КЫМЫНКӦ КЫВ СИКТСА ТОМ ЙӦЗ ОЛАСНОГ ЙЫЛЫСЬ
Оласног йылысь сёрни зэв паськыд. Ичӧтик гижӧдӧн став том йӧз оласног йылысь висьтавны он вермы. Висьтавны кӧ став оласног йылысь, петкӧдлыны кӧ сылысь мунӧмсӧ, вежсьӧмсӧ, ковмас гижны зэв кыз нига. Олӧмыс мунӧ ӧдйӧ водзӧ, вояс кольӧны бӧрӧ. Олӧмыс вежсьӧ, войтырыс вежсьӧ жӧ, сӧмын оласногыс олӧм бӧрсяыс вӧтчыныс оз вермы: кольӧма нин зэв ылӧ. Уналаті на ми олам кыдзи овлісны ветымын во сайын, сё во сайын. Дерт, уналаті эм и выльторъяс нин, надзӧник, вочасӧн пырӧны олӧмногъясас. Сӧмын этша на.
Видзӧдлам кӧ том йӧз оласног вылӧ сиктъясысь, кодъяс бокынӧсьджык, ю вожъясын, сэн зэв на омӧля тӧдчӧ выльторйыд. Паськыдджыкинъясын, дерт, тӧдчӧджык, сӧмын важыс быдлаын на зэв уна. Важ оласногыслӧн сямыс, модаыс венӧ на выльторъяссӧ. Важыслӧн пыдынджыкӧсь вужъясыс, — нетшкавны, бырӧдны, вежны зэв сьӧкыд. Комсомол ячейкаяслӧн эз на вӧв оласног тӧдмалӧм вылас, выльмӧдӧм вылас тырмымӧн видзӧдлӧма. Сійӧн уналаын на миян комсомолечьяслӧн оласногыс прӧстӧй том йӧзысь оз торъяв. Сійӧн бура удж сувтӧдны оз вермыны, уналаын шленъясыс юӧны, кодалӧны, лёктор вӧчӧны, комсомолсьыд петӧны.
Во чӧж кӧ видзӧдан, прӧст пӧра колльӧм абу ӧткодь: тулысын ӧти нога, гожӧмын мӧд нога, арын коймӧд нога, тӧлын бара аслыспӧлӧс. Праздникъяс прӧстӧй лунысь бара жӧ торъялӧ.
Видзӧдлам ӧні олӧм вылас: мый эм сэні важыс, мый эм выльыс, мый эм бурыс, мый эм лёкыс.
Прӧст пӧра колльӧм.
Арся рыт сёр. Ывла вылын зэрӧ. Том йӧзлӧн гортын оз пукавсьы, чукӧртчӧны ӧтилаӧ. Пырны некытчӧ: быдӧн узьӧны. Нывъяс оз на пукавны печканӧн, кудель оз на вӧчны. Зонъяс чукӧртчӧны кутшӧмкӧ вевта кильчӧ вылӧ, либӧ звӧз вылӧ.
Гудӧкасьӧны, сьылӧны, сёрнитӧны. Рыт кузь — унатор вевъявлан сёрнитны. Сёрнитӧны ас олӧм йывсьыс, ветлӧм-мунӧм йылысь, ичӧтдырся олӧм йылысь, вуграсьӧм йылысь, мӧс видзӧм йылысь, тышкасьӧм йылысь, вӧралӧм йылысь. Сёрнитӧны кыдзи важӧн овлӧмаӧсь; коркӧясӧ сёрнитлывлӧны нин и водзӧ олӧм йылысь. Рыт-мӧд кӧ том йӧз дорад пукалан, унатор кывлан...
Зонъяс ӧтнасӧн, нывъяс абуӧсь. Сёрнисьыд дӧзмасны... Мый вӧчны? Дерт, пышъявны, дурны, либӧ галанка сёйны. Чукӧрӧн уськӧдчасны градъяс вылӧ. Моздор тырӧн нетшкасны, кыннас сёясны, а коді оз быр — шыблаласны.
Мӧд лун асывводз сикт пасьтала нывбабалӧн зык: „Микол Петрӧлысь став галанкасӧ град вывсьыс нуӧмаӧсь да ӧд эськӧ ӧти-кыкӧс кӧ нуисны — мед. Тайӧ ӧд дорвыв нетшкӧмаӧсь да мисьтӧмджыкъяссӧ град бӧрӧздаас шыблалӧмаӧсь. Град вылас ӧтка-ӧтка сӧмын кольӧма. Во чӧжся сёянтор ӧти рытӧн бырӧдӧмаӧсь“.
Сэтшӧм и эм. Морт дас, дас витыд кӧ град вылад пыралас да кык-куимӧн быдӧн нетшыштас, тӧдӧмысь, уна град вылад оз коль. Сійӧ кык-куимнас быдӧн на сёясны. Сыысь кындзи мисьтӧмджыкъяссӧ град бӧрӧздаас лэдзаласны, либӧ унджыкысьсӧ шыблаласны кытчӧдз воас. Вӧчигас том йӧзыд оз и мӧвпыштлыны, мый тайӧ ми лёктор вӧчам. Нинӧм вӧчны, том вир пуӧ, места вылӧ оз и ӧшйывны. Мӧд луннас мужик и баба зыктӧ лэптасны да дум выланыс усьлӧ жӧ эськӧ да; ладтӧм жӧ пӧ эськӧ тайӧ уджыд да.
Мӧд лунӧ рытыд бара жӧ воас. Бара жӧ некыдзи пӧраыд оз коль. Мый нин кутан керны? Бара галанка? Век ӧд галанка он сёй, колӧ анькытш... Кӧні? Му вылын абу — стенъяс вылын кольтаӧн ӧшлӧма. „Семӧ Миколлӧн уна!“ — горзӧ кодкӧ. Мунасны, морт кольтаӧн босьтасны, кодӧс сёясны, кодӧс шыблаласны...
Асывнас бара кыз зык — „Семӧ Миколлысь став анькытшсӧ гусялӧмаӧсь“... Том йӧз быттьӧ оз и тӧдны.
Тадзи быд рыт том йӧзыд видзӧдӧны йӧзлы лёк вӧчны. Галанка-анькытш бӧрын уськӧдчасны картупель вылӧ. Кытчӧкӧ шор бокӧ, либӧ бужӧд бокӧ, мойдвывса рӧзбой чукӧр моз, чукӧртчасны, ыджыда биасясны да кутасны пӧжавны да сёйны картупель. Дерт, картупельтӧ оз жӧ гортсьыс вайны, — бара жӧ дядьӧ град вылысь „сӧтасны“...
* * *
Арын жӧ, сёрӧнджык нин, нывъяс ниралӧны (трепайтӧны), зуалӧны кудель. Чукӧрӧн ныв вит-квайт, кор пывсянын, кор и пос йылын (посводзын, сарайын). Сьылӧны лун-лун. Кывзыштамӧ, мый найӧ сёрнитӧны. Дерт, мусукасьӧм йылысь: коді кодкӧд ветлӧ да коді, кӧні вӧлӧма, мый шуалӧмаӧсь, мый сёрнитӧмаӧсь. Та гӧгӧр лунтыр сёрниыд бергалас. Водзӧ олӧм йылысь, вежӧр югдӧдӧм йылысь сёрни он кывлы. Казьтыштлывлӧны зонъясӧс: „дыр-ӧ, бара, оз локтавны-а“.
Рыт. Сикт помын кыліс гудӧк шы. Горув радас — мӧд. Ӧткӧн-ӧткӧн керкаясысь петалӧны зонъяс, гудӧк шы вылӧ чукӧртчӧны.
Нывъяс гудӧк шы кылӧм бӧрын зэв нимкодясьӧны: „регыд нин локтасны“. Мед зонъяс мӧдлаӧ оз мунны — зэв гораа пондасны лывкйӧдлыны сьыланкыв. (Кутшӧмкӧ роч сьыланкыв босьтасны да гудралӧны: он гӧгӧрво рочӧн ни комиӧн).
Зонъяс чукӧртчасны морт вит-квайт. Гудӧк нязгӧ: „шондібанӧй“. Чукӧрӧн мунӧны нывъяс дінӧ. Нывъяс важӧн нин найӧс виччысьӧны. Гудӧк шы ылын на, а нывъяс гудӧк бӧрся нин сьылӧны. Со и зонъяс локталісны, пуксялісны. Кодлӧн мусук эм — дерт нин сы дорӧ, а кодлӧн абу — бокӧджык. Гудӧк бергӧдіс „частушкаяс“ вылӧ. Нывъяс сы бӧрся...
Сэсся мӧдас сёрни-сӧрӧм. Теш вӧчӧны, сералӧны. Зонъяс нывъяслы мешайтчӧны, оз сетны уджавны. Ӧктӧны шапкаӧн кудель. Зон босьтӧ юрсьыс шапка, кытшовтӧ став нывъяс водзті. Быд водзын шуалӧ: „Сетышт, бур аньӧй, ӧдзӧс калич вылӧ, джыннян кӧв вылӧ, гач-вӧнь вылӧ, зарниа коз^„Зарниа коз“ — сувтӧдӧны бедь, либӧ сартас, ӧшлӧны сэтчӧ кудель, сэсся ӧзтӧны./^ вылӧ“. С. в. Быд ӧктысьысь содтышталӧ кывъяс ас ногыс, мый усьӧ дум вылас. Нывъяс сетасны кудель, коді дзонь тор, коді тор джын.
Зонъяс дӧзмалісны нин. Колӧ ӧд и мукӧдлаӧ ветлыны. Чукӧрӧн мунӧны мӧдлаӧ. Нывъяс бӧрсяньыс горзӧны: „дыр, бара, эн олӧй, регыдджыка татчӧ бӧр локтӧй!“...
Зонъяс чукӧрӧн воласны вит-ӧ-квайтлаӧ, сэсся бӧр важас локталасны. Кодлӧн мусукъяс эмӧсь, найӧ кольччаласны на дінӧ.
Тадзи Коми му пельӧсъясын кольӧ том йӧзлӧн унджык прӧст кадыс. Босьтам кӧть тӧв, либӧ тулыс, — пыр ӧткодь: пыр ӧти пӧлӧс, дурӧм, понъясьӧм, лёк вӧчӧм. Сӧмын тӧлын керкаясӧджык чукӧртчӧны, кытчӧкӧ дӧваяс ордӧ либӧ кӧзяинтӧм керкаӧ „войпукны“, а тулысын ывла вылын, ю дорын, видзьяс вылын унджык кадыс кольӧ. Сійӧн сӧмын и торъялӧ тӧлыс да тулысыс ар серти. Сэсся тӧлын да тулысын этшаджык пакӧсьт вермӧны вӧчны.
Праздникъяс торъялӧны прӧстӧй кадысь со мыйӧн: праздник лунӧ гырысь ныв-зон и посни челядюлов ставныс петӧны ывла вылӧ да чукӧрӧн ветлӧдлӧны сикт ӧтар помсяньыс мӧдар помӧдзыс. Лунтыр туй вылысь оз быравлы йӧз. Унджыкысьсӧ праздникъяс лунӧ зонъяс юӧны, кодалӧны, матькӧны, нывъяс вылын куражитчӧны. Сэки, дерт нин, абу ылын и косьыд.
Уналаын на бокиджык сиктъясын тадзи, важ ногӧн, ӧлӧны том йӧз. Медсясӧ нин абу лӧсьыд, кор чукӧрас веськалӧны да тшӧтш пакӧститчӧны комсомолечьяс (уналаын на позьӧ аддзыны).
Дерт, быдлаын абу жӧ татшӧм. Унджыклаас жӧ нин ӧні олӧны мӧд ногӧн, писькӧдчӧны выль туй вылӧ. Ывла вылын довъялӧм пыдди комсомолечьяс пырӧны лыддьысян керкаӧ, кружокъясӧ, „гӧрд пельӧсӧ“. Сэні лыддьысьӧны, а на бӧрся вӧтчӧны тшӧтш и мукӧд том йӧзыс. Кад нин тайӧ бур уджас кутчысьны быд том войтырлы. Галанка да анькытш гусявлӧм пыдди лучшӧ вежӧртӧ югдӧдны, вӧтчыны водзынджык мунысь ёрт бӧрсьыд.
Комсомол ячейкаяслы колӧ мӧвпыштны та йылысь да медвойдӧр кыпӧдны ас шленъяслысь вежӧрсӧ, ӧлӧдны найӧс лёк уджысь, сэсся зільны кыскыны югдӧдчан удж бердӧ тшӧтш мукӧд том йӧзсӧ.
Комсомолечьяслы асланыс оласногнас колӧ петкӧдлыны мукӧд том йӧзыслы бур пример.
Шыладорса Миш.
