МЫЖАЛӦМ ЙЫЛЫСЬ

Мыж вӧчӧм — общество пытшкӧсса омӧльтор. Мыжыс овлӧ уна ногӧн. Мыж вӧчӧмсӧ помавтӧдз мунӧ сылӧн воддза уджыс. Сійӧ ӧтлаӧдӧ сэтшӧм воддза торъяс: 1) мыжсӧ мӧвпыштӧм, 2) лӧсьӧдчӧм, 3) заводитчӧм.

Мӧвпыштӧмыс вермас тӧдчыны йӧзлы, мыжсӧ вӧчны кӧсйысь мортыс кӧ (шуам, кодӧскӧ сутшкавны пуртӧн) водзвыв ошйысьӧ, грӧзитчӧ, мукӧд сэтшӧмтор петкӧдлӧ.

Миян Уголовнӧй Закон Чукӧр серти мыжсӧ вӧчны мӧвпыштӧмысь, кӧть и тӧдчана нин сійӧ йӧзыслы, оз мыждысь. Сы вӧсна колӧ шуны, мыж вӧчны мӧвпалысь мортӧс, кӧть и сійӧс тӧдасны нин йӧзыс, оз на позь сетны судӧ, явитны милицияӧ, либӧ следовательлы. Абу ӧд этша кокни мывкыда войтырыд. Найӧ унаысь кӧсйывлӧны вӧчны лёктор, повзьӧдлывлӧны, мукӧд ногӧн петкӧдлӧны ассьыныс мӧвпъяссӧ мыж вӧчӧм йывсьыс да быдӧн сійӧ (мӧвпыс) сідзи и кольлывлӧ. Сы вӧсна татшӧм войтыр обществолы абу ӧпаснӧйӧсь. Дерт, войтырыд абу ӧткодь. Шочиника овлывлӧ и мӧд ног: лёк вӧчӧм йылысь мӧвпыс мортлӧн ёнмӧ да мунӧ водзӧ.

Мыж вӧчны лӧсьӧдчӧм.

Мыж йылысь мӧвпыштӧм бӧрын мортлӧн водзӧ кӧ мыж вӧчаланыс сійӧ мунӧ, локтӧ мӧдтор — лӧсьӧдчӧм. Лӧсьӧдчӧмыс бара жӧ овлӧ уна нога. Корсьысьӧм, ӧружйӧ лӧсьӧдӧм, мукӧд нога: шуам, наросьнӧ виӧм вылӧ сульӧма судзӧдӧм, револьвер ньӧбӧм, зарадитӧм. Лӧсьӧдчӧмӧн жӧ позьӧ шуны, шуам, гусясьысь кӧ, мед сылы милициялы сюртӧг да войтыр тӧдлытӧг позьӧ войын гусясьны, водзвыв сульӧмаӧн вердӧ овмӧс видзысь чеп йыв понйӧс.

Мыж вӧчны лӧсьӧдчӧм вылӧ Уголовнӧй Закон Чукӧр видзӧдӧ мӧд ногӧн нин мӧвпыштӧм сертиыс. Уголовнӧй Закон Чукӧрын 19ʼ статтяыс шуӧ: мыж вӧчны лӧсьӧдчӧм мыждысьӧ ӧткодя мыжсӧ вӧчӧмкӧд. Шуам, кодікӧ важӧн нин лӧгалӧ мӧд морт вылӧ, чайтӧ сійӧс лыйны; корсис ружйӧ, кутіс сійӧс зарадитны, мед сы бӧрын позьӧ сэсся лӧгалан мортыслы лыйны. Пырысь-пыр, ружьесӧ зарадитігас, сы ордӧ слӧймас локны бокӧвӧй морт (суседыс ли код ли), тӧдас лёктор панӧмсӧ, дай ӧружйӧсӧ сылысь мырддяс. Та ногӧн мыж вӧчны лӧсьӧдчысьлысь водзӧ сы туйӧд (мыж вӧчӧмлань) мунӧмсӧ дзугас дай лыйны оз сет. Татшӧм нога лӧсьӧдчӧмыс мыждысьӧ мортӧс виӧм мозыс жӧ, кӧть лыйӧмсьыс (виӧмсьыс) мӧд морт эськӧ и дзугис да эз лэдз артмынысӧ да. Та бӧрын вермас лоны сэтшӧм юалӧм: быдсяма мыжсӧ вӧчны лӧсьӧдчӧмыс мыждысьӧ али оз? Босьтам сэтшӧм пример. Ӧти морт мӧвпыштіс гусявны мӧд мортлысь игана амбарсьыс кӧлуйсӧ. Корсис войдӧрджыксӧ кӧрт лӧм, пемыд вой кежлӧ лӧсьӧдчис мунны, кӧсйӧ нин вӧлі мунны. Сэсся кутіс мӧвпавны: ме пӧ кӧсъя лёктор вӧчны, гӧль мортлысь гусявны сьӧкыд уджӧн перйӧм кӧлуй. Сылӧн жальыс петіс, дай ассьыс лёк туй кузя мунӧмсӧ эновтіс бӧр. Тайӧ примерын мыж вӧчны лӧсьӧдчысь мортӧс некод эз дзуг, сійӧ ачыс сӧвеститчис да лӧсьӧдчӧмсӧ эновтіс. Татшӧм лӧсьӧдчӧмыс, мортыс кӧ ачыс, бокӧвӧй войтыр дзугтӧг эновтӧ сійӧс, Уголовнӧй Закон Чукӧр серти оз мыждысь.

Мыж вӧчны заводитчӧм.

Мӧвпыштӧм бӧрын да лӧсьӧдчӧм бӧрын вӧчтӧдзыс войдӧрсӧ мыж вӧчан уджыс вуджӧ коймӧд пос вылӧ — заводитчӧмӧ. Заводитчӧмнас шусьӧ, кор мортыс мыж вӧчан туйӧд мунігӧн эз вӧч ставсӧ, мый вӧлі колӧ мыжсӧ помӧдз нуӧдӧмлы, либӧ вӧчис ставсӧ мый вермис да мый вӧлі колӧ, кӧть мыжсӧ и эз вермы помавны бокысса паныдаланторъяс вӧсна. Татысь тӧдчӧ — заводитчӧм овлӧ кык нога. Ӧти-кӧ, сійӧ лоӧ помӧдз нуӧдтӧм заводитчӧм: мортыс кӧ оз вӧч ставсӧ, мый вӧлі колӧ мыжсӧ помӧдз нуӧдӧм вылас; мӧд-кӧ, помӧдз нуӧдӧма заводитчӧм: морт кӧ вӧчас ставсӧ, мый вӧлі колӧ, кӧть бокыса паныдаланторъяс вӧсна и мыжсӧ помӧдзыс нуӧдны оз вермы. Сідз, гусясьысь морт кӧ заводитіс нин пырны йӧз картаӧ гусявны вӧвсӧ, да сэки, шуам, сійӧ мӧвпыштіс: крестьяниныс пӧ ӧд ме кодь жӧ морт, мыйла ме сылы мыжсӧ вӧча, овмӧссӧ вӧв гусялӧмнас торка. Сы бӧрын гусялысь мортлӧн крестьянин вылӧ жальыс петас, да тайӧ заводитчӧмсӧ ас вӧлянас эновтас бӧр, — вӧвсӧ оз гусяв. Тайӧ лоӧ помӧдз нуӧдтӧм заводитчӧм.

Ӧні босьтам мӧд пример. 1918 воын социал-революционер партиялӧн шлен (эсерка) Каплан заводитліс вины Ленин ёртӧс. Сійӧ кыйӧдіс пельӧссянь Ленин ёртӧс, браунингысь лыйис нёльысь. Ленин ёртӧс вины эз вермы, сылы вӧчис сӧмын некулана ранаяс. Каплан вӧчис ставсӧ, мый вӧлі колӧ, мед Ленин ёрт кулӧ. Сӧмын ранаясыс Ленин ёртлӧн эз лоны кувтӧдз. Тайӧ лоӧ нин мӧд нога заводитчӧм, помӧдз нуӧдӧм заводитчӧм.

Мыж вӧчны помавтӧм заводитчӧмыс ещӧ на овлӧ кык сикас. Ӧтиыс сэтшӧм помавтӧм заводитчӧм, мортыс кӧ сійӧс эновтӧ ас вӧлянас; мӧдыс — заводитчӧмыс кӧ оз во помӧдзыс бокыса паныдаланторъяс вӧсна, шуам, сійӧс кӧ дзугас милиционер ли, коді ли.

Мыждыссьӧ оз Уголовнӧй Закон Чукӧр серти мыж вӧчны заводитчӧмысь? Тайӧ мунӧ мыж вӧчны лӧсьӧдчӧм моз жӧ. Видзӧдлам помӧдз нуӧдтӧм заводитчӧм вылӧ. Татшӧм заводитчӧмсӧ мыж вӧчан туйӧд мунысьыс кӧ эновтӧ ас вӧлянас, сэки сійӧ оз мыждысь. Заводитчӧмсӧ кӧ дзугасны бокыса паныдаланторъяс, Уголовнӧй Закон Чукӧр серти мыждыссьӧ дзик жӧ мыжсӧ вӧчӧм моз. Ме кӧ заводитчи, шуам, вины мортӧс, да бокыса паныдаланторъяс вӧсна винысӧ эг вермы, — ӧткодь, менӧ сэки мыждасны морт виӧмысь моз жӧ. Помӧдз нуӧдӧм заводитчӧмыс ӧд обществолы ӧпаснӧ нин, дзик жӧ мыж вӧчӧм кодьыс. Сы вӧсна и помӧдз нуӧдӧм заводитчӧмсӧ мыждӧны дзик жӧ мыжсӧ вӧчӧм мозыс.

Сідзкӧ, дженьыдика кӧ бӧръя кывъясын висьтавны, колӧ шуны: мӧвпыштӧм, ас вӧляӧн эновтӧма лӧсьӧдчӧм да заводитчӧм Уголовнӧй Закон Чукӧр серти оз мыждысь. Лӧсьӧдчӧм, заводитчӧм, абу кӧ найӧс ас вӧляӧн эновтӧма, а дзугӧма кӧ бокыса паныдаланторъясӧн, сэсся тшӧтш помӧдз нуӧдӧм заводитчӧм, мыждысьӧ Уголовнӧй Закон Чукӧрса 19ʼ стаття кузя дзик жӧ мыжсӧ вӧчӧм мозыс.

Обласьтувса Прокурорлӧн отсасьысь Ив. Попов.