ВИДЗ-МУ ВӦДИТӦМ ДА СКӦТ ВИДЗӦМ
Бур али омӧль власьтыд крестьянинлы — позьӧ тӧдны крестьяналысь олӧмсӧ бурмӧдӧм вӧсна власьтнас зільӧм сертиыс. Сӧвет власьтлӧн видз-му вӧдитӧмлы, став овмӧслы отсасьӧм уджыс петкӧдлӧ: збыльысь сійӧ тӧждысьӧ овмӧс кыпӧдӧм вӧсна; рабочӧйяс да крестьяна ассьыныс олӧм бурмӧдӧмсӧ вермӧны нуӧдны сӧмын власьтсӧ ас кианыс босьтӧм бӧрын.
Сар правительство миян Коми обласьтысь нуліс зэв уна вӧр да звер ку. Купечьяс вӧлі босьталӧны звер кутӧ донтӧм донӧн. Кыйсьысьяс сьылі вылын найӧ нажӧвитчылісны да озырмылісны. Сар правительство эз мӧвпыштлы кыйсьӧм уджсӧ бурмӧдӧм йылысь ни, вӧралан уджсӧ тӧлкӧн нуӧдӧм йылысь: миян нэмтӧ пӧ тырмас, а мӧдысь — кыдз кужасны. Озыръяслы сӧмын колӧ вӧлі донтӧмджыка петкӧдны Коми муысь озырлунсӧ, а коми йӧзлы отсалӧм понда налӧн сьӧлӧмныс ньӧти эз висьлы.
Кыйсьӧм да вӧр овмӧс бурмӧдӧм вылад кӧ сар правительство эз видзӧдлы (кодъяс вӧлі вайӧны сылы ыджыд докод), крестьяна видз-му овмӧс йылысь, тӧдӧмысь, сійӧ эз и мӧвпыштлы, эз сетлы некутшӧм отсӧг.
Ӧні Сӧвет власьт дырйи, 6–7 воӧн, крестьяналӧн овмӧс вель ёна нин кыптіс: унатор содтӧма да паськӧдӧма (агрономъясӧс, видз-му лӧсьӧдӧм удж), унатор выльысь лӧсьӧдӧма (удждысьӧм, кооперация, нюръяс косьтӧм).
Видз-му вӧдитӧм.
Войнаӧдз 5–6 морта крестьянин овмӧс вӧлі кӧдзӧ 0,94 гектар (0,86 десятин) му (коськӧмтӧг); быд морт вылӧ муыс вӧлі воӧ 0,16 гектар (0,15 десятин). Война воясӧ кӧдзан плӧщадьыс миян ёна чинліс. 1923–24ʼ воын бара нин вӧлі кӧдзӧма войнаӧдзса мында жӧ, а таво кежлӧ миян кӧдзан плӧщадьыс 20,8% унджык нин 1912 во серти. Миян йӧзыд ӧд ӧні воддза сертиыд соді. Кӧть и сідзи, ӧні кӧдзан плӧщадьыс ӧти сёйысь вылӧ воӧ войнаӧдзса серти 24 кв. саженьӧн унджык на.
Войнаӧдз миян крестьяна кӧдзлісны медъёна сю да ид: 87,2%-сӧ став кӧдза письысь, картупель — 4,8 %, шабді да пыш — 6,5%, пуктас — 0,5%. Ӧні миян кӧдза вӧдитӧмъяс ёна нин вежсисны: сю да, ид да, зӧр кӧдзсьӧ 80,5% став кӧдза письыс, картупель — 8,2% (содіс войнаӧдзса дорысь кык мында), кӧдзан турунъяс (бобӧнянь да вика) — 1,7% (войнаӧдз эз кӧдзлыны), пыш да шабді — 8,3% (содіс 36%), пуктас — 1,3% (содіс кык да джын мында).
Картупельтӧ ёнджыка кутісны кӧдзны, ӧні войнаӧдзса дорысь ёнджыка кутісны сійӧн вердны скӧтсӧ да. Турунъяс кӧдзӧм петкӧдлӧ крестьяналысь видз-му уджалӧм выльдӧдӧмлань мунӧмсӧ, уна переменаӧн уджавны зільӧмсӧ. Дерт, турун кӧдзӧмыд абу на эськӧ быдлаӧ паськалӧма, да сійӧ быд во содӧ.
Ёна водзӧ муніс войнаӧдзса дорысь машинаясӧн да бурджык кӧлуйясӧн видз-му уджалӧм: войнаӧдз Коми муад плугъяс вӧліны ӧткымын на, а ӧні 16 сюрс (37,5%) овмӧс нин гӧрӧны плугйӧн, пу пиняяс вежӧны кӧрт пиня вылӧ, эмӧсь нин “зигзаг“ пиняяс. Ёна паськалӧны сиктъясын: идзас шыран машинаяс, пыш-шабді няръяланъяс, да мукӧд. Гырысь машинаяс пытшкысь паськалӧ — вӧлӧн вартан машина. Сійӧ Коми обласьтад важӧн ньӧти эз вӧвлы. Кӧйдыс весалан машинаяс бура уна нин эм: тырмас весавны обласьтысь став вося ид кӧйдыс пытшсьыс джынсӧ. Уна сиктъясын нин эмӧсь сепараторъяс.
Уна-ӧ миян крестьяна пӧвстӧ разӧдӧма нин уджалан машинаяс, позьӧ аддзыны со мыйысь:
| 1924–25 воын вӧлі: | 1926–27 воын эм: | |
| Плугъяс | 7.920 | 15.954 |
| Кӧрт пиняяс | 19.058 | 19.419 |
| Картупель бугритан гӧръяс | 34 | 159 |
| Кӧдзан машинаяс | 27 | 74 |
| Кӧйдыс весалан машинаяс | 41 | 91 |
| Тӧлӧдчан „ | 27 | 109 |
| Вартан „ | 168 | 264 |
| Ытшкан да вундан „ | 48 | 164 |
| Пыш да шабді няръялан „ | — | 30 |
| Идзас шыран „ | 32 | 157 |
| Сепараторъяс | 23 | 80 |
Татысь ми аддзам: миян Коми муын кӧдзан плӧщадь паськалӧмкӧд ӧтпырйӧ видз-му уджалӧмыс заводитчӧ мунны мӧд ногӧн, бурджык ногӧн — нянь кындзи мукӧдтор кӧдзӧмӧн, машинаясӧн уджалӧмӧн. Тайӧ бурмӧдӧ овмӧстӧ дай кокньӧдӧ уджтӧ.
Кӧйдыс весалӧм бӧръя воясӧ ёна кутіс паськавны: 1923–24ʼ воын весалісны вося кӧйдыс пытшкысь 10%, 1924–25ʼ воын — 18%, 1925–26ʼ воын — 35% нин.
Уна переменаӧн му уджалӧмӧ дзикӧдз вуджны ӧні, видз-му лӧсьӧдлытӧдз ми огӧ на вермӧ. Сӧмын уна ӧтка овмӧсъяс зільӧны нин вуджны уна переменаӧн уджалӧмӧ. 1925–26ʼ воын кутісны уна переменаӧн муяс уджавны 22 крестьянин; 1926–27ʼ воын — 39; тайӧ воӧ уна переменаӧ вуджысь лыдыс ещӧ на соді.
Пуктас вӧдитӧм сідзжӧ паськалӧ: картупель да галан кындзи кутісны пуктыны морков, свеклӧ, ӧгурчи, унджык кутісны пуктыны капуста. Картупель градъяс вылӧ пуктӧмысь кутіс вуджны муяс вылӧ.
Скӧт видзӧм.
Войнаӧдз вӧлі ӧти крестьянин овмӧс вылӧ воӧ 1,1 вӧв (тшӧтш чаньясӧн), 1918–21ʼ воясӧ вӧвъясыс чинісны 13% вылӧ. Ӧні миян бара воӧ 1,1 вӧв ӧти крестьянин овмӧс вылӧ (войнаӧдз мында жӧ). Крестьяна овмӧсыд миян ӧні важ серти лои унджык. Сы вӧсна и вӧв лыдыс соді: 1912ʼ воын вӧлі 38.200 вӧв, 1927 воын — 48.672 вӧв.
Мед эськӧ вӧвъясыд миян бурджыкӧсь вӧліны, ӧні лӧсьӧдӧма вӧв пӧрӧда бурмӧданін (государственная конюшня). Сэні эмӧсь бур ужъяс: 8 финскӧй пӧрӧдаысь да ӧти орловскӧй рысак. Вӧвъяс пышъялігкежлӧ (тулысын да гожӧмын) тайӧ ужъяссӧ разӧдлӧны сиктъясӧ — ВИК-яслы, мӧда-мӧдлы отсасян комитетъяслы, кооперативъяслы.
Случнӧй пунктъяслӧн уджыс со кыдзи пыр ӧтарӧ паськалӧ.
| Вояс: | Кымын случнӧй пункт: | Кымын уж сэні: | Кымын вӧлӧс тырсьӧдӧма: |
| 1923 | 5 | 9 | 84 |
| 1924 | 8 | 13 | 290 |
| 1925 | 13 | 14 | 336 |
| 1926 | 14 | 15 | 225 |
| 1927 | 23 | 24 | 352 |
1927–28ʼ во вылӧ лӧсьӧдӧны 50 случнӧй пункт. Сыысь кындзи сиктъясын эмӧсь ӧткымын крестьяналӧн асланыс бур ужъяс.
Мӧс пӧрӧда бурмӧдӧм.
Миян муяс куйӧдтӧг нянь оз вайны, сы понда мӧсъясӧс ёнджыкасӧ видзлісны куйӧд вӧснаыс. Миян мӧсъясыд, куйӧд кындзи, мукӧд бурсӧ пӧшти оз сетны.
Войнаӧдз ӧти крестьянин овмӧс вылӧ вӧлі воӧ 2,58 мӧс, ӧти сёйысь вылӧ 0,46 мӧс; ӧні овмӧс вылӧ воӧ 2,8 мӧс, а сёйысь вылӧ 0,56 мӧс, — содӧма 20,2%. Миянлы колӧ ёнджыка пуктыны выннымӧс мӧс пӧрӧда бурмӧдӧм вылӧ, мед эськӧ найӧ унджык кутісны лысьтыны (матыстны кӧть 150–200 пуд йӧв лысьтӧмӧдз). Коми муын скӧт видзӧмтӧ позьӧ паськӧдны: видзьяс тырмасны. Позьӧ ӧд ӧнія серти ещӧ ёна на видзьястӧ паськӧдны да содтавны.
Скӧтӧс бурмӧдан удж мунӧ тадзи:
а) агрономъяс велӧдӧны крестьянаӧс лӧсьӧдавны емваса пӧрӧдаысь ӧшъясӧс; сы вӧсна 1925–26ʼ воын 69 ӧш пиысь 47 ӧшкыс вӧліны емваса (вымскӧй) пӧрӧдаысь нин. Емваса пӧрӧда миян обласьтын медбур;
б) агрономъяс индалӧм серти зільӧма бурджыка лӧсьӧдны скӧт нӧйтчӧдӧмсӧ;
в) скӧтлы бур шоныд картаяс йылысь висьтавлӧмӧн 1926ʼ во помын вӧлі нин вӧчӧма 150 саяс шоныд карта. Выльысь керка стрӧитысьяс картаяссӧ вӧчалӧны гырысьджык ӧшиньӧн;
г) агрономъяс ёна крестьяна костын сёрнитісны скӧтӧс лючки вердӧм йылысь: уна крестьяна нин кутісны вердны мӧсъясӧс картупельӧн, мӧс сёркниӧн, викаӧн, мукӧдыс и жмыкӧн да ӧтрубӧн. Ӧткымын овмӧсъяс вӧчалӧмаӧсь Данияын кодь бур ляснияс да скӧтсӧ вердӧны нормаӧн;
д) зілям вый вӧчан удж паськӧдны. Сӧмын вый вузалан уджсӧ лӧсьӧдтӧм вӧсна да этша йӧла мӧсъяс вӧсна миян тайӧ уджыслӧн ӧдйӧджык паськалӧмыс падмӧ. Ӧткымынлаын (Лоймаын, Часын, Виз вӧл. Удӧр грездын) босьтчылісны нуӧдны тайӧ уджсӧ, сӧмын бура паськӧдны эз вермыны, эз вермыны эз вузаланінъяс абутӧмла, а уджсӧ вӧчны тэрмасьӧмла да заводъяссӧ кужтӧмӧн лӧсьӧдӧмла. Вӧчны бур дона сливочнӧй вый эськӧ унаӧн зільӧны да, сӧмын сійӧ зільӧмыс мунӧ оз артельясӧ ӧтувтчӧмӧн босьтчӧмӧн, а торйӧн-торйӧн этшаникӧн (2–3 овмӧс) сепараторъяс лӧсьӧдалӧмӧн.
Война бӧрын ёна кутіс паськавны порсь видзӧм. Ӧні кутісны видзавны порсьяс йоркширскӧй пӧрӧдаысь. Бур пӧрӧдасӧ ёнджыка паськӧдӧм могысь миян обласьтын лӧсьӧдӧма 25 порсь рассадник.
Войнаӧдз серти унджык нин ыжъяс. Мед бурмӧдны ыж пӧрӧдасӧ, обласьтӧ вайӧма 16 меж рӧмановскӧй пӧрӧдаысь.
Агрономъяслӧн удж.
Войнаӧдз коми сиктъясын агрономъяс пӧшти эз вӧвлыны. Ӧні быд 3–4 вӧлӧсьт вылӧ воӧ ӧти агроном. Со кыдзи воысь воӧ агрономъяссӧ содталӧма лои:
1912–1914ʼ воын вӧлі 3 агроучасток, сэні — 3 агроном.
1918 „ „ 5 „ „ 6 „
1925 „ „ 18 „ „ 28 „
1926 „ „ 21 „ „ 31 „
1927 „ „ 24 „ „ 44 „
Ӧні ӧти агроном вылӧ воӧ 2–3 сюрс крестьянин овмӧс. Миян вӧлӧсьт костъясыд гырысьӧс да, агрономъясыд оз вермыны быд сиктын уджсӧ нуӧдны; колӧ на ещӧ содтыны агрономъяссӧ важ участокъясас дай колӧ восьтавны выль участокъяс.
Коми крестьяна кызвыныс муяссӧ уджалӧны важ ногӧн на, найӧ оз на тӧдны кыдзиджык эськӧ колӧ заводитны бурджыка уджавны. Сы вӧсна агрономъяс медъёнасӧ нуӧдӧны крестьянаӧс велӧдан удж.
Вӧлі нуӧдӧма лекцияяс да сёрнияс: 1923–24ʼ воын — 621 час, 1924–25ʼ воын — 1.768 час, 1925–26 воын — 2.901 час.
Сэсся нуӧдӧма видз-му уджавны велӧдан курсъяс: 1923–24ʼ воын — 6, 1924–25ʼ воын — 9 да 1925–26ʼ воын вӧлі 9 жӧ. Быд курс вылын велӧдчысьыс вӧлі морт 30–35.
1924ʼ воын вӧлі нуӧдӧма обласьтувса видз-му уджалӧм петкӧдлан выставка. Татшӧм выставкаяссӧ быд во кутісны вӧчавны и сиктъясын: 1923–24ʼ воын обласьт пасьта вӧлі 4 выставка, 1924–25ʼ воын — 12, 1925–26ʼ воын — 13. Мукӧд сиктъясын выставкасӧ восьтылісны нёльысь помся нин. Крестьяналы выставкаясыс кажитчӧны. Петкӧдланторсӧ (экспонатъяссӧ) вайӧны 200–300-ӧдз ӧти выставка вылас. Быд выставка вылӧ волӧны (гӧгӧр лыддьӧмӧн) 500–600 мортӧдз.
Видз-му лӧсьӧдлан удж (землеустройство).
Миян крестьяналӧн муясыс этша, сэсся посни пельынӧсь, торъяӧсь, ылынӧсь мӧда-мӧдсьыныс.
Миян мог — велӧдны крестьянаӧс не сӧмын бурджык ногӧн видз-му уджалӧмӧ, колӧ тшӧтш лӧсьӧдны сідзи, мед эськӧ крестьянаыслы уджалӧмсӧ позьны кутіс нуӧдны бурджык ногӧн. Тайӧс вермасны сетны видз-му лӧсьӧдан уджъяс нуӧдӧмъяс. Та боксянь ми зілям, ӧти-кӧ, обласьт пытшкын выль местаяс овмӧдчӧм вылӧ вундавны, мӧд-кӧ, нуӧдавны видз-му лӧсьӧдан уджсӧ сиктъясын.
Овмӧдчӧм вылӧ выль местаяссӧ 1926ʼ во пом кежлӧ миян обласьтын торйӧдӧма 52 участок.
Тыр видз-му лӧсьӧдӧм ӧні мунӧ Летка да Кӧдзвыв вӧлӧсьтъясын (Сыктыв уездын). Мукӧд сиктъясын ас костаныс выльысь юксигъясӧн посни видз-мусӧ ӧтлаавлӧны, гырсьӧдлӧны (Ыб да Абъячой — Сыктыв уездын, Айкатыла да Проньдор — Емдін уездын).
Видз-му лӧсьӧдлысьясӧс велӧдӧм вылӧ Сыктывдінкарын ӧні восьтӧма курсъяс.
Нюр косьтӧм.
Войнаӧдз Коми муын нюр косьтан уджтӧ эз нуӧдлыны. Ӧні овмӧсыд миян воис нин войнаӧдзса кад выйӧдз. Ковмис паськӧдчыны видз-муясӧн. Сы вӧсна нюр косьтӧм 1924ʼ восянь кутіс ёна паськавны. 1927ʼ вося сентябр 1-й лун кежлӧ волі нин лӧсьӧдӧма 34 нюр косьтан тӧварищество. Сэтчӧ пырӧмаӧсь 896 шлен.
1924–27ʼ воясын нуӧдӧма уджъяс со мыйта муяс вылын (пасъялӧма гектар лыдӧн):
| Кутшӧм уездын. | Нюръяс вылын видласян-лӧсьӧдчан удж: места тӧдмалан удж (разведка). | Нюръяс вылын видласян-лӧсьӧдчан удж: планъяс вӧчӧм (съёмка). | Нюръяс вылын косьтан уджсӧ нуӧдӧм: паськыдджыка местасӧ босьтӧм. | Нюръяс вылын косьтан уджсӧ нуӧдӧм: этшаджык местаын ёнджыка уджсӧ нуӧдӧмӧн. | Вӧръясын: видлалӧма юяс. | Вӧръясын: весалӧма юяс. |
| Сыктыв уездын | 15.715 | 1.682 | 989 | — | — | — |
| Кулӧмдін „ | 350 | 350 | — | 5 | — | — |
| Емдін „ | 3.440 | 3.335 | 500 | 51 | 174 | 24 |
| Изьва-Печӧра „ | 514 | 1.711 | 16 | — | — | — |
| Ставыс: | 20.029 | 7.078 | 1.505 | 56 | 174 | 24 |
Татысь ми аддзам, кутшӧма кыптӧ да паськалӧ нюр косьтан уджыс: коми крестьяна ёна босьтчӧны содтавны аслыныс видз-мусӧ.
Крестьяна овмӧс кыпӧдӧм вылӧ сьӧм видзӧм.
Крестьяна овмӧс кыпӧдан уджъяс нуӧдӧм вылӧ государствоса дай местнӧй бюджетысь мунӧ бура уна сьӧм. 1924–25ʼ воын видзӧм сьӧмсӧ кӧ босьтам 100% туйӧ, 1925–26 воын лои видзӧма 154%, 1926–27ʼ воын — 229%, а 1927–28ʼ воын кӧсйӧны видзны 294% гӧгӧр.^Мыйта сьӧм шайт лыдӧн видзӧмаӧсь видз-му овмӧс вылӧ, видзӧд тайӧ нумерсьыс статтяысь: „Обласьтувса бюджет да финансъяс“./^
Став лэдзӧм сьӧмысь куим во чӧжӧн, шӧрсӧ кӧ босьтны, воӧ быд крестьяна овмӧс вылӧ 21 шайт гӧгӧр. Воысь воӧ чинталӧны рӧскӧдъяссӧ служащӧйяс вылӧ, а уджъяссӧ нуӧдӧм вылӧ (сьӧм удждӧм вылӧ, нюр косьтӧм вылӧ да мукӧдлаӧ) — содталӧны. Административнӧй рӧскодъяс вӧліны став лэдзӧм сьӧм пытшсьыс: 1924–25ʼ воӧ — 36%, 1925–26ʼ воӧ — 31%, 1926–27 воӧ — 30%, 1927–28ʼ воӧ — 27,7%.
Таво октябр 1-й лун кежлӧ миян обласьтын видз-му йылысь велӧдчӧм уджалысьяс со кымынӧн: агрономъяс — 37, агрономъяслӧн отсасьысьяс — 6, землемеръяс — 34, мелиораторъяс да гидротехникъяс — 11, ветеринарнӧй врачьяс 11, ветеринарнӧй пельшӧръяс — 19, ставыс — 118. 1924–25ʼ воын вӧлі 40 специалист, 1925ʼ воын — 47.
Видз-му уджалӧм вылӧ удждысьӧм.
Удждысян кооперация Коми муын войнаӧдз эз вӧвлы. Удждысян тӧвариществояс кутісны артмавны 1923–24ʼ восянь. Ӧні миян эм нин 44 удждысян тӧварищество, сэтчӧ пырӧмаӧсь 15.300 крестьяна овмӧс. Удждысян тӧвариществояс эмӧсь быд вӧлӧсьтын (Изьвайылын, Саваягын да Тшугырдінын кындзи). Удждысян кооперациялы унджык сьӧмсӧ сетӧ государство видз-му уджалӧмлы удждысян коми банк пыр. Удждысян тӧвариществояслӧн асланыс сьӧмыс этша на, сӧмын 56.000 шайт (1927ʼ вося сентябр 1-й лун кежлӧ). Банк пыр крестьяна овмӧслы удждӧм вылӧ лэдзӧма кык миллион шайт саяс — воӧ 50 шайт гӧгӧр быд овмӧс вылӧ. Сійӧ сьӧмсьыс сетӧма: вӧвъяс лӧсьӧдӧм вылӧ 25%-сӧ, видз-му уджалан машинаяс лӧсьӧдӧм вылӧ — 25%-сӧ, видз-му уджалӧмлы да скӧтӧс видзны колан стрӧйба вылӧ — 10%-сӧ, кустарнӧй уджъяс вылӧ — 12%-сӧ, ӧстатки 33%-сӧ сетӧма мукӧд пӧлӧс видз-му уджалӧмлы колан рӧскодъяс вылӧ.
Унджык сьӧм удждӧмыс, дерт, воӧ гӧльджык крестьяналы.
Видз-му уджалан кооперация.
Войнаӧдз Коми обласьтын волі 10 видз-му уджалан (с.-хоз.) кооператив. Найӧ сэки тшӧкыдджыкасӧ нуӧдлісны не видз-му уджалӧмлы колана тӧварӧн вузасьӧм. Видз-му уджалан кооперациялы ӧдйӧ кыптан туйыс воссис сӧмын революция бӧрын. Ёнджыка кыптіс миян обласьтын видз-му уджалӧмлы удждысян банк воссьӧм бӧрын. Сэки кутісны воссявны машина ньӧбан, нюр косьтан да видз-му уджалан тӧвариществояс. 1925ʼ воын организуйтчис „Сельпромкредитсоюз“. Та бӧрын видз-му уджалан кооперация вочасӧн кутіс босьтны ас киас видз-муысь да скӧт видзӧмысь лоан тӧваръяс дай кутіс ас пырыс вузавлыны став видз-му уджалан машинаяс.
Крестьяналысь тӧварсӧ вузавлӧм кузя (34 кооператив пыр) 1926–27ʼ воын бергӧдчис сьӧмыс 90–100 сюрс шайт, либӧ 20% рынок вылӧ петкӧдан став тӧварсьыс (Изьватӧг). Видз-му уджалан машинаяс вузалӧмысь сьӧм бергӧдчӧм кайис нин 300 сюрс шайтӧдз. Сыысь кындзи союз пыр кольӧм во вайӧма 40.000 шайт дон ид кӧйдыс, 350 вӧв, вузалӧма тӧчилаяс 100 сюрс шайт дон. Сӧмын сьӧм бергӧдчӧмыс Сельпромкредитсоюзлӧн дай сы увса кооперативъяслӧн эз на воны сы выйӧдз, мед эськӧ найӧ вермисны ас пырыс нуӧдны видз-муысь да скӧтысь воӧм став вузӧссӧ. Мед ёнджыка паськалас видз-му уджалӧмыд, колӧ, мед эськӧ лои паськыдджыка вузӧс видз-му помысь да скӧт видзӧм помысь. Сы вӧсна и видз-му кооперативъяслӧн могыс — паськӧдны ассьыныс видз-муса вузӧс инӧдӧм (сбыт).
Видз-му уджалан кооперация паськалӧмсянь крестьяналӧн видз-му уджалӧмъяссьыс (му-виддзысь, скӧтысь) докодыс ыжыдджык лои: ӧти крестьянин овмӧслӧн вӧлі докодыс (войнаӧдзса шайт донӧн): 1912ʼ воын — 253 шайт, 1926–27ʼ воӧ — 270 шайт.
* * *
5–6 во на сӧмын коли война помалӧмлы. 5–6 во сайын на сӧмын ми кутчысим овмӧс кыпӧдан уджӧ, а видзӧдлан да, уналаті нин вежсьӧма — выльмӧма да бурмӧма. 5–6 воӧн ми вермим кок йылӧ сувтӧдны крестьяналысь овмӧс кыпӧдан уджсӧ (агрономия, нюр косьтӧм, скӧтӧс лечитӧм). Видз-му уджалан машинаяс лӧсьӧдӧмӧн, вӧв пӧрӧда бурмӧдӧмӧн да бурджык пӧрӧда мӧсъяс лӧсьӧдӧмӧн коми крестьяна воськовтісны водзӧ. Государство аслас бюджетъяс пыр да видз-му уджалан кооперация пыр регыдӧн вермис да кужис ладмӧдны видз-му овмӧс уджсӧ.
Кӧть и овмӧсыд крестьянаыдлӧн воысь воӧ кыптӧ этша, мунад сьӧкыд паськӧдчыны. Колӧ водзӧ кежлӧ мог пыдди пуктыны: выль местаясӧ овмӧдчыны отсалӧмӧн да видз-му лӧсьӧдан удж нуӧдӧмӧн паськӧдны кӧдзан плӧщадь. Колӧ выльысь видз-му лӧсьӧдлан удж пыр крестьяналысь овмӧссӧ веськӧдны выль туйӧ, мед эськӧ докодыс сылӧн унджык вӧлі воӧ, уна нянь мед воис, унджык скӧт мед вермисны видзны.
Сӧмын татшӧм уджъяс нуӧдӧм бӧрын позьӧ куим переменаӧн му уджалӧмысь дугӧдчыны да кутчысьны уна переменаӧ. Уна переменаӧн му уджалӧмӧн крестьяналы позьны кутас видзны унджык да бур скӧт, сэки налӧн содны кутас видз-му помысь да скӧт помысь вузалан тӧвар. Мыйӧн содны кутас крестьяналӧн вузалан тӧвар — бура да паськыда вермыны кутас уджавны и видз-му уджалан кооперация (крестьяналӧн став тӧварыс мунас кооперативъяс пыр).
Кор видз-му уджалан кооперация лоӧ бур туй вылын, кор сійӧ лоӧ вына, сэки ӧдйӧджык воам социализмӧ.
Агроном А. В. Попов.
