МУЯС ВЫЛЫН ЁГ ТУРУНКӦД ВЕРМАСЬӦМ
Миян муясным зэв ёгӧсь быдсяма пӧлӧс туруннас. Медся нин уна на пиысь овлӧ ёг турун, коді тай быдмӧ межаясын, туйясын да канаваясын. Нянь кӧдза да пуктасъяс пиын ёг турунысь омӧльыс зэв ыджыд: ёг турун босьтӧ муыслысь няньлы да пуктаслы колан вынсӧ; босьтӧ васӧ мусьыс, косьтӧ сійӧс; сайӧдӧ быдтасъясӧс шондіысь; ёг турунсянь паськалӧны быдтас сёйысь гагъяс, бур оланін налы ёг туруныс да; ёг турун оз лэдз няньлы воны, сы вӧсна урожай чинӧ; вывті кӧ нин уна му вылын ёг туруныс, няньыд вермас дзикӧдз не воны.
Сы понда ёг турункӧд колӧ мый верман вермасьны, бырӧдны му вывсьыд. Бырӧдны сійӧс позьӧ кык ногӧн: ӧти-кӧ, кӧдзтӧдз на лӧсьӧдчӧмӧн, мӧд-кӧ, быдмигас нин.
Ӧти ногнас со кыдзи колӧ вермасьны. Медвойдӧр — кӧйдыс весалӧмӧн. Сэсся колӧ кужны куйӧдтӧ лӧсьӧдны: унаысь мукӧд вердӧны скӧтнысӧ нянь бӧжӧн. На пиын овлӧ быдсяма ёг турун кӧйдысыс. Ёг турун кӧйдыс скӧт пытшкысь петӧ ортсӧ чужанлунсӧ воштытӧг, куйӧдкӧд тшӧтш веськалӧ муӧ, да сэні сэсся и чужӧ. Сы вӧсна колӧ нянь бӧжтӧ, скӧтлы вердтӧдзыс, изны, либӧ пӧсь ваӧн киськавны, мед сы пиысь ёг кӧйдысъясыс кулӧны. Оз ков вольсавны скӧт улӧ вывті ёгӧсь идзас. Оз ков петкӧдны му вылӧ свежӧй (идзаса) куйӧд. Колӧ петкӧдны ёна нин сісьмӧмӧс. Сэки сӧмын куйӧдӧ веськалӧм ёг кӧйдысыд вермас воштыны ассьыс чужанлунсӧ.
Канаваясысь, межаясысь да туйяс вылысь ёг турунсӧ бырӧдӧны ытшкӧмӧн. Ытшкыны колӧ кӧйдысавтӧдзыс на, мед муясыд насянь оз ёгӧссьыны. Вужсянь быдман ёглысь вужъяссӧ колӧ кокны да сотны.
Мӧд ногӧн вермасьны ёг турункӧд позьӧ: 1) сійӧс нетшкӧмӧн; 2) картупель, скӧт вердан сёркнияс да турун кӧдзлӧмӧн муястӧ вежлалӧмӧн; 3) коськӧм вылысь ёгсӧ бырӧдӧмӧн; 4) скӧт видзӧмӧн.
Нетшкывлӧны ёг турунтӧ сӧмын шабді да кӧнтусь пиысь. Медлӧсьыд сійӧс вӧчны зэр бӧрын, кор муыс небзьыштӧма. Ёг туруныд нетшкыссьӧ кокниа вужнас.
Картупель да скӧт вердан сёркнияс му вылын вӧдитігӧн ёг туруныд бырӧ; сэки ӧд мутӧ, мед бурджыка воас картупельыд либӧ сёркниыд, весалӧны, небзьӧдӧны. Кӧдзӧм турунъяс (бобӧнянь, тимопеевка) сука да пашкыра быдмӧмысла ёг турунӧс пӧдтӧны.
Медбура позьӧ бырӧдны ёг турунсӧ коськӧм вылысь. Со кыдзи: медводдзаысь коськӧмсӧ гӧрӧны арын. Тӧвнад ёг туруныд кулӧ. Тулысын, кымын позьӧ водзджык коськӧм пинёвтӧны, мед муыс небзяс, оз косьмы. Тадзи кӧ вӧчан, ёг турун кӧйдысыд му вылын регыдджык чужас. Мыйӧн коськӧмыд кутас вежӧдны (ёг туруныс петас) колӧ сійӧс сэки гӧрны плугйӧн, ляпкыдика лӧсьӧдӧмӧн.
Тувсов кӧдза улӧ му лӧсьӧдігӧн ёг турункӧд вермасьны позьӧ тадзи: пырысьтӧм-пыр, сю идралӧм бӧрын мусӧ колӧ гӧрны зэв ляпкыдика — вершӧк 1–1½ судта кымын, векньыдик пластъясӧн. Тадзи небзьӧдӧмӧн му вылын ёг туруныс регыдджык петӧ. Сэсся вежон куим мысти гӧрны тыр джудждаӧн. Сы бӧрын выльысь петалӧм ёг туруныс кулӧ тӧвнас, кӧдзыд улын. Тулысын, кӧдзтӧдз войдӧр бара жӧ колӧ гӧрны мутӧ.
Му вылын скӧт видзӧм мыйтакӧ отсалӧ ёг турун бырӧдны. Сӧмын скӧт йирӧдӧмнас туруныс оз дзикӧдз быр, а быдман выныс чинлӧ. Бурджык лэдзлыны муяс вылӧ, ёг турун бырӧдӧм могысь, йирсьыны ыжъясӧс. Найӧ улытіджык йирасны, ёнджыка ёг туруныд бырӧ.
Унджык бурыс лоӧ, ёг турункӧд вермасьӧмӧ кӧ кутчысясны крестьянаыс став обществонас. Ӧткӧн-ӧткӧнтӧ сьӧкыд вермасьны. Ёг туруныд кӧ ӧд кӧть ӧти му вылын эм, вермас сэсянь паськавны кокниа мукӧд муяс вылас. Ӧткӧн кӧ кодкӧ ас му вывсьыс бырӧдлас ёг турунсӧ, сэтчӧ коркӧ, недыр мысти бара вермас петны, — мукӧд ёга муяс вывсяньыс воас.
Агроном Щекин.
