кутшӧма овмӧс кыптіс да сійӧн кокнялӧ олӧм, кыдзи водзӧ пондас кыптыны-кокнявны, медъёна тыдалӧ бюджетъясысь.

Ми тані кутам сёрнитны обласьтувса бюджет йылысь. Водзвыв колӧ шуны: обласьтувса бюджетыд бара жӧ аскежас ёна вежласьны оз вермы, а вежласьӧ став государстволӧн бюджет да овмӧс вежсьӧм серти.

Со кыдзи вежласисны миян докодъяс медбӧръя вит воын (сюрс шайтъясӧн):

Вояс / Кутшӧм докод.	1922–23	1923–24	1924–25	1925–26	1926–27	1927–28
1. Колянторъяс да недоимкаяс	1,5	26,8	457,7	303,7	225,4	75,0
2. Государственнӧй докодъясысь миян пай (отчисления)	157,5	665,0	787,2	1382,2	1456,3	1315,0
3. Вотъяс	74,1	368,3	395,0	501,6	769,2	921,0
4. Коммунальнӧй докодъяс	27,5	58,4	104,5	74,2	99,3	94,5
5. Отсӧг государствосянь	221,0	548,7	273,2	490,9	938,0	1544,5
6. Мукӧд докодъяс	28,6	106,2	72,0	142,5	90,8	169,3
Ставыс	510,5	1773,6	2089,8	2895,3	3579,2	4119,3

Татысь аддзам — докод миян обласьтын воысь воӧ содӧ. Сэсся аддзам — оз быд докод ӧтмоза: государствоса докодъясысь миянлы сетӧмъяс (отчисления) содӧны воысь воӧ пыр, медбӧръя во кындзи содӧны зэв ёна: 1922–23 воын вӧлі 157,5 сюрс шайт, 1926–27 во кежлӧ соді сійӧ пӧшти дас мында, — лои 1456.3 сюрс шайт. Тайӧ докодыс воӧ медунаыс вӧр билет донысь. Тайӧ содӧмыс петкӧдлӧ — вӧр дорын уджалӧм паськаліс вит вонас дас мында.

Содӧны и вотъяс воысь воӧ. Колӧ татчӧ шуны, мый видз-му вот 1925–26 воын обласьт улысь вӧлі чукӧртӧма 223,5 сюрс шайт, 1926–27 воын 207,6 сюрс, таво кӧсъям чукӧртны 200 сюрс шайт гӧгӧр. Сідзкӧ, крестьяна вылӧ вот оз сод, а чинӧ. Медбӧръя воясас гӧль крестьяна вотсӧ ньӧти оз мынтыны, унджык вотыс босьтсьӧ озырджык крестьяналысь. Сӧвет правительство вотысь мездӧмӧн кокньӧдӧ гӧлиник крестьяналы ассьыныс овмӧссӧ кыпӧдны.

Ёна содіс промыслӧвӧй вот. 1922–23 воын кӧ ставсикас вотыс ставыс вӧлі 74,1 сюрс шайт, 1927–28 воын виччысям куш ӧти промыслӧвӧй вот (патентнӧй да уравнительнӧй сбор) 628 сюрс шайт. Промыслӧвӧй вот босьтсьӧ тӧргӧвӧйяслысь да прӧмышленникъяслысь, оборотъясныс серти — кымын оборот ыджыд, сымын уна босьтсьӧ. Прӧмышленникъяслӧн да тӧргӧвӧйяслӧн оборотъяс ёна содӧма. Та серти колӧ шуны — коми йӧзлы унджык нажӧтка лои да уна тӧвар вузалӧны-ньӧбӧны.

Коммунальнӧй докодъяс содӧны жӧ, содӧны надзӧн — надзӧникӧн содӧ овмӧс карлӧн, вӧлӧсьтъяслӧн.

Государствосянь отсӧг воысь воӧ эз сод. Кор асланым докодъяс вӧлі унджык, сэки чиныштлӧ (1924–25 воын уна кольлӧма недоимкаяс), а вит вонас бара жӧ зэв уна содӧма. 221 сюрс шайт вӧлӧма 1922–23 воын, 1544.5 сюрс шайт виччысям 1927–28 воын. Докодъяс серти содӧны

Рӧскодъяс.

Со кытчӧясӧ видзим сьӧмнымӧс сійӧ жӧ вит вонас (сюрс шайтъясӧн):

Вояс / Кутшӧм рӧскод.	1922–23	1923–24	1924–25	1925–26	1926–27	1927–28
1 Административнӧй да судебнӧй	224,1	463,1	602.5	745,4	789,3	763,5
2. Йӧзӧс велӧдӧм вылӧ	84,8	470,2	656,6	902,7	1102,2	1348,0
3. Дзоньвидзалун кутӧм вылӧ	84,3	192,0	228,7	380,0	489,6	559,0
4. Видз-му овмӧс бурмӧдӧмӧ	12,2	102,8	113,9	165,8	284,0	347,5
5. Инвалидъясӧс видзӧм вылӧ	2,9	20,1	37,4	39,2	96,9	154,3
6. Коммунальнӧй кӧзяйство вылӧ	55,0	117,3	137,1	211,9	200,0	249,0
7. Туйяс вылӧ	18,5	87,8	131,3	120,0	179,4	260,0
8. Пабрик-заводъяс вылӧ	—	—	0,1	68,6	234,4	250,0
9. Мукӧд рӧскодъяс	5,0	222,3	174,7	198,5	205,0	188,0
Ставыс	487,0	1676,0	2082,8	2842,4	3579,2	4119,3

Татысь ми казялам — рӧскод воысь воӧ содӧ быдтор вылӧ оз ӧтмоза: ньӧжйӧ содісны административнӧй да судебнӧй рӧскодъяс, вит вонас содіны сӧмын 3,5 мында. Сійӧ жӧ кадас ёна ӧдйӧ содіны мукӧд рӧскодъяс: йӧзӧс велӧдӧм вылӧ соді 13 пӧв, дзоньвидзалун кутӧм вылӧ 5,5 пӧв, видз-му уджлы сетӧм 24 пӧв, инвалидъяс вылӧ 33 пӧв, туйяс вылӧ 10 пӧв, а пабрик-заводъяс вылӧ медводдза войясас ньӧти рӧскод эз вӧв, а мӧд во думайтам ас бюджетысь пуктыны 250 сюрс шайт.

Таво чайтам бара на жӧ содтыны рӧскодъяс овмӧс кыпӧдӧм да югдӧдчӧм вылӧ, а административнӧй да судебнӧй рӧскодъяс чинтавны.

Ми пыр на сёрнитім обласьтувса бюджет пыр мунан рӧскодъяс йылысь. Таысь кындзи государство нуӧ ещӧ рӧскодъяс ас бюджет пырыс. Кымынкӧ учрежденньӧ, школаяс, больничаяс, туйяс олӧны государственнӧй бюджет вылын.

Государство ас бюджетсьыс воысь воӧ жӧ рӧскодъяссӧ миян обласьтын нуӧ унджык, колян воын став рӧскодыс вӧлі 2155 сюрс шайт гӧгӧр. Сэтысь вӧлі видзӧма:

Вояс.	Дзоньвидзалун кутӧм.	Йӧзӧс велӧдӧм.	Видз-му овмӧс вылӧ.	Пабрик-завод.	Туйяс вылӧ.	Мукӧдтор вылӧ.	Ставыс.
1925–26 воын	39,4	139,0	90,5	205	150	1348,2	2027,0
1926–27 „	128,2	235,2	126,6	380	230	1055,0	2155,2

Тайӧ рӧскодсӧ кӧ содтамӧ сы дінӧ, мый вӧлі петкӧдлӧма обласьтувса бюджетъясын, аддзам, мый колян 1926–27 воын обласьтын государственнӧй да местнӧй бюджетысь ставсӧ рӧскод вӧчӧма 5606 сюрс шайт. Быд морт вылӧ лоӧма рӧскод 26,6 шайт.

Земство 1913 воын Коми обласьт пасьта вылӧ рӧскод нуӧма 981,5 сюрс шайт гӧгӧр, а быд морт вылӧ рӧскӧд вӧлӧма 5,2 шайт, а земство вӧлі нуӧдӧ став овмӧссӧ (йӧзӧс велӧдӧм, дзоньвидзалун кутӧм, туйяс, мукӧдтор), чиновникъясысь да пӧличаысь кындзи. Шуам, ӧнія миян шайтыд войнаӧдзса шайтлы сулалӧ джын шайт, арталам кӧ сідзи, лоас, рӧскод государство миян обласьтын нуис 1926–27 воын быд морт вылӧ 13,3 шайт — 2,5 пӧв унджык войнаӧдзса дорысь.

Мед помавны сёрни — мыйӧн да уна-ӧ государство отсалӧ обласьтлы кыпӧдны овмӧссӧ — колӧ кымынкӧ кыв шуны банкъяс уджалӧм йылысь.

Банкъяс.

Коми обласьтын уджалӧны 3 банк: 1) государствоса банклӧн отделенньӧ, 2) видз-му уджалӧм вылӧ удждалан банк, 3) коммунальнӧй банк. Медбӧръя кык банкас деньга мыйкӧ мында пуктӧма обласьтсянь, а мукӧдсӧ сетіс государство. Государствоса банк отделенньӧын став деньгаыс государстволӧн.

Кутшӧм отсӧг сетӧны банкъяс, ме чайта, сёрнитны уна оз ков. Некутшӧм тӧргӧвӧй, некутшӧм прӧмышленник оз вермы бергӧдчыны дзик ас деньгаӧн, а бергӧдчӧны удждысьӧмӧн. Сідз жӧ и миян кооперативъяс, заводъяс удждысьӧны банкъясысь. Уна-ӧ войнаӧдз вӧлі босьтӧны уджӧн прӧмышленникъяс да тӧргӧвӧйяс ми огӧ тӧдӧ. Сӧмын тӧдам — крестьянинлы удждысьны вӧлі некытысь, озыр мортлысь кындзи. Сэсся озыр мортыд вӧлі крестьянинлы удждас кӧ, куим кучик кульӧ. Ӧні крестьяналы ассьыныс овмӧс кыпӧдӧм вылӧ позьӧ удждысьны видз-му уджалӧм вылӧ удждалан банкысь. Уна-ӧ сійӧ крестьяналы сетіс отсӧг — ми тані сёрнитны огӧ кутӧ. Сы йылысь лоӧ висьталӧма мӧд статтяын. Тані видзӧдлам сӧмын кутшӧма уджалӧма миян обласьтын государствоса банклӧн отделенньӧыс (сьӧмсӧ пасъялӧма сюрс шайтъясӧн).

Оборотъяс:

1923–24 воын 13065,4

1924–25 „ 33654,5

1925–26 „ 59836,2

1926–27 „ (10 тӧлысь чӧжӧн) 51117,2

Баланс октябр 1 лун кежлӧ:

1923 воын 145,4

1924 „ 737,6

1925 „ 1377,2

1926 „ 2334,7

1927 „ (август 1 лун кежлӧ) 2272,6

Удждылӧма сьӧм (сюрс шайтъясӧн):

	Заводъяслы.	Госуд. торг.	Кооперативъяслы.	Мукӧд банкъяслы.	Мукӧдлы.	Ставсӧ.
1924–25 воын	152	774	1.313	117	320	2.681
1925–26 „	485	1.157	2.333	460	258	4.693
1926–27 „ (10 тӧлысь чӧжӧн)	331	3.464	2.335	844	294	7.368

Тайӧ лыдпасъяссьыс тыдалӧ, кутшӧм отсӧг сетӧма государственнӧй банклӧн отделенньӧ миян ньӧбасьӧм-вузасьӧмлы. Ещӧ колӧ содтыны со мый: 1927 восянь государствоса банклӧн отделенньӧ ылі местаясӧ (Изьва-Печӧраӧ да Удӧраӧ) тӧвар вайӧм вылӧ пондіс удждыны 1961 сюрс шайт 10 тӧлысь кежлӧ, мукӧд местаяслы обласьтын тӧвар вайӧм вылӧ удждӧ 6 тӧлысь кежлӧ. (Паськыд местаясын тӧвар вайӧм вылӧ государствоса банк удждӧ сӧмын 3 тӧлысь кежлӧ). Татысь ми бара жӧ аддзам: государство тӧждысьӧ кыдзи-мый вермӧ кокньӧдны миянлысь, ылын да бокын олысь йӧзлысь, олӧмнымӧс.

Коммунальнӧй банк заводитіс уджавны кольӧм восянь на сӧмын. Сы понда отсӧг сетны сиктъясӧ ёнасӧ эз на вермы, а карса йӧзлы да карвыв овмӧслы бура уна нин отсаліс. Отсаліс уналы кар вылын стрӧитны керкаяс.

Коммунальнӧй банк сетӧ уджӧн регыдджык кежлӧ — ӧти воӧдз, гырысьджык да бурджык керкаяс стрӧитӧм вылӧ сетӧ и дыр кежлӧ — дас воӧдз дай дырджык кежлӧ.

Коммунальнӧй банк ки пыр сеталӧма уджӧн (ссуда) таво 75 сюрс шайт 10 во кежлӧ. Сэтысь 30 сюрс шайтыс сетӧма сиктъясӧ школаяс стрӧитӧм вылӧ.

Падей пи Педь.