КОМИ ЛИТЕРАТУРНӦЙ КЫВ ЙЫЛЫСЬ

Тавося июль 15-ӧд лунӧ Сыктывкарын чукӧртчӧ коми литературнӧй кыв йылысь конференция. Чукӧртӧ сійӧс Главнаука. Локтасны Сыктывкарӧ коми кыв тӧдмалӧм да сӧвмӧдӧм кузя уджалысь войтыр — теоретикъяс и практикъяс.

Унаысь нин ми коми литературнӧй кыв йылысь сёрнитлім, уна на и сёрнитантор эм. Тайӧ конференцияыслы, ёна сёрнитӧм бӧрын, колӧ орӧдны-шуны коми литературнӧй кыв нормаяс йылысь, индыны ӧтласа коми литературнӧй кывйӧ вуджан туй.

Медшӧр сёрниясыс со кутшӧмӧсь лоӧны: 1) коми литературнӧй кыв норма, 2) гижанног (орфография), 3) шрифт, 4) терминология.

Литературнӧй кыв норма пыдди босьтӧма Сыктывкар гӧгӧрса сёрни, сэтчӧ мукӧд сёрниясысь шуӧма вӧлі содтыны сӧмын тырмытӧм кывъяс (ёрт, эскыны, муртавны да с. в.) КАПП-лӧн кольӧм вося конференцияыс шуис: став сёрниясысь лексикасӧ, дінвуж суффиксъяссӧ лыддьыны ӧткодьӧн (равноправнӧйӧн), сідз: чуксавны — кытсавны, шоч — гежӧд, косіник — косіндзи. Колӧ лыддьыны ӧткодьӧн и кывйывъяссӧ: мунӧмаӧсь — мунӧмны, мортся ыджыдджык — мортысь ыджыдджык.

Сыктывкар гӧгӧрын бара жӧ оз ӧтмоз сёрнитны, ӧтияс шуӧны герт, гид, кепысь, шыбитны, векньыд, матісянь, кусіньтны, кутчисьны; мӧдъяс — дерт, дид, тепысь, шыбытны, векнид, матысянь, кусыньтны, кутчысьны да с. в. Ӧнӧдз гижлісны сідзи, кыдзи шуӧ ачыс гижысьыс либӧ корректорыс. Колӧ гижны сы ног, код ногыс веськыдджык (закономернӧйджык) кывйыслӧн нормаяс серти.

Кыптас ыджыд сёрни ӧтувъя литературнӧй кыв йылысь (пермякъяслы и комияслы). Ленинградса пединститутын коми кыв велӧдысь А. С. Сидоров (дай унаӧн мукӧдъяс) шуӧ: лӧсьӧдны кӧ пӧ ӧтувъя коми литературнӧй кыв, то колӧ ӧнісянь жӧ босьтчыны таӧ, — ӧні либӧ некор. Позьӧ-ӧ тадзсӧ вӧчны? Позьӧ кӧ, кыдзи? Ӧтувъя кыв лӧсьӧдігӧн ковмас матыстны кыкнан литературнӧй кывсӧ фонетика боксяньыс. Шуам, коми литературнӧй кывйӧ пермякъяслысь шы законъяссӧ: нять, квать, воть да с. в. (комиын няйт, квайт, войт кывъяскӧд тшӧтш).

Колӧ сёрнитны дефис гижӧм йылысь. Уна ногӧн мӧвпалӧны дефис йывсьыд. Ӧтияс шуӧны, уна дефис пӧ колӧ гижны. А мӧдъяс шӧркодя дефисъяссӧ пукталӧны. Эмӧсь и сэтшӧмъяс, кодъяс дефиссӧ гижӧны сӧмын сэки, кор сійӧ зэв нин колана. Дефисъяс йылысь вензьӧм муніс «Коми му» журналын. Сы вӧсна ме тані ог кут уна гижны, шуа сӧмын: уна дефис гижӧмкӧд колӧ вензьыны, кутшӧмсюрӧ кывъяс колӧ ӧтлаавлыны, мукӧд кывъяссӧ — торйӧн гижны.

Зэв нин унаысь кыптыліс сёрни шрифт йылысь. КАПП-лӧн кольӧм вося конференция шуис: ӧні кежлӧ пӧ коляс ӧнія кадся шрифтыс, сӧмын пӧ колӧ тӧдмавны латинскӧй шрифт вылӧ вуджӧм йылысь вопроссӧ и вӧчны тайӧс асыввывса мукӧд угро-финскӧй народъяскӧд ӧтвылысь. Тайӧ воясӧ алфавит кузяыд уна реформа вӧлі. Турция уна сё вося арабскӧй шрифт пыдди босьтіс латинскӧй шрифт. Миян СССР-са тюркскӧй сёрниа йӧз (татара, киргизъяс, башкиръяс да мукӧд) лӧсьӧдісны ӧтласа латинскӧй шрифт. Москваса комакадемияын сёрнитӧны и роч алфавит латинскӧйӧн вежӧм йылысь. Войвыв Кавказса йӧз пӧвстысь унаӧн нин вуджисны латинскӧй алфавит вылӧ. Коркӧ кӧ лоӧ став му вылын ӧтласа кыв (мый йылысь сёрнитӧ да доказывайтӧ академик Марр), сійӧ, дерт жӧ, босьтас латинскӧй алфавит.

Ӧнія коми шрифтсӧ позьӧ дорйыны уна боксянь, сӧмын ӧти омӧльтор сылӧн эм: сійӧ шрифтыс эм став му вылас сӧмын кык типографияын — Сыктывкарын да Москваса ӧти типографияын. Книгаяс позьӧ печатайтны сӧмын кык типографияын! Та вӧсна коми культура сӧвмӧм ёна падмӧ. Мӧдладорсянь кӧ видзӧдлан, роч кыв вылӧ лоӧ кутны туй визьсӧ, кытчӧдз оз ло став му вылын ӧтласа кыв. Роч кывйыс ӧні оз на гиж латинскӧй шыпасъясӧн. Та вӧсна колӧ гӧгӧрбок да тыр-бура сёрнитны шрифт йылысь.

Кыптас сёрни и терминология йылысь. Комиӧдчӧм (ми шуам, комизация) мытшасьӧ терминологияӧ. Миян абу зэв уна кыв (термин). Найӧс колӧ выльысь лӧсьӧдны либӧ босьтны мукӧд кывъясысь. Тайӧ уджсӧ нуӧдігӧн бара жӧ колӧ нырвизьсӧ кутны интернациональнӧй кыв вылӧ, босьтны интернациональнӧй терминъяс (техника, телефон, радио, электричество да с. в.). Видзӧдлам кӧ, кымын сё интернациональнӧй кыв пырис СССР-са йӧз кывъясӧ (коммуна, революция, метр, партия, килограмм, лозунг, плакат, декрет да с. в.)! Татшӧм кывъясыс пыр содӧны и содӧны. Татшӧм интернациональнӧй кывъясысь и артмас ӧтувъя став мувывса кывйыс. Сэки быд национальностьлӧн лоӧ кык кыв — аслас да интернациональнӧй.

Таланьӧ колӧ синны терминология да шрифт йылысь сёрни нуӧдігӧн. Рочӧ пӧртан политикаыд (а сэтшӧмыс эм на кодсюрӧлӧн) лоӧ бӧрӧ кыскӧм. Колӧ зільны интернациональнӧй кывлань.

Тайӧ дженьыдик гижӧдсьыс нин тӧдчӧ: конференция вылын кыптасны зэв гырысь да ёсь сёрнияс. Зэв нимкодь лоӧ, эськӧ локтасны кӧ сэтчӧ унджык йӧз (ӧдзӧсыс быдӧнлы восьса) — теоретикъяс, практикъяс, ставныс найӧ, кодъяслы матын сьӧлӧм бердас коми культуралӧн водзӧ сӧвмӧмыс, коми уджалысь йӧзлӧн олӧм-вылӧмыс.

1929