ВӦР СОТЧӦМКӦД ВЕРМАСЬӦМ ЙЫЛЫСЬ
Быд во, мыйӧн кутас матысмыны гожӧм, водзвыв и лоӧ повны вӧр сотчӧмъясысь.
Мый вӧсна тшӧкыда овлывлӧны яг пӧжаръясыс? Висьтавны та вылӧ абу сьӧкыд. Быдӧн тӧдам, чардбиысь некор оз ӧзйы быдман уль пу. Ӧткымынысь нин ӧзйывлӧны кос пуяс. Сӧмын ӧд чардбиыд овлывлӧ унджыксьыс зэригӧн, либӧ зэр водзвылас. Сы вӧсна чардби помысь би оз вермы паськавны, — зэрыс кусӧдӧ. Сідзкӧ, яг пӧжаръясыд лоӧны сӧмын йӧз ки помысь: либӧ биӧн нелючкиа вӧдитчӧмысь, либӧ наросьнӧ ӧзтӧмъясысь.
Коми йӧзыдлӧн уджалӧмыс-олӧмыс кызыс вӧр пӧвстын: сэні сылӧн олӧ скӧтыс, звер-пӧткатӧ кыйӧны, тыла-пашня вӧчӧны, пес кералӧны, быдсяма вотӧсъяс вотӧны, турун пуктӧны, сідзи водзӧ. Дерт, сэсся пыртӧ вӧрад ветліг-олігӧн зэв этша колӧ пӧжар вӧчтӧдзыд, нелючкиа кӧ биӧн сэні вӧдитчан.
Быд мортлы ёна колӧ видзчысьны вӧр ӧзтӧмъясысь. Колӧ лючкиджык биӧн вӧдитчыны. Зэв ӧд кокни сійӧс вӧчнытӧ. Сӧмын кӧсйӧмыс колӧ. Бипур вылӧ местасӧ колӧ бӧрйыны бокысьджык быдсяма кос кламсьыс. Сэтшӧм местаыс кӧ оз сюр, бипур местасӧ колӧ паськыдакодь весавны да гӧгӧрыс кодйыштны ичӧтик канава: мыйӧн биыс оз кут ковны, колӧ сійӧс киськавны ваӧн, либӧ тыртны муӧн, мед оз коль ньӧти биа сэрапомыс, ни шомторйыс. Вӧрад узьлігӧн войясын лоӧ бисӧ видзны дырджык, мед узьнысӧ шоныдджык вӧлі. Сэки бипур местасӧ быть колӧ бӧрйыны пӧжар лотӧминын: мед сійӧ вӧлі куш вылын, увтасынджык, ылын кос увъясысь, пуясысь да вӧрса быдмӧгъясысь (кос нитшъясысь да, мый да), тӧв сайысьджык.
Вӧрын куритчигӧн колӧ чигарка помъястӧ да истӧг помъястӧ шыблавны кусӧдӧмӧн. Вӧралысьяслы (лыйсьысьяслы) оз ков пыжияссӧ патронас вӧчны торкысь, кудельысь либӧ ватаысь. Колӧ сы вылӧ босьтны гумага либӧ гын, — найӧ лыйӧм бӧрас оз ӧзйыны.
Тыла сотігъясӧн либӧ видз вӧчигъясӧн пӧжар лоӧмысь зэв ёна колӧ видзчысьны: местасӧ сы гӧгӧр весавны муӧдзыс да гӧгӧрыс кодйыны канава. Сотны колӧ зэв лӧнь поводдя дырйи. Сотчигас пыр видзӧдны би кустӧдзыс.
Тані кыв-мӧд колӧ шуны тыла вӧчӧмъяс йылысь. Тыла вӧчӧмъясыд миян важысянь нин мунӧ. Сӧмын сійӧ зэв омӧльтор вӧчӧ. Сы вӧсна, законъяс серти, ӧні оз лэдзны тылаястӧ вӧчны.
Муяс тырмытӧмла коми дядьӧыд мукӧддырйи оз кывзы законъястӧ, пырӧ пыдӧ ягӧ, гусьӧн кералӧ вӧрсӧ — вӧчӧ тыла. Сыысь ӧні сійӧс кыскӧны судӧ, дай тыла вывсьыс воӧм няньсӧ босьтӧны.
Тайӧ омӧльторъясыскӧд, тыла вӧчӧмъясыдкӧд, колӧ вермасьны кык ногӧн: ӧти-кӧ, кутавны тыла вӧчысьяссӧ да судӧ сетавны, мӧд-кӧ, бурмӧдны крестьяналысь овмӧссӧ, агрономъяс велӧдӧм серти, лэптыны видз-муясысь докод вайӧмсӧ, мед крестьяниныслы судзсьытӧмла эз ло гусьӧн кайны вӧрӧ да жугӧдны сійӧс.
Колӧ ещӧ гарыштны челядь йылысь. Найӧ лун-лун олӧны вӧрын, вотчӧны, мӧс видзӧны да, мый да. Налы зэв ёна кажитчӧ биасьӧмыд, мукӧддырйи окотасӧ тешитӧм понда ӧзтӧны кос вӧр турунсӧ либӧ лёк кламсӧ — сідзи вӧчӧны пӧжар. Бать-мамъяслы челядьяссӧ ягӧ мӧдӧдігӧн колӧ велӧдны, мед найӧ оз биасьны, торъя нин оз дурны биӧн.
Вӧр сотчӧмъясыд вайӧны ставнымлы миянлы дай государстволы зэв ыджыд убытка. Ыджыд мыж государство водзын вӧчӧны вӧр ӧзталысьясыд.
Коми дядьӧыд татшӧм пӧраясас дорйысьӧ: менам нэм вылӧ пӧ вӧрыс тырмас. Ньӧти оз ныръясь, оз зіль вӧр кусӧдӧмлань, оз зіль весиг яг ӧзтысьсӧ корсьны да висьтавны.
Тадзинад вӧр сотчӧмъясысь видзчысьӧмыд пыр на важ ног сулалӧ миян водзын. Колӧ чорыда мӧвпыштлыны сыкӧд вермасьӧм йылысь. Та понда йӧз костын колӧ нуӧдны зэв ыджыд удж. Петкӧдлыны-висьтавны крестьяналы — ягыс абу йӧзлӧн, „казеннӧй“, кодлӧнкӧ, висьтавлыны — вӧртӧгыс крестьянин оз вермы овны, сытӧг сылӧн овмӧсыс жебмас. Дай водзӧ олысьяслы ковмас на вӧрыс.
Тӧдмӧдан уджсӧ колӧ заводитны нуӧдны пырысьтӧм-пыр жӧ. Кыскыны сэтчӧ став сӧвет да йӧзкост удж нуӧданінъяссӧ. Колӧ школаясын том йӧзсӧ тӧдмӧдны вӧр йылысь, сійӧ колӧм да видзӧм йылысь.
Лыддьысян керкаясӧ да библиотекаясӧ колӧ мӧдӧдавны гӧгӧрвоана нигаяс вӧр йылысь, сетавны крестьяналы лыддьыны.
Крестьяниныд гӧгӧрвоас, мыйла вӧр колӧ видзны сотчӧмъясысь да, оз кут кыдзсюрӧ вӧдитчыны вӧрын биӧн, кутас вермасьны мукӧд гӧгӧрвотӧм, кыдзсюрӧ биӧн вӧдитчысь йӧзыскӧд.
Быд сиктса уджалысьлы да удж нуӧданінлы, быд крестьянинлы колӧ бурджыка мӧвпыштлыны вӧръяс сотчӧмысь видзӧм йылысь, бура вӧдитчыны вӧрын биӧн, велӧдны сы вылӧ мукӧд, ыръянитчысьджык мортӧс.
Тайӧс кӧ ставсӧ вӧчан, вӧр сотчӧмлы позьӧ пуктыны пом.
В. Забелин.
