КЫДЗИ КОЛӦ ИДРАВНЫ ДА ВИДЗНЫ ТӦЛЫН МӦС СЁРКНИ (ТУРНЕПС), СЁЯН СЁРКНИ, СВЕКЛӦ, МОРКОВ ДА МУКӦД ПӦЛӦС ПУКТАСЪЯС

Кор позьӧ заводитны керны (чукӧртны) му вылысь, град вылысь пуктас.

Мӧс сёркни, галан, морков да мукӧд пӧлӧс пуктасъяс позьӧ заводитны керны кор дзикӧдз нин воасны. Воӧмсӧ позьӧ тӧдны сы серти: улыс коръясыс кутасны вижӧдны, люнтыртчасны му бердас да мӧдасны сісьмыны, сэки быдмӧм оз нин водзӧ мун. Идравны колӧ кынмавтӧдз.

Кутшӧм пӧльза сетӧ пуктаслы корйыс?

Быдмигӧн пуктаслысь корсӧ некутшӧма оз позь нетшкыны дзикӧдз вотӧдз. Корсяньыс лэччӧ вужъяс унатор, корсяньыс локтӧ быдтаслы пӧтлуныс. Первой пӧраас, август тӧлысьясӧдз (шӧрӧдзыс кымын), ёна быдмӧ корйыс, а ачыс быдмӧ омӧля на. Кор нин корйыс удитас ёнмыны, сэки мӧдасны быдмыны и асьныс. Кутам кӧ ми нетшкыны корсӧ вотӧдзыс, оз вермыны найӧ лючки быдмыны. Кор нетшкыны позьӧ сӧмын кык-куим лун войдӧр идравтӧдз.

Кыдзи колӧ нетшкыны пуктасъяс?

Унджыкысьсӧ нетшкӧны киӧн. Сӧмын нин коді пукалӧ зэв пыдын, лоӧ нетшыштны вилаӧн либӧ зырйӧн. Первой колӧ нетшкыны коді ёна чургӧдчӧма муысь, мед эськӧн эз вермы суны кӧдзыдыс. Сы бӧрын позьӧ нетшкыны пыдын муас пукалысьясӧс. Нетшкӧм бӧрас ставсӧ пуктавны чукӧрӧн-чукӧрӧн, корсӧ лӧсьӧдлыны ортсӧ, а асьнысӧ пытшкӧ. Сэсся мед чукӧрыс вывланьӧ пыр ёсьмӧ (конусообразно).

Кор ставыс нетшкысяс, колӧ заводитны весавны став мусӧ ныж пурт йылӧн. Коръяссӧ вундавны медбур сідзи, мед найӧ вундӧм бӧрас неуна озджык торъявны мӧда-мӧд дінсьыс. Уліті либӧ выліті вундыны абуджык бур.

Мый колӧ вочны нетшкӧм бӧрын?

Нетшкӧм бӧрын пуктастӧ дыр корнас оз позь видзны: дыр корйӧн видзӧмӧн ёна косьмас найӧлӧн пытшкӧс ваыс да мӧдасны ёна сісьмыны. Сы понда колӧ регыдджыка коръяссӧ вундавны. Кор вундалӧм бӧрын идравтӧдз ёна бур ыджыд чукӧрын, мича поводдя дырйи, видзны кык-куим лун му вылын; омӧльджык поводдя дырйи кӧ — видзыштны кытӧнкӧ лэбулын. Пыр кӧ нетшкан луннас сюйны гӧбӧчӧ либӧ гуӧ, найӧ кутасны ёна сісьмыны.

Корсӧ оз ков няйтчӧдны ни шыблавны. Позьӧ сійӧн скӧтӧс вердны. Бурджык ещӧ вӧчны силос.^Силос — скӧт сёян, вӧчӧны коръясысь да турунъясысь гуын шузьӧдӧмӧн./^

Тӧлын пуктасъяс видзӧм йылысь.

Пӧдвал позьӧ вӧчны му пытшкӧ, либӧ му вылӧ. Позьӧ сэні видзны галан-сёркни, сідзжӧ и картупель. Пӧдвал вӧчӧны кык пӧвста стенӧн, нитш вылын, либӧ жӧ пакляӧн. Джуджда да пасьта вӧчсьӧ пуктас серти (уна-ӧ вӧдитан). Овлывлӧ нёль аршын судта, ляпкыдджык и джуджыдджык. Ёна джуджыд пӧдвал абу жӧ бур. Зэв кыза пуктыны галан-сёркни, морков да мукӧдтор оз ков. Сы понда джуджыд пӧдвалъясын вӧчӧны судтаяс да пуктӧны видзанторъяс быд судтаӧ вӧсньыдджыка.

Мед видзантор эз баксяв да сісьмы, колӧ пытшкӧссӧ пӧдваллысь тӧлӧдны. Тӧлӧдны позьӧ лӧсьӧдны векньыдик трубаяс пӧтӧлӧк увтіыс нуӧдӧмӧн да задвижкаӧн. Трубалӧн ӧтик помыс мед вӧлі петӧ ывлаӧ, а мӧдыс пӧдвалӧ. Сэтшӧм трубаӧн оз кут стеныс баксявны ни ва визувтны, видзантор оз кут сісьмыны.

Колӧ сэтшӧм пӧдвалын градусникӧн видлавны кӧдзыд-шоныдсӧ. Медбур кутны кык-куим градус шоныд. Вит градусысь вылын кӧ лоӧ, видзантор кутас ныравны, лоӧ жар. Лоас кӧ ӧти градусысь улын — кынмасны. Оз кӧ нин позь лӧсьӧдны трубаяс, сэки кӧть пӧтӧлӧкас колӧ лӧсьӧдны воссян-пӧдласян задвижка.

Колӧ пӧдвал стрӧитны вылӧджык, косӧд местаӧ, кытӧн оз сулав лым да зэр ва да кытӧн му пытшкӧс ваыс (грунтӧвӧй ва) пукалӧ пыдын. Ӧдзӧссӧ вӧчӧны пӧдвалӧ кык пӧвстаӧс жӧ да мед вӧлі ӧдзӧсыс видзӧдӧ лунладорӧ. Мед эз ёна шонав пӧдвалыс шондіӧн, сувтӧдлӧны гӧгӧрыс пуяс.

Чукӧрын кыдзи тӧвйӧдны?

Позьӧ мӧс сёркни, галан, свеклӧ, сёян сёркни, морков тӧвйӧдны чукӧрын. Мукӧдыс шуӧны, чукӧрнас пӧ ещӧ бурджык видзныс пӧдвалын дорысь. Позьӧ сэтшӧм чукӧр вӧчны кык ногӧн: му кодйӧмӧн (аршын пыдаӧ кымын) либӧ веськыда му вылас. Колӧ бӧрйыны выліджык тшӧтшкӧс места, кытӧн оз пукав зэр да лым ва. Сэсся мед грунтӧвӧй ва пыдын вӧлі пукалӧ.

Первой ногнас аршын судта кымын кодйӧны мусӧ. Пасьта да кузя вӧчӧны сы серти, уна-ӧ кӧсйӧны гуавны пуктас (овлӧ пасьтаыс сажень и этшаджык).

Тӧвлы ветлыны пыдӧсас да бокъясас пукталӧны ньӧръяс. Сы бӧрын колӧ пуктыны видзанторсӧ. Мед мӧда-мӧдсӧ эз дойдавны, оз ков лёк ногӧн шыблавны, а видзчысьӧмӧнджык пуктавны. Доймалӧмӧн найӧ мӧдасны ёна сісьмыны.

Дерт, ме ногысь кӧ, унджык пуктас вӧдитігӧн бурджык быд быдтаслы вӧчны аслыс чукӧр. Мыйӧн сэтшӧм аршын судта гураныс тырӧ, колӧ тэчны му вежӧссяньыс пыр ёсьтӧмӧн, керка вевт моз. Первой радсӧ йылӧдзыс пуктавны корладорнас ортсӧ, шӧрас пуктавны кыдзисюрӧ, видзчысьӧмӧнджык, мед эз доймавны. Позьӧ сідзнас пыр йывмӧдны керка вевт моз гез кузя, майӧгысь майӧгӧ зэвтӧмӧн. Чукӧрсӧ позьӧ лэптыны мусяньыс сажень судтаӧдз либӧ ляпкыдджыка. Сы бӧрын и позяс нёльнан боксяньыс тупкыны, первой рудзӧг идзасӧн, весьт, либӧ кык весьт судта, сэсся тупкыны мунас, кодӧс шыблалім гусӧ вочигас (І-й серпас).

[І-й серпас.]

Му вылысын чукӧрӧн тӧвйӧдӧм.

Мӧд ногӧн позьӧ вӧчны сэтшӧм чукӧрсӧ веськыда му вылӧ. Бара жӧ колӧ бӧрйыны кос, тшӧтшкӧс места. Ва кӧ сулавлывлӧ, позьӧ нёльнан боксяньыс кодъявны канаваяс. Пыдӧссӧ чукӧрыслысь вӧчӧны сідзи: первой кодйӧны кузялаыс шӧрас ляпкыдика канава, тыртӧны сійӧс му вежӧсӧдзыс ньӧръясӧн (тӧвлы ветлыны). Сы бӧрын и пукталӧны видзанторъяс. Татшӧм чукӧръяс овлывлӧны сажень пасьта да сажень судта. Кузьта вӧчӧны гуалантор серти, уна-ӧ лоас. Дерт, бара жӧ абу непременнӧ вӧчны сажень пасьта да сажень судта: позьӧ вӧчны и векньыдджыка да ляпкыдджыка.

Чукӧрсӧ колӧ ёсьтыны керка вевт моз жӧ. Первойя радсӧ (дор радсӧ), кыдзи гижӧма нин лои первой чукӧр йывсьыс, колӧ корладорнас ортсӧ пуктавны йылӧдзыс, а пытшкас пуктавны кыдзисюрӧ. Сы бӧрын вевттьыны первойя чукӧр мозыс жӧ: улас рудзӧг идзасӧн, весьт, либӧ кык весьт судта, сэсся муӧн сы судта, мый судта кынмылӧ тӧлын му (2ʼ серпас). Лыа му ковмас пуктыны джуджыдджыка: сёйӧда да мукӧд муяс дорысь лыаыд джуджыдджыка кынмывлӧ. Мед кӧдзыдъясӧдзыс ёна оз шонав чукӧрыд, оз эськӧ ков первойсӧ кыза пуктыны мутӧ, а надзӧникӧн, кыдзи кӧдзыдыс кутас локны. Тулысын бара жӧ мусӧ колӧ надзӧник вӧсньӧдны, мед оз шонав чукӧрыс.

Шоналӧмысь, баксялӧмысь да вазьӧмысь позьӧ и сэтшӧмтор вӧчны: чукӧр шӧрас сёркни-галан пуктавтӧдзыс на сувтӧдӧны идзасӧн гартӧм кыз майӧг. Сажень кузя кӧ чукӧрыс — ӧтик майӧг, кык кузя кӧ — кык майӧг, сідзи водзӧ. Сійӧ идзас пырыс кутас ветлыны чукӧрас тӧв да омӧльджыка сісьмӧ видзанторйыс.

Позьӧ вевттьыны сэтшӧм чукӧрсӧ и кык судта вевтӧн: первой идзас, сэсся му, сы бӧрын бара идзас, сэсся бара му. Тӧлын колӧ босьтавны чукӧрысь сёркни-галантӧ шочджыка да ёна тэрыба, бӧрйӧдлытӧг, мед эськӧ оз удитны ёна кӧдзавны кольысьясыс.

Колӧ быдӧнлы тӧдны: идравны гуясӧ (пӧдвалӧ) пуктас медбур кос поводдяӧн, да шурӧдӧм-тӧлӧдӧм быдтас жӧ. Зэра поводдя дырйи лучшӧ видзыштны идравтӧдз вевт улын. Лоӧ кӧ нин мыйкӧ понда идравны сэтшӧм чукӧрӧ тӧлӧдтӧг, ваӧн, сэки бурджык вӧчны джуджыдджык да векньыдджык чукӧр.

[2ʼ серпас.]

Мый вӧчны кынмылӧм сёркни-галанӧн.

Кынмылӧм мӧс сёркни, сёян сёркни, морков, свеклӧ лучшӧ оз ков лэдзны сывны. Позьӧ найӧс пуктавны сідзи: первой пуктавны керъяс либӧ кер помъяс, на вылӧ пӧвъяс тэчны, сэсся вӧлисти кынмӧм сёркни-галан. Куш муын видзигӧн найӧ вермасны сывны. Кӧдзыд, сэзь поводдя дырйи позьӧ видзны дзик восьсаӧн; шондӧдны кӧ кӧсйӧ, либӧ лым усьӧ, колӧ тупкыны кыза идзасӧн. Кӧдзыд ваын видзыштӧм бӧрын позяс и вердны сійӧс скӧтлы.

Дерт, сэсся позяс сёркни-галантӧ видзны тӧлын и гуын, кутшӧмӧ гуавлӧны картупель. Картупель позьӧ видзны и пӧдвалын лӧсьыда, кодъяс йылысь ме тані гижи.

Коръясӧн вердӧны скӧтӧс. Медбур вердны морков кор, сэсся свеклӧ кор, сёркни кор, сы бӧрын и мӧс сёркни кор. Позьӧ найӧысь вӧчны зэв бур скӧт сёян — силос. Силос йылысь сёрнитам мӧдысь.

Агр. Жакова.