ТӦВАР ДОНТӦММӦДӦМ

Кадысь кадӧ удж нуӧдысьяс, выль туйдӧдысьяс — коммунист партия да сӧвет правительство сетӧны-индӧны кытчӧ колӧ медъёна уджсӧ кучкыны, кӧні да кодар боксянь клячасьӧма йӧзкост олан уджыс.

Выль олӧм, социализма олӧм тэчны абу кокни. Ми олӧм нуӧдӧмсӧ, уджалысь йӧзлысь мырсьӧмсӧ кокньӧдны босьтчим збыльысь да паськыда. Кыптам воысь воӧ, лунысь лунӧ. Ыджыд паськыд юӧн мунӧ олӧм, кытчӧсюрӧ крукасьлӧ, кӧнісюрӧ поромитлӧ.

Ӧні миян эм зэв ыджыд пором. Огӧ кӧ вермӧй став уджалысь йӧз вынӧн ӧддзӧдчӧмӧн тойыштны сійӧс, овмӧс кыпӧдӧм удж вермас падмыны. Со мый вӧсна гораа да быдлаын сёрни лэптӧма тӧвар донтӧммӧдӧм йылысь. Буретш та дорӧ, вылі тӧвар донъясӧ мытшасьӧма, поромитӧма бурджыка да паськыдджыка овмӧс кыпӧдӧмыс. Весьшӧрӧ ӧд оз шуны: колӧ тӧвар донтӧммӧдны.

Мыйла колӧ тӧвар донтӧммӧдны?

Тӧвар дон дорад уна да гырысь торъяс гартчӧны. Войдӧр, во нёль-вит сайын, тӧвартӧ лоӧ вӧлі ёна корсьны. Сэки зэв на этша сійӧ вӧлі. Дядьӧыд ёна дон вылад эз видзӧд — медтыкӧ тӧвар модаа вӧлі-а, колӧ да, быть босьт. Ӧні омӧль, кутшӧмсюрӧ тӧварыд оз мун. Колӧ, мед тӧварыд вӧлі бур, ён да донтӧм. Пабрик-заводъясын тӧвар петӧ уна. Шуӧны, ӧні миян СССР-ын тӧварсӧ вӧчӧны унджык нин, мыйта вӧчлӧмаӧсь войнаӧдз. Водзӧ кежлӧ панӧны, восьталӧны выль заводъяс да пабрикъяс.

Колӧ сӧмын шуны — миян тӧварыд збыль омӧль на, да дона. Дона тӧвартӧ босьтны сьӧкыд. Тӧварыд кӧ донтӧм, унджык мунас. Унджык кӧ мунны кутас, лоӧ удж рабочӧйяслы, крестьяналы лӧсьыд и: кокниджык овны, нажӧтка вылӧ сюрӧ унджык колан тӧвар. Тадзинад ӧтсӧгласыс, йитӧдыс рабочӧйяслӧн да крестьяналӧн ёнджыка судзсяс. А рабочӧй да крестьяна кост йитӧдтӧгыд миян оз позь овны, капиталистъясыд сэки миянӧс вермасны.

Тӧварыд кӧ донтӧммӧ, сьӧмлӧн доныс кыптӧ, нажӧтка содӧ. Сэсся донтӧм кӧ пабрик-заводса тӧвар, донтӧммӧ нянь да мукӧд пӧлӧс вузӧсыс крестьяналӧн.

Ми шулім нин, мися, унатор ӧд гартчӧ тӧвар дон дорад. Дона тӧварнад ми ёна дзугсям, огӧ вермӧй водзӧ йӧз олӧм кост бурмӧдны. Сы вӧсна колӧ збыльысь кутчысьны быд ногыс тӧвар донтӧммӧдны.

Кыдзи тӧвар дон содӧ.

Тӧргуйтан уджыд — сьӧкыд удж: колӧ ёна кужӧмӧн да арталӧмӧн уджтӧ нуны.

Збыльысь кӧ шуны — миян кооперация (медъёна паськалӧм вузасян организация) омӧля на вузасьӧ, донӧн. Рӧскодъясыс ыджыдӧсь, ас сьӧмныс этша, корсюрӧ кутшӧмсюрӧ тӧваръяс оз овлыны. Сэсся ми олам кӧрт туйяссянь да тӧвар вӧчанінсяньыс ылын. Куш вайӧмас быд шайт вылӧ тӧвар дон содӧ дасӧд юкӧныс. Дона сувтӧ тӧргуйтан удж нуӧдысьяссӧ (аппаратсӧ) видзны. Вель уна лоӧ мынтыны кооперациялы йӧз сьӧм удждылӧм вылӧ. Сэсся налогъяс, бара жӧ лотайтӧмъяс-гусялӧмъяс, мукӧд пӧлӧс рӧскодъяс — ставыс тӧвар дон вылӧ кучкӧны — донсьӧдӧны.

Тӧвар дон мед лэдзны, медвойдӧр колӧ рӧскод чинтыны. Мед рӧскодыс вӧлі сӧмын ёна нин коланыс, дай ичӧт. Та вылӧ, рӧскодъяс чинталан удж вылӧ, колӧ видзӧдны быд кооперативса шленлы, колӧ индавны, кор ковмас и тойлыны сійӧ удж вылас кооперативса правленньӧяссӧ.

Мый шуӧма правительстволӧн.

Тавося певраль тӧлысьын правительство тшӧктіс тӧргуйтысьяслы пабрик-заводса тӧваръяслысь донсӧ лэдзны 10% вылӧ юнь 1ʼ лун кежлӧ. Мед пӧ кооперация да государстволӧн вузасянінъяс быд ногӧн чинтасны ассьыныс рӧскоднысӧ, арталасны кыдзи донтӧгджык тӧвар вайны. Мед пӧ юнь 1ʼ лун кежлӧ тӧвар дон чинтӧма вӧлі дасӧд юкӧнсӧ тавося январ 1ʼ лунся донъяс серти.

Убыткаӧ, дерт, пырны оз позь. Мед кӧть и сідзи, тӧргуйтны колӧ заводитны донтӧмджыка. Видзчысьны колӧ, мед кооперация оз босьт вывті уна барыш. Сэтшӧм дивӧясыд ӧд овлӧны. Оз кӧ кооперативъястӧ тувкӧдны да жмитны, найӧ дыша легӧны, тӧвар дон чинтыны торъя оз тэрмасьны: „Мунас пӧ сідз. Кодлы колӧ, босьтас“. Партия да правительство индӧны, мед йӧзыс, босьтасьысьясыс збыльысь кутасны видлавны, видзӧдны кыдзи вузасьӧны да кыдзи бурджыка, донтӧмджыка сійӧс вӧчны.

Правительствоӧн вӧлі тшӧктӧма дасӧд юкӧнсӧ тӧвар донлысь лэдзны. Юнь 1ʼ луныд воис. Колӧ ӧні видзӧдлыны быд кооперация вылӧ да государствосянь тӧргуйтысьяс вылӧ — мый найӧ вӧчӧмаӧсь: донтӧммӧдӧмаӧсь абу тӧварсӧ? Уна-ӧ? Чинӧма абу рӧскодъясныс? Гӧгӧрбок-ӧ видзӧдӧмаӧсь да зільӧмаӧсь, мед эськӧ тӧвар дон вӧлі чинӧма? Та йылысь ӧні быд сиктын, быд вӧлӧсьтын колӧ збыльыс гора сёрни лэптыны. Чукӧртлывны собранньӧяс: ноко пӧ видлам, мый вӧчӧмныд!

Кыдзи тӧвар донтӧммӧдӧмыс мунӧ.

Комвнуторг быд кооперативлы индӧ, тшӧктӧ — уна-ӧ позьӧ тӧвар вылӧ донсӧ содтыны. Колян восянь Комвнуторг, мыйта медыджыд донсӧ позьӧ пуктыны тӧвар вылӧ, сійӧ донсӧ ёна нин чинтіс. Пабрик-заводъяс, трестъяс донсӧ тӧвар вылӧ лэдзисны жӧ. Обсоюзлӧн тӧвар дон дас тӧлысьӧн чинӧма 8% вылӧ. Ӧні бара чинтісны донсӧ уна тӧвар вылӧ на: нянь вылӧ, ситеч, сов, кӧрта кӧлуй вылӧ, да мукӧд вылӧ. Колӧ кооперативъясын видзӧдны — мед став донтӧммӧдӧмыс воӧ босьтасьысьясӧдз, мед збыльысь тӧвар дон чинӧ.

Тайӧ уджсӧ колӧ, кӧть мый-а, нуны помӧдз. Тӧвар донтӧммӧдны, рӧскодъяс чинтыны — ӧні медколан удж.

Парма.