ЭЖВА ЙЫВСА ПОЭТЪЯС
Коми сӧветскӧй поэзия чужис Эжва йылын. Медводдза революционнӧй кывбур «Водзӧ» гижӧма вӧлі Пожӧгса гӧль крестьянин пи Н. А. Шахов (Сандрик Микол), печатайтӧма тайӧ кывбурсӧ «Зырянская жизнь» газетын 1918 вося июнь 22-ӧд лунӧ. Революционнӧй сьыланкыв «Интернационал» медводз вуджӧдіс коми кыв вылӧ Помӧсдінса учитель Иона Тимофеевич Чисталёв (Жан Морӧс). Кадыслы лӧсялана коми частушкаяс кутісны юргыны медводз Помӧсдінын, 1918 воын. Частушкаяссӧ ӧтвылысь гижлӧмаӧсь А. А. Маегов (уджавлӧма сэки нарсудьяӧн Помӧсдінас) да кык вок — Иона да Вениамин Чисталёвъяс.
Кык вок Чисталёвъяс да Н. А. Шахов 1918–1919 воясӧ вель уна сьыланкыв вуджӧдісны роч вылысь комиӧ, шуам кӧть, Жан Морӧс комиӧдіс «Красное знамя», М. Л. Михайловлысь «Смело, друзья», В. Т. Чисталёв — «Дубинушка», Н. А. Шахов комиӧн лӧсьӧдіс И. С. Никитин серти «Медленно движется время». Сійӧ воясас Эжва йывса поэтъяс (Чисталёвъяс да Шахов) гижисны и асьныс коми революционнӧй сьыланкывъяс, шуам, «Пармаса войтыр» И. Т. Чисталёв, «Велӧдчӧм том нывъяслы» Н. А. Шахов. Индӧм сьыланкывъяссӧ вӧлі печатайтӧма «Гӧрд пӧлян» сборникын 1921 воын.
Эжва йывса тайӧ куим поэтыскӧд да общественнӧй деятельяскӧд ми ӧтвылысь уджалім 1918-ӧд восянь, ӧтвылысь мырсим коми кыв да литература сӧвмӧдӧм могысь, сӧветскӧй коми школа котыртӧм кузя. Унатор позьӧ висьтавны тайӧ зэв пыдди пуктана, бур ёртъяс йывсьыс.
Но висьтала ме на йылысь зэв дженьыдика. И. Т. Чисталёвкӧд ме тӧдмаси 1918 вося арын, Сыктывкарын. Сійӧс сэки Помӧсдінсьыс Сыктывкарӧ корисны уездса народнӧй образование отделӧ школаясӧн веськӧдлыны. Иона вӧлі ыджыдкодь тушаа, веськыд мыгӧра, сьӧдіник юрсиа, нэриника нюмъялан чужӧма том морт. Оз позь шуны, мый сійӧ вӧлі зэв варов, но вӧлі сёрниа, сыкӧд гажтӧмыд вӧлі оз босьт, кыдзкӧ ачыс вӧлі гартчӧ сёрниыс, ачыс визувтӧ ичӧтик сӧдз юын моз. Сыкӧд вӧлі быдтор йылысь позьӧ варовитны, сійӧ вӧлі зэв начитаннӧй морт, уна вӧлі тӧдӧ, сійӧн и мӧвпъясыс интереснӧйӧсь.
И. Т. Чисталёв вӧчис зэв ыджыд удж коми сӧветскӧй школа котыртӧм кузя, учебникъяс лӧсьӧдӧм кузя, ачыс гижис учебникъяссӧ (шуам, гырысь йӧзлы букварь — «Шыпас йӧртӧд»). Иона Тимофеевич вӧлі зэв ыджыд мывкыда талантливӧй морт. Аслас дженьыдик нэмнас сійӧ вӧчис быд сикас уджсӧ сюся да бура: сійӧ вӧлі бур поэт, организатор, любитель-артист, литературнӧй критик, музыка гӧгӧрвоысь морт, водзын мунысь сӧветскӧй уджалысь. Сійӧ пӧльзуйтчис учительяс пӧвстын зэв ыджыд авторитетӧн. Уна буртор на эськӧ сійӧ вӧчис, 1923 воын кӧ сійӧс эз нетшышт миян дінысь туберкулёз.
Сылӧн вокыс, Вениаминыс (Тима Вень), ёнджыкасӧ тӧдса, кыдзи коми поэзия сӧвмӧдысь. Сійӧ бура тӧдіс коми кывлысь озырлунсӧ, аслас кывбуръясӧн да висьтъясӧн ёна озырмӧдіс коми литературнӧй кывтӧ, мичмӧдіс сійӧс и баситіс, кывйыслысь мичлунсӧ петкӧдліс коми йӧзлы. Тима Веньӧс позьӧ шуны коми художественнӧй прозалы подув пуктысьӧн. Верман ӧмӧй нимкодясьтӧг лыддьыны сылысь, шуам кӧть, «Кер пӧрӧдӧм»! В. Т. Чисталёв уна вӧчис и публицистика сӧвмӧдӧм могысь: сійӧ медводз комиӧдіс РСФСР-са Конституция.
Эз удайтчы сылы пасйыны Октябрлы 50 во тыран юбилейсӧ: 1939 воын личностьлӧн культ кадӧ сійӧ кувсис Вылыс Човса тюрьмаын.
Эжва йывса коймӧд морт Н. А. Шахов (1898–1942) кывбуръяс гижліс этша, но нэм чӧжыс нуӧдіс коми литература сӧвмӧдан удж. Коми издательствоын юралігӧн сійӧ ёна кыпӧдіс коми книга лэдзӧм. Коми газетын редакторалігӧн озырмӧдіс да бурмӧдіс коми публицистическӧй кыв. 1923 воын сылӧн водзмӧстчӧм серти вӧлі чукӧртӧма коми гижысьяслысь медводдза конференция. Ыджыд удж вӧлі сы дырйи вӧчӧма терминология лӧсьӧдӧм кузя. Великӧй Отечественнӧй война кадӧ сійӧ добровольнӧ гижсис народнӧй ополчениеӧ. Но висьмис туберкулёзӧн да 1942 воын кувсис Уфаса эваколазаретын.
Татшӧм вӧлі олан туйныс Эжва йывса куим поэтлӧн, кодъяс медводз шыасисны коми сӧветскӧй литературалы подув пуктігӧн, биа пӧсь сьӧлӧмнысӧ, яръюгыд мывкыднысӧ сетісны коми сӧветскӧй культура кыпӧдӧмлы.
Тайӧ кадӧ, кор ми кыпыда пасъям Великӧй Октябрлы 50 во тырӧм, бур ногӧн да копыра юрӧн казьтыштам ёртъяснымӧс — Жан Морӧсӧс, Тима Веньӧс да Сандрик Миколӧс.
1967.
Москва кар
