КОМСОМОЛЛӦН ВОЙНАСА УДЖ
Зэв оз сьӧлӧм вылас во буржуазиялы миян Сӧвет Союзын уджалысь йӧзӧн асьнысӧн, озыръястӧг бур олӧм лӧсьӧдӧмыс. Став нелючкияссьыс аслас государствоясын капиталистъяс мыждӧны миянӧс. Со, эз на зэв важӧн Англия, Китайса генералъяс пыр, шыбитчыліс Пекинын миян представительство вылӧ. Сійӧ жӧ вӧчис аслас государствоын: дугдіс миянкӧд волысьӧмысь. Англияӧн сьӧлӧм сетӧмӧн виисны миянлысь представительӧс Польшаын — Войков ёртӧс. Англияса капиталистъяс став вынсӧ пуктӧны, мед эськӧ кыдзкӧ миянӧс конйыштны да кыскыны воюйтны. Сӧвет правительство, став уджалысь йӧз миян шуӧны: война оз ков; сӧмын воас кӧ миян вылӧ буржуазия, дерт, огӧ сетчӧй.
Ӧні, бӧръя вылын Англия став уджсӧ нуӧдӧ сідзи, мед эськӧ кыпӧдны миян вылӧ война. Выль войнаын ковмас косясьны не сӧмын пронт вылын армиялы, лоӧ косясьны став уджалысь йӧзыслы быд местаын. Ыджыд, ӧдйӧ лэбалан машинаясӧн, быдсяма лёк газъясӧн враг вермас локны быдлаӧ, пырны пыдӧдз пронт весьтсянь. Сӧмын ён Гӧрд армия, ён лэбалан машинаяс став йӧзлӧн тӧдӧм-видзчысьӧмыс война удж йылысь вермас миянлы бура отсавны косясьны врагъяскӧд. Колӧ ёна отсавны лӧсьӧдны бур лэбалан машинаяс, велӧдчыны быдӧнлы войнаса уджӧ.
Войнаыд, лоӧ кӧ, медводз медъёна инмас том йӧзлы; налы медводз ковмас мунны воюйтны.
Том йӧз ӧтувтчӧмлы — Комсомоллы — колӧ тэрыба босьтчыны военнӧй уджӧ, став том йӧзсӧ велӧдны война кежлӧ; колӧ ёнмӧдны сиктъясын тайӧ уджсӧ нуӧдысь организацияяс.
Допризывниклы колӧ мунны медводзын.
Допризывникъяс, 1905 воын чужысьяс, неуна тӧдмалісны нин военнӧй уджсӧ, найӧ сьӧлӧмсяньыс, бура велӧдчисны таво сборъяс вылын. Арнас налы ковмас мунны армияӧ, вежны сэтӧн служитысь ёртъясӧс, ёнджыка тӧдмавны войнаса уджсӧ. Комсомоллы колӧ допризывникъяссӧ ёнджыка матыстны ячейка удж бердӧ, обществоса удж бердӧ. Комсомол ячейкалы ӧтув лыддьысян керкакӧд да Осоавиахим ячейкакӧд колӧ: ӧти-кӧ, чукӧртлыны кык-куим собранньӧ вылӧ допризывникъясӧс да сэні найӧс тӧдмӧдны мукӧд государствоын олӧм йылысь, капиталистъясӧн выль война кыпӧдны зільӧм йылысь. Корны сэтчӧ важ армияса салдатъясӧс, гортӧ петӧм гӧрдармеечьясӧс да кывзыны налысь висьтъяссӧ важ да выль служба йылысь. Тӧдмӧдны законъясӧн кокньӧдъяс йылысь, семьялы отсалӧм йылысь. Сэтшӧм чукӧртчӧм вылас тшӧтш колӧ корны том йӧзӧс, военнӧй кружокысь шленъясӧс; мӧд- кӧ, кыскыны допризывникъясӧс военнӧй кружокӧ, физкультураӧ да мукӧд уджӧ; коймӧд-кӧ, допризывник семьяяслы висьтавлыны законъяс отсӧгъяс да кокньӧдъяс йылысь. Гижны сы йылысь стенӧ ӧшӧдан газетӧ.
Сэсся призыв водзвылас дай призыв дырйиыс ёнджыка паськӧдны бура гажӧдчан удж, мед эз кутны Гӧрд армияӧ мунысьяс юны, лёк ногӧн гажӧдчыны. Кодлысюрӧ — вермытӧмъяслы лӧсьӧдны ӧтувъя отсӧг туй вылас петны.
Колӧ паськӧдны Осоавиахимлысь уджсӧ.
Миян Сӧвет Союзын эм уджалысь йӧзӧн лӧсьӧдӧм общество — Осоавиахим. Сійӧ ӧтувтӧ зэв уна уджалысь йӧзӧс, отсалӧ правительстволы ёнмӧдны военнӧй удж. Миян обласьтын сійӧ обществоыслӧн 126 ячейка, сэні ставыс 3100 морт. Лунысь-лун военнӧй удж пыр паськалӧ. Сӧмын сэні эм ыджыд омӧльтор: военнӧй уджыс сиктъясын мунӧ унджыксӧ Осоавиахим боктіыс. Сэсся, сійӧ обществоын зэв этша комсомолечьяс — сӧмын 119 морт. Тадзи комсомоллы тайӧ общество вылӧ видзӧдны оз позь. Колӧ пуктыны сиктъясын Осоавиахимлысь уджсӧ да кыскыны сэтчӧ унджык комсомолечӧс дай мукӧд том йӧзӧс. Став быдлунъя военнӧй уджсӧ колӧ нуны Осоавиахим ячейкаяс пыр. Медвойдӧр колӧ висьтавлыны став уджалысь йӧзлы ӧнія кадын мукӧд государствоясын олӧм йылысь, шуам: Китайса революция йылысь, Сӧвет Союз вылӧ капиталистъясӧн воӧм йылысь, сідзи водзӧ. Тӧдмӧдны выль война йылысь, мыйла колӧ быдӧнлы лӧсьӧдчыны война кежлӧ, кыдзи лӧсьӧдчыны, Осоавиахим йылысь, дай сідзи кыскыны уджалысь йӧзӧс сійӧ обществоӧ, военнӧй уджӧ. Тайӧ сёрнияссӧ комсомоллы, авиахимлы да лыддьысян керкаын уджалысьяслы колӧ нуны ӧтвылысь собранньӧяс вылын, гажӧдчанінъясын, лыддьысян керкаын, стенӧ ӧшӧдан газетын, сёрнитігъясын, сідзи водзӧ. Сэсся колӧ военнӧй кружокъяс да уголокъяс пыр велӧдчыны военнӧй уджӧ. Военнӧй кружокыс миян обласьтын лыддьысьӧ 70 кымын. Тайӧ уджыс пыр ӧтарӧ паськалӧ, том йӧз ёна босьтчӧны. Тӧвнас военнӧй кружокъясын муніс унджык уджыс сёрниясӧн. Ӧні гожӧмын ёна колӧ паськӧдны военнӧй стройӧ велӧдчӧм, уставъяс тӧдмалӧм, разведкаасьны ветлыны, тӧдмасьны винтовкакӧд, велӧдчыны лыйсьыны. Сэтшӧм уджъясӧн ещӧ на унджык том йӧзӧс позьӧ кыскыны кружокад. Сы кындзи колӧ вӧчавны военнӧй ворсанъяс кружокын, спортивнӧй ворсанъяс. Сёрнияс кружокын вӧчны: мукӧд государствоын олӧм йылысь, Гӧрд армияын служба йылысь, лэбалан машинаяс йылысь, газъяс йылысь, сідзи водзӧ. Военнӧй уголокъясын, плакатъяс да газетъяс кындзи, колӧ лӧсьӧдны кутшӧмкӧ ворсанторъяс (игры), колӧ справкаяс сетавны. Военнӧй кружоклы ас уджнас оз ков торйӧдчыны Осоавиахим ячейкаысь, а колӧ аслас уджӧн ёнмӧдны сійӧс, пыртны военнӧй кружокын уджалысьясӧс Осоавиахимӧ шленӧн. Став индаланъясыс военнӧй удж йылысь мунӧны Осоавиахим пыр, сылысь жӧ колӧ корны и мукӧд сикас отсӧг. Кружокын юравны, уджсӧ индавны вермасны командиръяс да гортӧ воӧм гӧрдармеечьяс. Найӧс да допризывникъясӧс медвойдӧр колӧ кыскыны тайӧ уджас.
Колӧ тӧдмасьны видлӧгъяскӧд.
Таво сиктъясын лӧсӧдӧма 12 видлӧга участок — видлавны, кыдзи химия вермас отсавны кыпӧдны видз-му овмӧс. Сы кындзи агрономъяс, школаяс, мукӧд крестьянин сідзи жӧ лӧсьӧдісны видласян удж. Мед эськӧ крестьянин аддзис бурсӧ Осоавиахим уджлысь не сӧмын военнӧй уджын, тшӧтш видз-му овмӧс кыпӧдӧмын, колӧ гожӧмын пӧв-мӧдысь чукӧрӧн видлавны пуктас кӧдзаяслысь быдмӧмсӧ. Бӧрвылас, выставкаяс вылын торйӧн петкӧдлыны сійӧ видлӧга участокъясас артмӧм быдтасъяссӧ.
А. Э.
