БАГАТЫРЪЯС ЙЫЛЫСЬ

Йӧз пӧвстын ёна паськалӧмаӧсь преданиеяс багатыръяс йылысь, налӧн ыджыд туша да шензьӧдан ёнлун йылысь. Збыль-ӧ вӧвлӧмаӧсь багатыръяс? Али тайӧ прӧстӧй мойданкыв? Колӧ шуны, мый багатыр йывсьыд преданиеыдлӧн унджыкысьсӧ подулас эм збыльтор, збыль вӧвлӧмтор. Му вылын корсюрӧ чужлывлӧмаӧсь и чужлывлӧны зэв ыджыд вына великанъяс.

Босьтам кӧть Пера багатырӧс, коді чужлӧма, предание серти, Лупъя ю вожын (Коми-Пермяцкӧй округ войвылын). Пералӧн вокыс, Мизяыс, зэв жӧ ён вӧлӧма. Мизя рӧдсьыс петӧмаӧсь ӧнія Мизевъяс (Пераыс абу гӧтрасьлӧма), кодъяс ӧні олӧны Лупъя вожын. Мизя рӧдас и ӧні эм вель уна зэв ён морт. 1953 воын меным висьталіс лупъяса дядьӧ Илья Григорьевич Мизев (71 арӧса сійӧ вӧлі сэки) со мый: 1) вӧлі пӧ Василий Егорович Мизев (кулӧма 1940 воясӧ), коді пӧ любӧй вӧлаӧс вӧлі вермӧ сувтӧдны доддяс кутчысьӧмӧн, нянь тыра додь вермӧ вӧлӧм катӧдны пӧсйылас (сарайӧ); 2) пиыс сылӧн, Василий Егорович Мизевлӧн, силач жӧ вӧлӧма: зонъяскӧд вермасигӧн сійӧ вӧлӧм вермасьысьсӧ вит сыв сайӧ шыбитӧ; 3) Варполом Мизев ас вылас кыскавлӧма ӧшлядь вӧрсянь туй вылӧдз.

Татшӧм ён йӧзыс петӧмаӧсь Пера багатыркӧд ӧти вужйысь. Сідзкӧ, Пера багатыр йывсьыд преданиеыс артмӧма збыль вӧвлӧмторйысь. Дерт, йӧзыд сё вояс чӧж висьталігад мыйсюрӧ содталӧны, багатырыдлысь тушасӧ да вынсӧ ыдждӧдӧны.

Ыджыд мыгӧра (тушаа) морт йылысь, великан йывсьыд, висьталӧ арабскӧй писатель Ибн-Фадлан, коді волӧма 922 воын Волго-Камскӧй Булгарияӧ. Сійӧ гижӧ, мый Булгарияын пӧ вӧлӧма великан, коді локтӧма пыжӧн войвывсянь (кысянькӧ Комиладорсянь, тыдалӧ). Ибн-Фадлан дырйи сійӧ абу нин вӧлӧм ловъя, но великаныслысь лыяссӧ сійӧ аддзылас на и гижӧ: збыль пӧ сійӧ зэв ыджыд (громаднӧй) тушаа морт вӧлӧма. Код тӧдас, гашкӧ, тайӧ великаныс Пера багатырыд и вӧлӧма да: мукӧд висьталӧмъяс серти ӧд Пераыд мездас гундырысь кутшӧмкӧ ханӧс, а оз Москваса царӧс.

Меным ас синмӧн мойвиис аддзывны ӧти коми багатырӧс. 1953 воын ми С. А. Поповкӧд тӧдмалім коми-язьвинскӧй диалект, ветлӧдлім Пермскӧй область войвылӧд. И вот воим Осинино сиктӧ (сиктас 8 керка, сё во сайын вӧвлӧма сӧмын ӧти керка, став олысьыслӧн ӧти овныс — Бельков, сиктыс Красновишерскӧй районса Тимино-Бельковскӧй сиктсӧветын, сулалӧ бокын, кулигаын, му пельӧсас). Пырим ӧти керкаӧ, сёрнитам-керам. Керкаӧ локтісны миянӧс видзӧдлыны сиктсьыс пӧшти став йӧзыс — морт 25. Абу и дивӧ — Москваса йӧзыд тайӧ кулигаад медводдзаысь на кежалісны, дерт! Да ещӧ и (сё чудеса дивӧыд) комиӧн сёрнитӧны.

Видзӧдам да, пӧлать водзын сулалӧ дядьӧ, верстьӧ морт на, пӧлатьыс сылы сӧмын пельпомӧдзыс, а пельпомъясыс дзик жӧ нин пызан пӧв пасьтаӧсь, кырымыс нач менам общӧй тетрадь пасьта лоӧ! Тайӧ вӧлӧм Миша Васин (миян ног кӧ — Вась Миш) — Михаил Васильевич Бельков. Кор йӧзыс муналісны и муніс тшӧтш Миша Васин, миянлы висьталісны тайӧ морт йывсьыс вель унатор. Том дырйиыс пӧ сійӧ веситлӧма 91 пуд, ӧні пӧ сылы 65 арӧс нин, вермӧ пӧ вӧлі сійӧ лэптыны 16 пудъя рельс, киня улас кокньыда новлӧдлӧма квайт пудъя сакар мешӧк, керкасӧ аслыс стрӧитлӧма дзик ӧтнас: тшупӧма, лэптӧма и вевттьӧма, керъяснас пӧ вӧдитчӧ потшъясӧн моз. Культ личности дырйиыд веськавлӧма лагерӧ да ӧні пӧ вынйӧрыс этша чиныштӧма, но зэв на пӧ ён. Лагерас дыш шпанаыс сійӧс ёна эксплуатируйтӧма: кызь морт весьтӧ пӧ ӧтнас грузитчӧма.

Миша Васин уджалӧ колхозын. Мӧд лун асывнас ми мӧдӧдчим мӧд сиктӧ. Муніганым ми С. А. Поповкӧд пуксим шойччыны борйӧ, туй бокӧ, сиктсяньыс неылӧ. Видзӧдам да, Осининосянь локтӧны ӧти мужик да куим детина. Кор матыстчисны миянлань, вӧлӧмкӧ, локтӧны Миша Васин да куим мужик (ми ылісяньыд мужикъяссӧ чайтім детинаясӧн, зонпосниӧн). Найӧ сувтовкерисны миян дорӧ, сёрнитыштісны миянкӧд ӧтитор-мӧдтор йылысь да мӧдӧдчисны водзӧ. Ми дыр видзӧдім мунысьяс вылӧ да шензим: со, мися, Пера багатырыд ловзьӧма!

Вот татшӧм ён да гырысь йӧзыд и пырӧны, тыдалӧ, фольклорад. Татшӧм збыль вӧвлӧмтор подув вылын и артмӧны багатыръяс йылысь преданиеяс.

1967