СУД ЙЫЛЫСЬ СЁРНИЯС

Уголовнӧй мыж вӧчӧм да обществоӧс дорйӧм.^Видзӧд „Ордым“ журнал, 6ʼ №, 32ʼ лист бок./^

Мӧвпыштӧм, лӧсьӧдчӧм да заводитчӧм бӧрын уголовнӧй мыж вӧчан туй вылын локтӧ медбӧръя удж (стадия) — мыж вӧчӧм. Лӧг кузя морт мӧвпыштіс мӧд мортӧс дойдны, лӧсьӧдіс чер, лэптіс сійӧс да заводитіс керыштны; сэсся и керыштіс. Керыштӧмыс и лоӧ мыж вӧчӧм (медбӧръя стадия).

Уголовнӧй Закон Чукӧр серти мыж вӧчӧм — сійӧ быдтор, мый лоӧ обществолы ӧпаснӧ. Мый нӧ обществоыслы лоӧ ӧпаснӧ? Та вылӧ миян уголовнӧй закон шуӧ, обществолы пӧ лоӧ ӧпаснӧ быдсяма лёктор, мый вӧчсьӧ (либӧ коланторйыс оз вӧчсьы — бездействие) веськыда, либӧ ньӧжйӧник, йӧз пыр да мукӧд ногӧн (косвенно) Сӧвет власьтӧс шыбитӧм могысь да сылысь политикасӧ да овмӧс вынсӧ омӧльтчӧдӧм могысь (контрреволюционные преступл.); сэсся обществолы лоӧ ӧпаснӧ быдтор, мый дзугӧ (нарушает) Сӧвет власьтлысь, коммунизмӧ вуджан кад кежлӧ уголовнӧй закон кузя лӧсьӧдӧм пӧрадоксӧ. Первой мыж чукӧрыс (коді нуӧдсьӧ рабочӧй да крестьяна власьт вылӧ) сӧвет обществолы (рабочӧйяслы да крестьяналы) медся ӧпаснӧ. Сэтшӧм мыжъясысь унджыкысьсӧ судитӧны лыйлыны. Дерт, мӧд ногӧн ӧні оз на и позь: рабочӧй да крестьянин ас вирнаныс сьӧкыда буржуазия киысь шедӧдісны аслыныс власьт. Сы понда закон чорыда судитӧ буржуазиялы — россиясалы, кӧть заграничасалы, отсасьысьясӧс. Некутшӧм жалитӧм тані лоны оз вермы.

Мӧд ногӧн, оз ло мыж вӧчӧм и оз мыждыны, обществолы кӧ дзик абу ӧпаснӧ мыж вӧчӧмыс, кӧть татшӧм делӧсӧ вӧчӧмысь и позьӧ лӧсьӧдны Уголовнӧй Закон Чукӧрысь кутшӧмкӧ стаття. Шуам, кодкӧ мӧд мортлысь первойысь на зепсьыс гусяліс табаксӧ (162 ст.). Тайӧ обществолы оз ло ӧпаснӧ да мыждана уголовнӧй делӧ некод оз пан. Делӧсӧ кӧ панӧма нин, суддя водзӧ оз нуӧд, дугӧдас бӧр.

Бара жӧ колӧ шуны: вӧчӧм мыж кӧ обществолы ӧпаснӧ да кӧть и Уголовнӧй 3акон Чукӧрын сэтшӧм статтяыс абу, сэтшӧм делӧысь судитӧны (Угол. Зак. Чук.-са 16ʼ ст.). Быдтор йылысь ӧд водзвыв закон лэдзысь тӧдны оз вермы, мыйкӧ вермас и кольны. Олӧмын быдтор закон кытш пытшкӧ (рамаӧ) сюйны он сяммы, да оз и позь.

Ӧні ми аддзам: уголовнӧй мыж вӧчан уджын (делӧын) медыджыдтор — мый опаснӧ сӧвет обществолы. Тадзи уголовнӧй мыж йылысь шуӧ миян сӧветскӧй Уголовнӧй Закон Чукӧр. Тадзи шуӧмӧн сійӧ оз ӧтлаась, абу ӧткодь буржуазнӧй государствоса Уголовнӧй Закон Чукӧръяскӧд. Налӧн законъясас гижӧма, быдсяма сэтшӧм мыж вӧчӧм пӧ, коді ӧпаснӧ, кӧть рабочӧйлы да крестьяналы, кӧть и буржуазнӧй обществолы, лӧсялӧ кӧ кутшӧмкӧ стаття, ӧткодя мыждысьӧ; мӧд ногӧн, некутшӧм мыж вӧчӧм оз мыждысь, абу кӧ сэтшӧм делӧ йывсьыс гижӧма Уголовнӧй Закон Чукӧрас. Тадзи шуӧм буржуазнӧй правительствояслӧн — сӧмын лицемеритӧм, уджалысь войтырӧс — рабочӧйясӧс да крестьянаӧс пӧръявлӧм. Та йылысь аддзам водзын: мешӧк пиӧ шылатӧ он дзеб.

Мыйла колӧ Уголовнӧй Закон Чукӧр?

Ӧні юалам, мыйла нӧ быд государствоын — сӧветскӧйын и буржуазнӧйын лэдзӧма Уголовнӧй Закон Чукӧр, мыйла сійӧ колӧ?

Уголовнӧй Закон Чукӧръяс быд государствоын лӧсьӧдӧма обществоӧс дорйыны сійӧ обществоыслы да государствоыслы паныд мунысьясысь, налысь политика да овмӧс (кӧзяйство), либӧ государствоыслысь лӧсьӧдӧм пӧрадоксӧ дзугысьясысь. Дерт, общество да государство обществокӧд да государствокӧд ӧтлаӧдны оз позь: абу ӧткодьӧсь. Эм сӧветскӧй — рабочӧйяслӧн да крестьяналӧн общество да государство, сідзжӧ эм буржуазнӧй — помещикъяслӧн да капиталистъяслӧн общество да государство, кыдзи вӧлі Россияын 10 во сайын. СССР-ын сӧвет судъяс Уголовнӧй Закон Чукӧр серти судитӧны рабочӧй да крестьяна киысь власьт босьтны кӧсйысьясӧс, либӧ революция бӧрын лӧсьӧдӧм пӧрадок дзугысьясӧс. Тадзи миян Уголовнӧй Закон Чукӧр дорйӧ, мездӧ сӧвет обществоӧс. Буржуазнӧй Европаын да Америкаын помещикъяс да капиталистъяс дорйӧны ассьыныс обществосӧ да государствосӧ. Налӧн судъяс вермасигас чорыда судитӧны, мыждӧны Уголовнӧй Закон Чукӧр серти уджалысь войтырӧс — рабочӧйясӧс да гӧльджык крестьянаӧс, буржуазнӧй политикалы паныд мунысьясӧс, кодъяс ми ногӧн жӧ чукӧртчӧны, вынсьӧдчӧны буржуазнӧй правительствояссӧ шыблавны да ас киӧ босьтны власьт, дзугӧны буржуазиялысь найӧ Уголовнӧй Закон Чукӧр серти лӧсьӧдӧм пӧрадоксӧ. Тадзикӧн буржуазнӧй Европаын да Америкаын помещикъяс да капиталистъяс дорйӧны ассьыныс обществосӧ да государствосӧ, тадзикӧн найӧ вермасьӧны сэтчӧс рабочӧй да крестьяна обществокӧд.

Буржуазнӧй закон да суд пӧдтӧны рабочӧйясӧс да крестьянаӧс.

Буржуазнӧй суд уджалысь войтыркӧд вермасигӧн дзикӧдз петалӧ ас уголовнӧй закон кытшсьыс. Сійӧ нинӧм вылӧ оз видзӧд, мед сӧмын чорыдджыка буржуазнӧй власьтсӧ кутны да революцияысь ассьыс государствосӧ мездыны-а. Ми — уджалысь войтыр — некор ог вунӧдӧ, кыдзи Америкаын Массачусетс нима штатын таво, август тӧлысьын 24ʼ лунӧ, буржуазнӧй суд шуӧм серти казнитісны кык рабочӧйӧс. Италияса кык рабочӧй — революционеръяс Сакко да Ванцетти митинг вылын висьталӧмӧн йӧз костын паськӧдісны, Массачусетс штатысь пӧ губернатор Фуллер рабочӧйяслы лёк вылӧ тайнӧй пӧлича пыр вӧчис провокация (вӧвлытӧм ыджыд мыж вештіс рабочӧйяс вылӧ), мед налысь (рабочӧйяслысь да крестьяналысь) вынсӧ омӧльтчӧдны, а капиталистъяслысь власьтсӧ чорзьӧдны. Тайӧ висьтавлӧм Фуллерлы да пӧличалы эз кажитчы, Сакко да Ванцетти пӧ правительстволы мунӧны паныд. Сы понда губернатор мӧвпыштіс наысь мынтӧдчыны. Саккоӧс да Ванцеттиӧс пуксьӧдісны тюрмаӧ. Сэні найӧс пукӧдісны 7 во. Судитны Уголовнӧй Закон Чукӧр серти вӧлі немторйысь, а мынтӧдчыны наысь вӧлі колӧ. Сакко да Ванцетти вылӧ сэсся лӧсьӧдісны лӧжнӧй мыж: найӧ пӧ Саут-Брентриын виисны кык артельщикӧс да грабитісны 15 сюрс доллар сьӧм.

Тайӧ делӧын Сакко да Ванцетти ньӧти эз вӧвны мыжаӧсь. Сы йылысь висьталісны суд вылын свидетельяс. Тайӧ мыжсӧ вӧлі вӧчӧма португалияса бандит Челестино Мадейрос мукӧд бандитъяскӧд. Сійӧ сідзи жӧ октябр тӧлысьын 1926 воын висьталіс, тайӧ делӧын пӧ Сакко да Ванцетти абу мыжаӧсь, вианінын да грабитанінын пӧ найӧ эз вӧвны. Сӧмын америкаса буржуазияӧс нинӧм эз вермы кутны. Суддя Вебстер Тайер да буржуазнӧй присяжнӧйяс Саккоӧс да Ванцеттиӧс судитісны казнитны. Найӧс сэсся казнитісны электрическӧй улӧс вылын.

Тадзи капиталистъяслӧн закон да суд дорйӧны, мездӧны революцияысь буржуазнӧй обществосӧ да государствосӧ.

Тайӧ миянлы петкӧдліс Америкаын суд нуӧдӧм.^Коді ёнджыка кӧсйӧ тӧдны Сакко да Ванцеттиӧс Америкаын судитӧм йылысь, колӧ лыддьыны „Известия ЦИК и ВЦИК“ нима газетысь, 196ʼ №-ысь, Горкинлысь рочӧн гижӧм стаття: „Не суд, а классовая расправа“./^ Буржуазнӧй европаса да америкаса капиталистъяслӧн власьтыс потласьӧма нин. Подулыс налӧн ӧдйӧ сісьмӧ. Тадзи налӧн власьт путкыльтчас. Сы улын лоӧ дзебӧма буржуазнӧй суд да буржуазнӧй Закон Чукӧр.

Обл-са Прокурорлӧн отсасьысь Ив. Попов.