ПАРТИЯЛӦН ПОЛИТИКА ЙЫЛЫСЬ ТӦДМӦДАН УДЖ СИКТЪЯСЫН
Миян Коми обласьтын колян 1926–27 велӧдчан воӧ политика йылысь тӧдмӧдан удж сиктъясын муніс школаяс пыр да кружокъяс пыр. Школаяс вӧліны кык пӧлӧс: стационаркаяс^Школа, уджалӧ ӧтилаын во гӧгӧр дай программаыс ыджыдджык передвижка-школасьыс./^ да передвижкаяс^Школа, вонас уджалӧ уналаын./^. Кружокъясыс велӧдісны школа-передвижка программа серти да политэкономия^Капиталист нога овмӧс йылысь тӧдмалысь наука./^.
Кружокъяс омӧля на вермисны пуктывны уджсӧ дай налӧн уджыс бура лыддьытӧм на.
Кымын школа уджаліс колян воӧ.
Сиктъясын колян велӧдчан во заводитчигӧн вӧлі ставсӧ восьтӧма: стационарнӧй политшкола — 43-ӧс да 18-ӧс передвижнӧй школа программа серти уджавны. Таысь кындзи 15 пропагандистлы-велӧдысьлы торъя школаясын колӧ вӧлі вӧчны 45 выпуск. Став школасьыс помалісны: 23 стационарка да 15 пропагандист вӧчисны 38 выпуск. Передвижнӧй школа программа серти ньӧти эз помавны.
Мый вӧсна школаяс эз помавны программасӧ?
Бура кӧ да помӧдз нуӧдны велӧдӧм удж школаын, колӧ мед велӧдчысьясыс асьныс сьӧлӧмсяньыс велӧдчӧны дай мед вӧлі велӧдысьяс, нигаяс да мукӧдтор. Колян вося помавтӧм школаясас тайӧ висьталӧмторъясыс эз вӧв ставыс тырмымӧн: кӧні эз вӧв велӧдысьыс, кӧні — велӧдчысьясыс омӧля волывлӧмаӧсь. Сы вӧсна кӧні сӧмын программа джынсӧ велӧдӧмаӧсь, кӧні и этшаджык.
Кутшӧма помалісны школаяссӧ.
61 школаысь помалісны 1274 морт. На пиысь: коммунистъяс — 375 морт, комсомолечьяс — 282, партияӧ пыртӧмъяс — 617 морт. Став помалысь письыс 161 мортыс нывбабаяс. Тӧдмалӧм серти 7 передвижкаысь да 5 стационаркаысь 271 морт пиысь помалісны сӧмын 230 морт. Велӧдчигкостіыс велӧдчысь лыдыс чинӧма 15,1 прӧчент. Дерт, эз жӧ быд школаын вӧв ӧткодь. Мукӧд школааӧ велӧдчысь лыдыс вӧлі содӧма, а мукӧдас чинӧма 20 прӧчент саяс. Бура помалісны 124 морт — 53,9 прӧчент, 106 мортыс — 46,1 прӧчентыс помалісны омӧля.
Мыйяс вӧсна эз ставыс бура помавны.
Школаяссӧ восьтігӧн да велӧдчысьяссӧ чукӧртігӧн, сиктъясын унджыклаас школаас велӧдчӧм йылысь тӧдмӧдан уджыс йӧз пӧвстын вӧлі ньӧти абу мунӧма. Медсясӧ — партийнӧй ячейкаяс эз вермыны уна пӧра та вылӧ пуктыныс да сы вӧсна.
Сэсся омӧля лӧсьӧдчӧм-тӧдмӧдӧм уджсӧ пуктӧм вӧсна школаясын велӧдчысьяс вӧліны быдпӧлӧсыс, велӧдчӧмаыс и велӧдчытӧмыс ӧтилаын. Партийнӧй ячейкаяс школаяс восьтігас став коммунистъяссӧ (список кузя) сюйисны школаясӧ. Сійӧ жӧ школаясӧ беспартийнӧй пытшкысь гижисны ставсӧ, коді сӧмын окотитчис велӧдчыны. Сы вӧсна политика йылысь дзик тӧдтӧм йӧз пиын вӧліны и І-й ступеня сӧвет партия уджӧ велӧдан школа помавлысьяс, — гижны кужтӧмъяскӧд ӧтилаын велӧдчисны учительяс. Сідзи водзӧ.
Кутшӧм школаяс лоӧ восьталӧма 1927–28 велӧдчан воӧ.
Обласьт пасьта лоӧ восьтӧма 38 стационарка да 15 пропагандистӧн вӧчӧм 30 выпуск. Укомса план серти, быд пропагандист таво кутас уджавны сӧмын кык вӧлӧсьтын. Кутасны велӧдны передвижка программа кузя. Партия шуӧм серти омӧля велӧдчӧма коммунистъяслы тайӧ школаас быть колӧ велӧдчыны. Та кындзи омӧля тӧдысьяслы, кодъяс мыйкӧ вӧсна оз вермыны велӧдчыны школаясын да кодъяс татшӧм школаяссӧ помавлӧмаӧсь нин, налы лоӧ восьталӧма кружокъяс, велӧдчысьяс окотитӧм серти. Кружокъяс лоӧ восьталӧма со кутшӧмӧсь: газетнӧй кружок, ӧнія олӧм ногсӧ тӧдмалысь (кружок текущей политики), партиялысь ӧнӧдз олӧм-вылӧмсӧ тӧдмалысь (кружок по изучению истории ВКП(б)), овмӧс кыпӧдан удж нуӧдӧм йылысь тӧдмалысь (по экономполитике) да мукӧдъяс.
Мый колӧ вӧчны ячейкаяслы велӧдчан удж бурмӧдӧм кузя.
Коммунистъясӧс школаясӧ юклӧм.
Медвойдӧр ячейкаяслы колӧ тӧдмавны, кутшӧма политшколатӧ помалісны коммунистъяс да комсомолечьяс кольӧм во, тӧдмавны ыджыд-ӧ налӧн тӧдӧмлуныс, унаӧс-ӧ тӧдӧмлун сертиыс оз нин ков сюйны передвижка да стационарка школаясӧ, а колӧ нин налы восьтыны гырысьджык кружокъяс да кымынлы колӧ быть велӧдчыны тайӧ школаясас. Тайӧ тӧдмалӧм бӧрын колӧ артыштны, кытчӧ, корсянь да кутшӧм школа восьтыны. Медым кужны кодӧс кутшӧм школаӧ сюйны ячейкаяслы водзвыв жӧ ковмас тшӧтш тӧдмавны:
1) ставыс-ӧ вермасны волывлыны школаас, оз кӧ вермыны мыйкӧ понда, сэтшӧм ёртъяслы бара ковмас восьтавны кружокъяс школа программа кузя либӧ тшӧктыны ӧтнаныслы торйӧн-торйӧн велӧдчыны сійӧ жӧ программа серти.
2) Велӧдчывлісны эз нин татшӧм школаас. Эмӧсь кӧ татшӧм школаас водзті велӧдчылӧмаясыс да абу бура вермӧмаӧсь помавны, ковмас тӧдмавны: мый понда найӧ омӧля помалӧмаӧсь да кутшӧм ногӧн асьныс чайтӧны вермиг тайӧ жӧ программаас индӧм торъяссӧ велӧдны. Асьныс кӧ кӧсйӧны выль пӧв школаясас велӧдчыны, колӧ бара сюйны школаӧ велӧдчыныс, а оз кӧ чайтны вермиг, велӧдчӧмлун сертиыс, сійӧ школаясас, восьтыны налы торъя кружок ичӧтджык программаӧн.
3) Лыддьысьны да гижны кужтӧм войтырӧс оз ков сюйны тайӧ политшколаясас. Найӧс колӧ сюйны гырысьясӧс, дзик велӧдчытӧмъясӧс да ичӧтика велӧдчылӧмаясӧс велӧдан школаясӧ (ликпунктӧ да малограмотнӧйясӧс велӧдан школаясӧ).
Мукӧдъясыслы, кодъяс политшколаясас велӧдчылӧмаӧсь нин да бура помалӧмаӧсь, ковмас лӧсьӧдны гырысьджык программаа кружокъяс, да бара жӧ водзвыв артыштны — кутшӧм кружок кодъяслы восьтыны, корсянь велӧдныс заводитны да с. в.
Школаясӧ да кружокъясӧ сюйигӧн колӧ тӧдны, коді мый йылысьджык ёнджыка окотитчӧ да зільӧ тӧдмавны.
Мед гӧгӧрвоанаджык лоӧ велӧдчан удж план вӧчӧмыд, босьтам пример:
Вӧлӧсьтын 15 коммунист да 40 комсомолеч, кер лэдзны да вӧравны кындзи некытчӧ оз ветлыны. Наысь кындзи ещӧ 4 коммунист да 10 комсомолеч мӧдӧны ветлыны заводӧ да, вурсьыны да. 55 морт письыс, кодъяс кӧсйӧны гортас овны, школа программа серти колӧм мындаысь унджык тӧдӧны сӧмын 17 морт. 38 мортыслы партия шуӧм серти лоӧ велӧдчыны школаын. На пиысь 10 ёрт олӧны ӧтар вӧлӧсьт помас да 5 верст сайын вӧлӧсьт мӧдар помас 12 морт. Сэтӧнъясын водзтісӧ шуам, вӧвлісны сӧмын политчиткаяс (лыддьысьӧмъяс) комсомоллӧн. Сюям кӧ ми ставсӧ найӧс ӧти вӧлӧсьтса школаӧ, найӧ (22 ёртыд) омӧля кутасны волывлыны школаад. Ячейкаяслы ковмас сійӧ вӧлӧсьт пом сиктъясас восьтавны школаяс, эмӧсь кӧ велӧдысьясыс да мукӧдтор.
Сэсся восьтытӧдзыс войдӧр бара жӧ ковмас думыштлыны корджык сэні школасӧ восьтыныс. Сиктса партия ячейкаса йӧзыс кӧ тӧвнас уджалӧны кер дорын, гортас овлӧныджык тулысын да арын, сэки и колӧ восьтыны школасӧ. Вӧралӧны кӧ, — вӧралысьясыд пырджык ветлывлӧны арын да тулысын, а тӧвнас прӧстджыкӧсь, налы школатӧ лоӧ восьтыны тӧв шӧрнас.
Школаяс кӧ ячейка мыйкӧ вӧсна оз вермы восьтыны, лоӧ восьтавны кружокъяс.
Вӧлӧсьт шӧрас уджаліс нин кольӧм во политшкола. 16 ёрт письыс велӧдчылӧмаӧсь нин школаас 10 морт. На пиысь бара жӧ тайӧ школаын кӧсйӧны велӧдчыны 6 морт. 4 мортыс асьнысӧ лыддьӧны ёна на слабӧн, оз на чайтны вермиг венны школа программасӧ да налы ковмас восьтыны кружок ичӧтджык программаӧн.
Заводӧ да вурсьыны ветлысь пиысь школа программа мында некод оз тӧд, а школаӧ кыскыны тӧвнас он вермы. Тайяслы лоӧ сетны быд мортлы торйӧн-торйӧн индӧдъяс, мед асьныс, ӧтнаныс, лыддьысясны-югдӧдчасны. Сэсся ячейкаяслы ещӧ лоӧ корсьны туй, кыдзи пуктыны велӧдчан уджсӧ татшӧм ёртъясыскӧд гортас оліганыс тшӧтш и гожӧмнас.
Тадзи кымын, меставывса позьӧмлун серти, и ковмас ячейкаяслы юклыны шленъяссӧ школаясӧ да кружокъясӧ.
Велӧдчӧм йылысь йӧзӧс тӧдмӧдӧм.
Политшколаяс восьталӧм йылысь, сэні велӧдчӧм йылысь сёрнияс медвойдӧр лоӧ панны ячейкаясын. Сы бӧрти сэсся вӧчны ячейка собранньӧтӧ беспартийнӧй, сюсьджык, водзмӧстчысьджык йӧзкӧд ӧтув. Ӧтувъя, паськыд собранньӧсӧ позяс вӧчны быд сиктын: воддза пример серти кӧ — вӧлӧсьтын да вӧлӧсьтпомса кыкнан сиктас.
Беспартийнӧйясӧс школаӧ да кружокъясӧ юклӧм.
Собранньӧяс вылын йӧзӧс тӧдмӧдӧм бӧрад велӧдчыны окотитчысьясыд лоӧны и беспартийнӧйяс. Найӧс, кольӧм вося моз, таво школаясӧ да кружокъясӧ сюявны оз ков. Ковмас юклыны тӧдӧмлунныс сертиныс партийнӧйясӧс моз жӧ. Сӧмын партийнӧйясӧс да и беспартийнӧйясӧс ӧтлаӧ сюйны оз позь; быд школаӧ 25 мортысь уна да быд кружокӧ 8–10 мортысь уна.
Велӧдчысьяс кост удж ячейкалӧн.
Татшӧм уджъяс кындзи ячейкаяс водзын сідзжӧ сулалӧ школа лӧсьӧдан удж. Медым бура пуктыны велӧдан удж, колӧ, мед школаясыд эз вӧвны кушӧсь, тыртӧмӧсь, дай мед патераыс эз вежлась керкаысь керкаӧ. Школаын пызан да улӧс тырмӧмысь кындзи колӧ лоны: картаяс, диаграммаяс, школьнӧй дӧска да мукӧдтор. Велӧдчысьяслы мед вӧлі нигаяс, ӧти нига кӧть быд 3–4 мортлы.
Политшколаясын велӧдысьясӧс ячейка бӧрйӧ сюсьджык, тӧдысьджык коммунистъяс пиысь, на костын нуӧдӧ велӧдан индалан удж. Медсясӧ лоӧ тӧдмӧдны да индавны велӧдысьяслы, кыдзи пуктыны уджсӧ школаясын, а кружокъяслысь уджсӧ индавны-нуӧдны (консультируйтны).
Школаын велӧдысьяс костса удж колӧ пуктыны „Душак“ нига серти^Душак — методика и организация партийного просвещения. — Издание 2-е, исправленное и дополненное. Цена 90 коп./^. Нигасӧ лэдзис таво издательство „Военнӧй вестник“.
Кружокын удж индалысьяс-нуӧдысьяс костын велӧдӧм удж колӧ пуктыны „Павлов“ нига серти^Павлов. — Изба-читальня и самообразовательная работа в деревне. Бесплатное приложение к журналу „Изба-читальня“ № 11-26 года. Тайӧ нигаыс эм быд лыддьысян керкаын./^.
Тадзи колӧ пуктыны школа восьтан удж сиктъясын, ячейкаясын, кӧні Уком план серти абу шуӧма видзны пропагандист-уджалысьӧс. Кӧні лоӧ пропагандистыс, сэні ячейкаяслы оз ков жӧ нинӧм вӧчтӧг овны, кыдзик вӧлі колян во. Пропагандист локтӧдз ячейкаяслы лӧсьӧдчан уджсӧ, велӧдысьӧс школаас корсьӧмысь кындзи, ставсӧ жӧ кӧлӧ вӧчны водзвыв, мед пропагандистыс воас да, вӧлӧсьткӧд тӧдмасьӧм бӧрын пыр жӧ вермас босьтчыны тӧдмасьны велӧдчысьяскӧд да заводитны велӧдны.
Тайӧ удж нуӧдігӧн ячейкаяслы колӧ тӧдны: омӧля кӧ тайӧ уджыс лоӧ пуктӧма, ыджыд бур лоӧмъяс школа помысь виччысьны нинӧм. Сы вӧсна ячейкаяслы колӧ кадӧ дай бурджыка босьтчыны найӧ уджсӧ нуӧдны.
Дим.
