ДЗОНЬВИДЗАЛУН КУТӦМ
Ӧнія миян Коми обласьт пасьтаын ставас 1913ʼ воын вӧлі 7 больнича, 7 приёмнӧй покой (195 крӧвать), да 37 пельшӧрскӧй пункт. Та мында бурдӧданіныд сы ыджда местаад, дерт, вӧлі этша. Ӧти доктор (врач) вылӧ вӧлі воӧ 15.575 морт. Этша доктор вӧсна, став отсӧгсӧ висьысьяслы вӧлі сетӧны омӧлиника велӧдчӧм пельшӧръяс да бабкаяс.
Октябрса революция бӧрын автономия сетӧмыс коми йӧзӧс йӧткыштіс ёна водзӧ став олӧм бурмӧдӧмлань. Кыптіс тшӧтш и дзоньвидзалун кутан удж. Ёна-ӧ тайӧ уджсӧ дас воӧн ми вермим йӧткыны водзӧ, петкӧдлӧны со кутшӧм лыдпасъяс:
| Вояс. | Больничаяс. | Приёмнӧй покойяс. | Сэні крӧвать лыд. | Пельшӧрскӧй да акушерскӧй пунктъяс. | Став докторыс. | Пельшӧръяс. | Акушеркаяс. | Аптекаын уджалысь (фармацевт). | Пинь доктор да техник. | Сестраяс. |
| 1922–23 | 6 | 7 | 160 | 51 | 3 | 63 | 38 | 13 | 1 | — |
| 1923–24 | 8 | 5 | 180 | 47 | 9 | 56 | 37 | 13 | 2 | — |
| 1924–25 | 10 | 3 | 180 | 49 | 15 | 73 | 41 | 12 | 4 | — |
| 1925–26 | 15 | 2 | 245 | 48 | 19 | 80 | 40 | 12 | 5 | — |
| 1926–27 | 15 | 2 | 338 | 50 | 38 | 93 | 46 | 19 | 4 | 8 |
| 1927–28 | 25 | 3 | 483 | 47 | 47 | 95 | 48 | 18 | 5 | 17 |
Татысь ми аддзам: дзоньвидзалун кутан удж вылӧ сьӧм сетігмозыс больнича лыдыс соді нёль пӧв унджык, доктор лыд содіс 17 пӧв. Пельшӧрскӧй пунктъяс, больничаяс содӧм вӧсна, чиніны 13% вылӧ. Докторъяслӧн участокъяс посняммисны: 1913ʼ воын колӧ вӧлі ветлыны участок ӧтар помсяньыс мӧдарӧдзыс 100–150 километр, ӧні колӧ сӧмын 45–50 кымын километр. 1922ʼ воын ӧти больничаса койка (крӧвать) вылӧ вӧлі воӧ 1195 морт, 1927 воын воӧ нин 563 морт. (Сыктывдінкарса областнӧй больнича да 113 крӧватя пукӧданінлӧн больнича сійӧ лыдӧ оз пырны). Больничаясӧ висьысь йӧзлӧн волӧм ӧнӧдз пыр содіс.
Специалист-докторъяс.
Коми обласьт восьтігкежлӧ докторъяс пиысь висьӧмъяс серти специалист-докторъяс (быд торъя висьӧмӧ аслыс доктор) эз вӧвны. Ӧні обласьт шӧрын — Сыктывдінкарын — эмӧсь докторъяс пиын со кутшӧм специалистъяс: хирург (операция вӧчысь), нывбаба висьӧм бурдӧдысь — акушер, судлӧн медицина, син висьӧмъяс бурдӧдысь, эжвыв да венерическӧй висьӧмъяс бурдӧдысь, туберкулёз (чакотка) бурдӧдысь, мамъяслысь да кагаяслысь дзоньвидзалун видзысь доктор-специалист, сідзи водзӧ. Сэсся уджалӧны рентгеновскӧй кабинет да химико-бактериологическӧй лаборатория.
Курортъяс, санаторияяс, клиникаяс да мукӧд пӧлӧс бурдӧдчанінъяс.
Уна пӧлӧс висьӧмысь ӧти лекарствояс помысь бурдӧдны оз вермыны. Босьтам пример вылӧ нервнӧй висьӧм либӧ чакотка (туберкулёз). Татшӧм висьӧмъяслы лекарствоыд дзик нинӧм — висьысьӧс ковмас бурдӧдны мукӧд ногӧн: шойччӧдӧмӧн, шондіӧн, сӧстӧм сынӧдӧн, да сідзи водзӧ: висьысьӧс ковмас мӧдӧдны шойччан керкаӧ, санаторияӧ, курортӧ либӧ кутшӧмкӧ клиникаӧ (спецлечение). Сэні, лекарствоясӧн, шондіӧн, сынӧдӧн да ваясӧн бурдӧдӧмысь кындзи, уджалысь йӧзӧс велӧдӧны тшӧтш: кыдзи видзчысьны висьӧмъясысь да кыдзи видзны ассьыныс дзоньвидзалунсӧ водзӧ кежлӧ.
Татшӧм висьӧмъясысь бурдӧдчӧмсӧ сар правительство дырйи уджалысь йӧзыд эз тӧдлыны: сэки вермылісны бурдӧдчыны да веськавлісны курортъясад сӧмын озыр йӧз. Сӧвет власьт та вылӧ видзӧдӧ мӧд ногӧн: сійӧ тӧждысьӧ, мед эськӧ дзоньвидзаӧсь вӧліны уджалысь йӧз. Ӧні СССР пасьта зэв нин уна эм Октябрса революция бӧрын выль восьтӧм санаторияяс, шойччан керкаяс, курортъяс да мукӧд пӧлӧс бурдӧдчанінъяс.
Миян обласьтын, Пӧддельнӧй вӧлӧсьтын быд гожӧм уджалӧ 40 койкаа санатория. Вогвасьдінын уджалӧ 25 койкаа шойччан керка. Сэсся тавосянь Сереговын пондісны стрӧитны курорт. Сэтчӧс сола ва ваннаясӧн позьӧ бурдӧдны уна пӧлӧс висьӧмъяс. Сола ваыс зэв бур. Медбура сійӧ ваӧн бурдӧдӧны ревматизм. Татчӧс санаторияясӧ да курортъясӧ гожӧмъясын мӧдӧдлӧмысь кындзи, уна рабочӧйясӧс да крестьянаӧс мӧдӧдавлӧны лунвывса курортъясӧ — Крымӧ, Кавказӧ да мукӧдлаӧ.
Война вӧсна да удж вӧсна лоӧм инвалидъяслы, ки-коктӧм йӧзлы, дзоньвидзалун кутан юкӧдъяс судзӧдӧны протезъяс (резинаысь да мукӧдторъясысь вӧчӧм ки-кок). Ленинградса протезнӧй институт пыр 1921 восянь 1927 воӧдз сетӧма миян обласьт улӧ вӧчӧм ки-кок 117 мортлы.
Сэсся дзоньвидзалун Комиссариат (Наркомздрав) Коми обласьтлы быд во сетӧ йӧйталӧмӧн висьысьясӧс бурдӧдны Яткаын да Вӧлӧгдаын 40 места. Йӧйталан висьӧмъясӧн висьысь йӧзӧс сэтчӧясӧ и мӧдӧдалӧны бурдӧдчыны.
Мукӧд пӧлӧс висьӧмъясӧн висьысь йӧзӧс мӧдӧдалӧны клиникаясӧ — Мӧскуаӧ, Ленинградӧ да мукӧд каръясӧ.
Таво январ 1-й лунсянь сентябр тӧлысьӧдз дзоньвидзалун кутан юкӧдъяс пыр ставсӧ лои мӧдӧдалӧма висьӧмъяс серти бурдӧдӧм вылӧ (курортъясӧ, клиникаясӧ, санаторияясӧ) 250 морт.
Висьӧмъясысь видзчысьӧм.
Ӧнія Сӧвет власьт дырся медицина важ медицинаысь торъялӧ ещӧ со мыйӧн: лекарствоясӧн бурдӧдӧмысь кындзи, ӧні медвойдӧр тӧдмалӧны мый вӧсна лоӧ висьӧмыс да кыдзи сэтысь видзчысьны; зільӧны медвойдӧр бырӧдны висьӧм лоан помкасӧ. Тайӧ удж вӧчны ӧтка морт, тӧдӧмысь, оз вермы, — лоӧ нуӧдны став йӧзсӧ ӧтувтӧмӧн. Сы вӧсна быд волісполком бердӧ ӧні лӧсьӧдӧма да уджалӧ санитарнӧй комиссия — вӧлӧсьтын дзоньвидзалун кутан ячейка. Сійӧ ячейкаыс отсасьӧ дзоньвидзалун кутан органъяслы нуӧдны йӧз пӧвстын быд санитарнӧй удж. Татшӧм уджсӧ миянын кутісны нуӧдны обласьт восьтӧм бӧрын на сӧмын.
Ӧні видзӧдлам, кутшӧм санитарнӧй организацияяс эмӧсь ӧні кежлӧ Коми обласьтын:
| Вояс. | Санитарнӧй врачьяс. | Санитар.-гигиенич. лаборат. | Кагаясӧс да быдтысьысь мамъясӧс видзанін. | Нывбабаяслӧн да кагаяслӧн консультация. | Челядь профилактич. амбулат. | Венер. диспансер да пунктъяс. | Туберкулёзнӧй диспансер. |
| 1925 | — | — | 1 | — | — | — | — |
| 1926 | 2 | 1 | 1 | 1 | — | 1 | 1 |
| 1927 | 5 | 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | 1 |
Тайӧ учрежденньӧяслӧн медыджыд уджыс — висьӧмъяскӧд вермасьӧм. Найӧ йӧзӧс сӧстӧма овны велӧдӧмӧн да мукӧд ногӧн дӧзьӧритӧны, мед висьӧм оз вермы лоны, мед сійӧ эз вермы паськавны: видлалӧны йӧзлысь олан керкаяс да колӧм серти сувтӧдалӧны санитарнӧй надзор, видлалӧны челядьлысь дзоньвидзалунсӧ школаясын дай гортаныс.
Татшӧм санитарнӧй удж нуӧдӧм кындзи вӧчлывлӧны лекцияяс да выставкаяс. Сэсся коми кыв вылын печатайтӧма йӧзлы гӧгӧрвоана дас кымын посньыдик нигаяс.
Вуджан висьӧмъяскӧд вермасьӧм.
Коми обласьтын йӧзыд ёна на велӧдчытӧмӧсь, унаӧн олӧны судзсьытӧма. Судзсьытӧм пондаыс йӧзлы лоӧ мунны корсьны нажӧтка кыськӧ бокысь. Мукӧдыс мунӧны сортовка лэдзны, вӧравны, мукӧдыс вурсьыны, гындысьны. Сідзжӧ унаӧн ветлӧны заводъясӧ пес керавны. Уна пӧлӧс вуджан висьӧмъяс кокниапырысь ветлысь-мунысь йӧзыскӧд вермӧны локны Коми обласьтӧ.
Кутшӧм воясын уна-ӧ йӧз миян обласьтын висьмылӧма вуджан висьӧмъясӧн, петкӧдлӧны со кутшӧм лыдпасъяс:
| 1922 воын | 1923 воын | 1924 воын | 1925 воын | 1926 воын | |
| Писти. | 424 | 1181 | 335 | 31 | 28 |
| Скарлатина. | 90 | 117 | 434 | 822 | 269 |
| Кор. | 409 | 84 | 195 | 209 | 142 |
| Коклюш. | 217 | 133 | — | 379 | 466 |
| Биа висьӧмъяс (тиф) | 1216 | 1056 | 640 | 438 | 381 |
| Гырдӧн мытитӧм | 278 | 340 | 355 | 726 | 35 |
| Триппер. | 170 | 340 | 639 | 964 | 912 |
| Грипп. | 6 | 1865 | 5480 | 6224 | 7184 |
Татысь ми аддзам: быд во Коми обласьтын овлӧ кутшӧмкӧ вуджан висьӧмъяслӧн паськавлӧм. Став тайӧ висьӧмъясыс морт вывті мунӧны зэв чорыда. Босьтам кӧть писти висьӧм. Быд во сійӧ висьмӧдӧ мыйкӧ мында йӧзӧс. Важӧн, сар правительство дырйи, висьмӧдліс быд во весиг сюрсъясӧн.
Сӧвет власьт збыльысь да чорыда босьтчис вермасьны быд висьӧмкӧд. Писти висьӧмысь йӧзӧс видзӧм могысь петіс декрет (закон) быд мортӧс пистиалӧм йылысь, сӧмын миян судзсьытӧм вӧсна став йӧзсӧ пистиавны огӧ на вермӧ.
Воысь воӧ пистиалӧмсӧ вӧчӧма со мыйта:
| 1922 воын | 1923 воын | 1924 воын | 1925 воын | 1926 воын | 1927 во джынъяс. |
| 14.975. | 35.796. | 22.714. | 11.612. | 17.760 | 13.538 писти. |
Вуджан висьӧмъяскӧд вермасигӧн медвойдӧр висьмӧм мортӧс торйӧдӧны дзоньвидзаяс дінысь да водтӧдӧны больничаӧ. Вуджан висьӧмъясӧн висьысь йӧзӧс больничаӧ водтӧдӧма вӧлі со мыйта:
| 1922 воын | 1923 воын | 1924 воын | 1925 воын | 1926 воын | 1927 во джынъяс. |
| 748 | 1.154 | 958 | 1.045 | 912 | 496 морт. |
Мед оз висьмыны мукӧд дзоньвидза кольӧм йӧзыс, висьысь морт оланінас вӧчӧны дезинфекция (чорыд зелляӧн виӧны висьӧм вӧчысь микробъяссӧ) да висьӧмысь мездысян писти (прививка).
Чакотка висьӧмкӧд вермасьӧм.
Дурка олӧм, сьӧкыд удж да омӧля сёйӧм-юӧм мортлы медъёна отсалӧ висьмыны чакоткаӧн. Чакоткакӧд вермасян удж Сыктывдінкарын нуӧдӧ 10 крӧватя туберкулёзнӧй диспансер (восьтісны 1926ʼ воын). Гожӧмъясын сы дінын жӧ уджалӧ челядьлӧн плӧщадка. Плӧщадка вылӧ босьтӧны сідзи жӧ висьысь челядьӧс. Сэсся сэні жӧ (диспансерас) быд лун видлалӧны петкӧдчыны локтысь йӧзӧс. Тан кындзи диспансер нуӧдӧ тшӧтш рабочӧйясӧс да служитысьясӧс видлалан удж: 8 учрежденньӧысь вӧлі видлалӧма 451 мортӧс. Чакоткаӧн висьысь сэтысь сюрӧма 31 морт. Сэсся диспансер чакоткаӧн висьӧм йылысь вӧчавлӧ лекцияяс. Ставсӧ вӧчӧма нин 23 лекция.
Чакоткаӧн висьмӧм йӧзлы отсасьӧм могысь диспансерсянь ветлывлӧ висьысьяс ордӧ сестра, велӧдӧ кыдзи дзоньвидзаяслы овны висьысь дінын да видзчысьны висьмӧмысь. 1927 во джынъяс ветлӧма висьысьяс ордас сестраыс 241-ысь.
Венерическӧй висьӧмъяскӧд вермасян удж.
Венерическӧй висьӧмъяс — лёквисьӧм, триппер да шанкръяс — Коми обласьтын лоӧма зэв нин важысянь. Висьӧмъяссӧ вайӧмаӧсь татчӧ бокысь нажӧтка вылӧ ветлысьяс да салдатын служитысь йӧз. Насянь сэсся вуджисны мукӧд йӧзлы. Миян олӧмсям (ӧти тасьтіысь сёйӧм-юӧм, окасьӧм, вичкоясын крест да мый да окалӧмъяс) ёна паськӧдӧ висьӧмсӧ.
Прӧчентъясӧн индӧмӧн лёквисьӧм вуджӧмыс Коми обласьтын лоӧма:
| крестьяна пӧвстын: | служащӧй пӧвстын: | |
| Олӧмсям вӧсна | 38% | 16% |
| Мужика-нывбабаа костын олӧмӧн | 34% | 68% |
| Тӧдмавтӧм вуджӧм | 28% | 16% |
1926ʼ воын Сыктывдінкарын воссис венерическӧй диспансер (уджалӧ кык доктор). Сэсся сійӧ жӧ воын декабр тӧлыссянь Кулӧмдін уездын пондіс уджавны венерическӧй пункт. Тайӧ учрежденньӧясыс нуӧдӧны зэв ыджыд удж. Сыктывдінкарса венерическӧй диспансер служащӧйясӧс видлалігӧн 680 морт пиысь аддзис лёквисьӧмӧн висьысьӧс 11 морт, трипперӧн — 86, небыд шанкрӧн висьысьӧс 7 морт. Унджыкыс на пиысь вӧлӧм оз и чайтны асьсӧ висьысьӧн либӧ чайтӧны вӧлӧм дзик бурдӧмӧн.
Венерическӧй висьӧмъяс йылысь ӧнӧдз вӧчӧма нин 40 лекция.
Быдтысьысь мамъяслысь да челядьяслысь дзоньвидзалун кутӧм.
Челядьяслысь да быдтысьысь мамъяслысь дзоньвидзалун кутан учрежденньӧяс кутісны восьтавны 1918ʼ восянь. Сэки Сыктывдінкарын челядь приют пыдди восьтісны 40 крӧватя кагаясӧс да быдтысьысь мамъясӧс видзан керка (дом матери и ребенка). Сійӧ керкаӧ босьтӧны гӧль мамъясӧс кагаяснас видзны кык тӧлысьӧдз. Мамъяс костын сэні нуӧдӧны велӧдан удж, велӧдӧны: кыдзи налы видзны ассьыныс дзоньвидзалун нӧбасигӧн, челядясигӧн дай кага вайӧм бӧрас. Сэсся велӧдӧны, кыдзи колӧ бура вердны нёньӧдан кагаясӧс, кыдзи колӧ бура да состӧма овны гортын, сідзи водзӧ.
1926ʼ восянь пондісны восьтавны сиктъясын гожся яслияс. Яслияс восьталӧм вылӧ крестьяна видзӧдӧны бура дай быд ногӧн отсалӧны.
1926ʼ восянь Сыктывдінкарын воссис челядьяслы да мамъяслы консультация. Сэні сӧветуйтчӧмӧн нывбабаяс (бабаяс да нывъяс) тӧдмалӧны: кыдзи колӧ сӧстӧма нуӧдны мужикъяскӧд олӧм, нӧбасьӧм, кыдзи бура видзны да дӧзьӧритны челядьӧс, сідзи водзӧ. Ӧти консультацияса сестра видлалӧ челядьӧс да нӧбасьысь нывбабаясӧс на дінӧ гортас волывлӧмӧн; сетӧ налы бура олӧм йылысь да челядьӧс быдтӧм йылысь туйдӧдъяс.
Быдтысьысь мамъясӧс да кагаясӧс дӧзьӧритан удж весьшӧрӧ оз вош: арӧсӧ тыртӧдз челядьлӧн кулӧмъяс кутіс чинны. 1923 воын вӧлі кулӧма 100 кага пиысь 27,7 кага, 1924 воын — 23,9, 1925 воын — 32,3, 1926 воын — 16,6 кага. 1925ʼ воын уна куліны челядьыс скарлатина висьӧмӧн.
Яранъяс пӧвстын бурдӧдчан удж сувтӧдӧм.
Яранъяс разалӧмаӧсь зэв паськыд местаын — тундраын. Найӧ оз овны миян моз ӧти местаын: сиктъясын либӧ каръясын. Тӧв и гожӧм найӧ вежлалӧны местасӧ: асланыс кӧръяскӧд мунӧны пыр водзӧ. Сар дырйи налы абу вӧлі лӧсьӧдӧма некутшӧм пельшӧр ни доктор. Яранъяс дзоньвидзалун вӧсна тӧждысьны кутісны сӧмын Октябрса революция бӧрын. Ӧні бурдӧдан уджсӧ нуӧдӧ сэні краснӧй крестлӧн общество. Докторъяс яранъяскӧд тшӧтш ӧтвыв олӧны да ветлӧны тшӧтш местаысь местаӧ. Яранъяслӧн докторъяс дінӧ бурдӧдчӧм могысь локтӧм пыр ӧтарӧ содӧ.
Лёквисьӧмӧн да чакоткаӧн висьысь йӧз яранъяс пӧвстын зэв этша, сӧмын вывті уна паськалӧма той вӧсна лоӧм эжвыв висьӧмъяс. Сэсся яранъяс ёна юӧны вина. Вина юӧм яранъяслы вайӧ медыджыд лёк. Сэтчӧс власьтыс центрсянь отсалӧмӧн ӧні лӧсьӧдӧ яранъясӧс велӧдан-югдӧданін (культурная база). Сэтӧні жӧ яранъяслы восьтӧны тшӧтш больнича.
Став тані висьталӧм дзоньвидзалун кутан уджсӧ ми вермим нинӧмысь паськӧдны да сувтӧдны, дерт, сӧмын сӧвет власьт тӧждысьӧм кузя.
Врач И. Коканин.
