СІЙӦ ВӦЛІ ЫДЖЫД СЬӦЛӦМА
А. А. Маеговӧс ёнджыкасӧ тӧдӧны кыдзи збой да талантливӧй гӧрд командирӧс, коді 1918–1920 воясӧ нуӧдіс еджыдъяслы паныд чорыд тыш Коми муын: Удораын, Сыктыв вожын и Эжва катыдын. Воюйтіс сійӧ и мукӧд фронтъяс вылын. Но А. А. Маегов эз сӧмын военнӧй морт вӧв, сійӧ вӧлі революциялӧн боец, просветитель, бур организатор, идейнӧй коммунист, коми поэт да публицист, ыджыд сьӧлӧма да сӧстӧм мӧвпъяса ёрт. Быд уджын сійӧ вӧлі водзмӧстчысь организатор. Сійӧ вӧлі кужӧ босьтчӧдны морттӧ, кыпӧдны сійӧс, ышӧдны.
Ме сыкӧд вӧлі кузя тӧдса, унаысь аддзысьлывлі. Афанасий Андреевич велӧдчӧма Тотьмаса учительскӧй семинарияын 1908–1912 воясӧ. Ме сэн жӧ велӧдчи, но сёрӧнджык, 1912–1916 воясӧ. Маеговсӧ сэні эг нин су. Но коми семинаристъяс пӧвстын (сэки Тотьмаса семинарияад велӧдчисны дас коми морт) Маегов йылысь унаысь ме кывлі бур сёрни, кыдзи водзын мунысь морт йылысь, кыдзи революционнӧй мӧвпа семинарист йылысь, кыдзи сӧстӧм сьӧлӧма ёрт йылысь. 1905-ӧд вося гыясыс абу на вӧлі дзикӧдз лӧньӧмаӧсь, революциялӧн лов шыыс кылӧ на вӧлӧм Тотьмаса семинарияын, кӧні велӧдчӧны вӧлі уджалысь йӧз пӧвстысь петӧм гӧль йӧз. Ёна на вӧлі казьтылӧны 1905-ӧд вося вӧвлӧмторъяссӧ. (Висьталӧны вӧлі, шуам, татшӧмтор: ӧти лунӧ пӧ став велӧдчысьясыс локтӧмаӧсь гӧрд дӧрӧмаӧсь).
Сэсся унатор ме кывлі Маегов йылысь ыджыдджык воксянь, коді сэки велӧдчис Тотьмаса леснӧй школаын да ёртасьӧма Маеговыскӧд. Меным вокӧй тшӧктіс 1913 вося гожӧмын, каникул дырйи пыравны Маегов ордӧ да висьтавны сылы чолӧм да извинитчыны, сы понда мый абу вермӧма сус пу рӧсада Маеговыслы сетны. Маеговыс кӧсйӧ вӧлӧм керка бердас сус пу садитны.
Ме медводдзаысь аддзысьлі А. А. Маеговкӧд 1913 вося гожӧмын. Сійӧ вӧлі учителялӧ Нёбдінын да каникул дырйи локтӧма гортас, Кӧкулькарӧ, бать-мам ордас. Налӧн вӧлі неыджыд керка. Ми вӧлім А. Н. Надеевкӧд, коді кык во нин велӧдчӧма Тотьмаса семинарияас да бура вӧлі тӧдӧ Маеговсӧ. Маегов ордын ми пукалім ичӧт жыръяс. Сійӧ вӧлі неыджыд тушаа, косіник чужӧма, энергичнӧй вӧраса том морт. Зэв нимкодьпырысь да варова сёрнитіс миянкӧд быдтор йылысь. Меным медъёнасӧ синмӧ шыбитчис сійӧ, мый миянкӧд Маегов пыр сёрнитіс комиӧн (интеллигенцияыд ӧд сэки яндысьӧ вӧлі коми кывсьыд). Сэсся мӧдторйӧн сійӧ шензьӧдіс менӧ: сійӧ веськыда, кытшлӧдлытӧг крапӧдіс миян карса начальство йылысь: тані пӧ, другъяс, ыджыдалӧны югыд кизяяс, тӧрыт пӧ меным паныдасис земскӧй управаса председатель Колесников — шавксьӧдӧ, нырсӧ лэптӧма.
Сійӧ жӧ воас, тӧвнас, Маегов ыстіс миянлы Тотьмаӧ Лебедевлысь киӧн гижӧм кывбуръяс да ассьыс «Выль туй вылӧ» кывбур. (М. Лебедевлысь кывбуръяссӧ во мысти лэдзис А. А. Цембер аслас книгаын — «Коми мойдан да сьылан кывъяс» 1914 воын. Маеговлӧн кывбурыс медводдзаысь петаліс менам «Коми гижысьяс» книгаын, 1926 воын). Тайӧ кывбуръясыс пырысь-пыр жӧ паськалісны коми семинаристъяс пӧвстын. Перепишитісны аслыныс весиг кажымсаяс, кодъяс коминас омӧля вӧлі кужӧны. Ми медводз аддзим, мый комиӧн позьӧ гижны зэв мича кывбуръяс. Миян синъясным воссис. Гӧгӧрвоим, мый коми кыв абу пон кыв, а мортлӧн кыв жӧ, тайӧ кывйӧн позьӧ гижны весигтӧ кывбуръяс, да ещӧ и революционнӧйӧс! Менӧ, шуам, тайӧ кывбуръясыс и чуйдӧдісны-ышӧдісны босьтчыны поэзияӧ.
Дерт, тайӧ кывбуръястӧ ми видзим гусьӧн. Начальство киӧ кӧ веськалісны найӧ (шуам кӧть, М. Лебедевлӧн «Гажаджык, коми йӧз, олӧй!» либӧ А. Маеговлӧн «Выль туй вылӧ»), тӧдӧмысь, бур эз ло: царскӧй жандармъясыд да налы отсасьысьясыс юрӧдыд эз малыштны сэтшӧм кывъясысь, кодъяс вӧліны Маегов кывбурын:
Смелджыка, вокъясӧй, чеччӧй!
Кось вылӧ мунамӧй пыр!
Озырлы, лёклы ог сетчӧй,
Комилӧн вын эз на быр!
...Джевкнитам ставсӧ, мый кутӧ, —
Долыда овны оз лэдз!
Менам киӧ 1918–1919 воясын веськавліс М. Лебедевлӧн 1913 вося письмӧ, кӧні сійӧ гижӧ А. Цемберлы: мый нӧ пӧ тэ полан «Гажаджык, коми йӧз, олӧй» кывбурӧс печатайтӧмысь, ӧні пӧ ӧд Россияад не татшӧмторъяс на йӧзӧдӧны. Тайӧ письмӧыс петкӧдлӧ, мый сэки татшӧм кывбуръясыд водзӧ мунны ышӧдісны, ёся сувтӧдісны лыддьысьысьяссӧ сэкся режимлы паныд. Да и коми кывнас гижӧмыс нин, ачыс тайӧ фактыс, букышӧн видзӧдлантор вӧлі сэкся суддяясыдлы.
Сэсся ме Маеговкӧд аддзысьлі 1914 вося августын, сы ордын жӧ ичӧт жыръяс. Вӧлі шог кад, гажтӧм пӧра. Сэки пансис первой мирӧвӧй война. Маегов ордын пукалісны куим учитель, Маеговлӧн ёртъясыс, кодъясӧс вӧлі мобилизуйтӧмаӧсь война вылӧ. Найӧ вӧлі меным тӧдтӧм йӧз, ме эг тӧд налысь ним ни ов, но тӧдчӧ вӧлі, мый войтырыс эз вывтісӧ зільны мунны воюйтны, торъя патриотизм оз вӧлі тӧдчы. На лыдысь кодкӧ шуис курыд нюм пыр: но мый пӧ зэвсӧ шогсьыны — мунам пӧ ӧд дорйыны царӧс, вера да отечество. Та вылӧ Маегов вочавидзис: пушка яй туйӧ пӧ мунам.
Куим воысь дыр кыссис война, тутіс престол вылысь царь, грымӧбтіс Октябрса революция. Ме вои гортӧ война вылысь 1917 во помын. Сійӧ кадӧ жӧ воӧма Сыктывкарӧ Маегов. 1918 вося январын нем думайттӧг аддзысим сыкӧд земство заседание вылын. Ме сэтчӧ пыри кывзыштны народнӧй образование йылысь сёрни. Афанасий Андреевич сэні пукалӧ нин вӧлі, кывзӧ жӧ. Сійӧс назначитӧмаӧсь Помӧсдінӧ народнӧй суддяӧ, а менӧ индісны Дереваннӧйса второкласснӧй школаӧ учительӧ.
Перерыв дырйиыс Маеговкӧд ми сёрниӧ воим. Менӧ учителявны мунысьӧс интересуйтӧ вӧлі школа. Ме и шуи Маеговлы: со ӧд, мися, вель кузь сёрни вӧлі школа йылысь, но ӧд ӧти кыв весиг некод эз шу сы йылысь, мый школасӧ колӧ реформируйтны, сэні важ ног на закон божий, медводдза лунсяньыс велӧдӧны коми челядьӧс гӧгӧрвотӧм кывйӧн. Маегов меным вочавидзис: школасӧ колӧ мӧдар путкыль путкыльтны, дерт, колӧ медводдза воясас комиӧн велӧдны, но позьӧ ӧмӧй виччысьны кутшӧмкӧ реформа этійӧяссянь (юрнас гогнитіс кутшӧмкӧ куш плеша, югыд кизя вылӧ).
А. А. Маегов Помӧсдінса водзмӧстчысь йӧзкӧд (В. Т. Чисталёвкӧд, И. Т. Чисталёвкӧд, Н. А. Шаховкӧд) нуӧдіс ыджыд культурно-просветительнӧй удж: сувтӧдлісны коми спектакльяс, нуӧдісны коми рытъяс, сьылісны кадыслы лӧсялан частушкаяс, сералісны-дивитісны важ олӧмлысь лёкторъяссӧ, нелючкияссӧ. Частушкаяссӧ, тыдалӧ, Маеговыс ачыс гижлӧма. Сылы, кыдзи народнӧй суддялы, тӧдсаӧсь вӧліны йӧзкостса нелючкиясыс. Вайӧда кымынкӧ частушка:
Помӧсдінса том йӧз збойӧсь,
Мӧдлапӧвса абу йӧйӧсь:
Черӧн-пуртӧн, зібйӧн-потшкӧн,
Дрӧбйӧн-зорйӧн гажӧдчӧны,
Ворсӧдчӧны, тышкасьӧны,
Сьӧлӧмнысӧ бурӧдӧны.
Налӧн гажыс: зор, зор, зор...
Налӧн тешыс: пурт, пурт, пурт.
Сӧт да мать,
Мам кӧть бать.
Швуч да швач, швуч да швач.
_________
Миян мужикъяс скод вылын
Юӧмысь дугӧдӧны.
Асывнас жӧ быд пачводзын
Самӧкур вайӧдӧны.
_______________
Аттӧ, мыйла миян эм
Коми пиын «кыдъя роч»?
Найӧ быдӧн шуӧны
Коми йӧзлы: «Поди проч»!
Тайӧ частушкаяссӧ печатайтӧма «Зырянская жизнь» газетын (1918 вося август 11 лун) «Помоздино» нима статьяын, авторыс А. А. Маегов, кырымасьӧ: «Йӧй Микит». Татшӧм псевдонимсӧ босьтӧма сы понда, мый «Порсь видзысь» пьесаын ворсӧма Йӧй Микитлысь роль. А став мукӧд гижӧдъясын сылӧн псевдонимыс вӧлі «Варыш». Позьӧ ылавтӧг шуны, мый тайӧ медводдза сӧветскӧй коми частушкаяс и авторыс налӧн А. А. Маегов (стильыс сылӧн да и эз кӧ ачыс гиж статьяас вайӧдӧм кывбуръяссӧ, сэки эськӧ пасйис авторыслысь нимсӧ).
Татшӧм жӧ стильӧн сылӧн гижӧма и мукӧд кывбуръяс, босьтам кӧть «Чераньяс, гутъяс» антирелигиознӧй поэмаысь («Зырянская жизнь», 1919 вося ноябрь 7 лун):
Бом! Бом! Бом!
Кывзы пӧрысь, кывзы том,
Мойда тэныд: важысянь
Кыдзи олӧ пеж черань,
Кыдзи олӧ синтӧм гут,
Тэ эн вунӧд, юрад кут!
Либӧ босьтам «Той» нима поэмаысь (печатайтӧма «Вой тӧв шувгӧм» сборникын, 1921 во):
Ой-ой-ой да ой-ой-ой!
Волы, волы, муса чой!
Кутшӧм ыджыд сюри той!
Маеговлӧн, кӧть сійӧ и зэв этша кывбур гижис, сӧвмӧма аслыссикас стиль: кывбурыс сылӧн гора, рифмуйтӧма бура, лыддьыссьӧ кокниа. Кывбура кывнас сійӧ бурджыка вӧдитчӧ сэкся коми поэтъяс серти.
1918 вося арын А. А. Маеговкӧд ми бара аддзысим. Менӧ вуджӧдісны Тентюковса школаӧ, а Маеговӧс индісны веськӧдлыны уездса народнӧй образование отделӧ. Ме вӧлі первой классын велӧда да казялі — роч букварь сертиыд зэв сьӧкыд коми челядьтӧ велӧдны. Сы вӧсна ме ачым лӧсьӧді ичӧтик коми букварь да уоноын машинкаӧн печатайті сійӧс. Быд рыт вӧлі волывла печатайтныыс. Маегов уоноысь эз и петавлы: луннас организационнӧй уджӧн ноксьӧ, а рытнас быд сикас экспонатъясысь краеведческӧй музей-выставка лӧсьӧдӧ. Котыртіс образцовӧй школьнӧй музей.
Уоноын сійӧ зэв регыд уджаліс, а вӧчис революция бӧрын медводдза воас зэв тӧдчана организационнӧй удж. Веськӧдлысьлы сэки колӧ вӧлі лоны зэв принципиальнӧй мортӧн. Менам тӧд вылын татшӧм факт. Маегов дінӧ вӧлі волывлӧны зэв уна йӧз — учительяс: коді корӧ вуджӧдны мӧд школаӧ, коді вӧзйысьӧ учителявны да с. в. Сэки ӧд учительястӧ бӧрйылісны. Кодсюрӧӧс йӧзыс эз бӧрйыны да найӧ местатӧг колины. Ӧти татшӧм местатӧм учительница пырӧма Маегов кабинетӧ, дзайгӧ удж. Кор нывбабаыс петіс кабинетысь, Маегов локтіс ме дінӧ да зэв ёна дӧзмӧмпырысь шуӧ: этійӧ дзайгысьсӧ пӧ ме тодмышкалі кабинетысь; видзӧдтӧ, шуӧ меным тайӧ нывбабаыс, — босьт пӧ менӧ бӧр учителявны, курыдтор и юмовтор пӧ лоӧ. Вӧзйӧ взятка (сэки ӧд винатӧ оз вӧлі вузавны, юмовторыд нинӧм жӧ эз вӧв). Маеговыд лӧгпырысь сэки шуаліс: ачыс пӧ ещӧ вӧвлӧм учительница, а взятка вӧзйӧ! Принципиальнӧй морт вӧлі Афанасий Андреевичыд.
Ми сэсся регыд кыкнанным гражданскӧй война фронт вылӧ мунім. Война дырйиыс нин ӧтчыд мойвиис паныдасьлыны сыкӧд. Сылӧн Вашко-Мезенскӧй полкыс сэки сулаліс Емдінын, Удорасянь мӧд фронт вылӧ вӧлі вуджӧдӧны. Ме вӧлі Яренга дорса фронтын и кутшӧмкӧ могъясӧн мӧдӧдісны Емдінӧ. Тайӧ вӧлі 1919 вося августын. Паныдасим Емдінса улича вылын. Маегов век на важыс кодь. Эз тшапитчы, кӧть сійӧ и вӧлі ыджыд кыв кутана удж вылын, полкӧн командуйтіс (ме вӧлі ичӧтик начальник — взводса командир). Варовитыштім мунігмоз неуна, сиим ӧта-мӧднымлы бур туй и янсӧдчим вель дыр кежлӧ.
Гражданскӧй война помасьӧм бӧрын нин бара аддзысим сыкӧд 1921 вося арын. Ме вӧлі сэки уджала Коми облоно бердса Коми книга лэдзанінын — гижим-лӧсьӧдім коми книгаяс. Уджаланін вӧлі зэв дзескыд: ӧти кузь пызан сайын пукалім дас морт. Тадзи панім да тэчим коми литературалысь подувсӧ. Облоноса юралысь эз интересуйтчы миян уджӧн, весигтӧ букыша видзӧдіс, нинӧмӧн эз отсав. Сы понда ми лунысь-лун виччысим Маеговӧс (сійӧс вӧлі индӧма нин Коми облоноӧн веськӧдлысьӧ, кӧть ачыс армияын на вӧлі). Виччысим ми сійӧс югыд шондіӧс моз тувсовъя ыркыд лунъясӧ. Регыд сэсся сійӧ воис. Воӧм бӧрас пыр жӧ ми А. Н. Надеевкӧд мунім гортас. Веськалім ӧбед кежлӧ. Миянӧс тшӧтш пуксьӧдісны пызан сайӧ. Пызан сайын вӧлі вокыслӧн семьяыс. Миянӧс пуксьӧдігӧн Афанасий Андреевич шуис (ӧні на помнита): ми пӧ ӧд гӧлиника олам, яя шыдъясыд миян абу. Вердісны кослунъя шыдӧн да картупеля рачӧн...
Кор сійӧ кутіс юравны Коми облоноын, коми книга лэдзан удж лунысь-лун пыр ёнмис да сӧвмис. А. А. Маегов уна вын пуктіс коми сӧветскӧй школа сӧвмӧдӧмӧ, культурно-просветительнӧй удж паськӧдӧмӧ, коми йӧзлысь неграмотность бырӧдӧмӧ. Быдтор вылӧ судзсьыліс сямыс Афанасий Андреевичлӧн: сійӧ вӧлі и бур публицист, и революционнӧй поэт, и сьӧлӧм ӧзтысь оратор.
Ме сэсся 1922 воын муні велӧдчыны Москваӧ и дыр эг аддзысьлы Маеговкӧд. Москваын нин, кор сійӧ кутіс велӧдчыны краснӧй профессура институтын, ме бара куті волывлыны сы ордӧ, институтса общежитиеас, коді вӧлі Крымскӧй площадь вылын. Тайӧ вӧлі 1928 воын. Оліс сійӧ ичӧтик торъя жырйын гӧтырыскӧд. Налӧн быдмӧ вӧлі сэки зэв сюсь детинка, Спартак нима (усьӧма Отечественнӧй война фронт вылын).
А. А. Маегов волывліс коми студенческӧй землячествоӧ, пыр интересуйтчис Коми автономнӧй область олӧмӧн, коми студентъяс олӧм-вылӧмӧн. На пӧвстын сылӧн авторитетыс вӧлі зэв ыджыд. Комиӧн сэки эз нин гиж, но коми литература сӧвмӧдӧм кузя отсасис.
Медбӧръяысь сійӧс ме аддзылі 1932 воын, волі студенческӧй общежитиеас. Сэсся миян туйясным вожалісны и эз нин удайтчыв паныдасьлыны. Институтсӧ помалӧм бӧрын сійӧ вӧлӧма ыджыд партийнӧй уджъяс вылын Марийскӧй АССР-ын да Челябинскӧй областьын.
Маеговлӧн олӧмыс костті ори, нэм помыс сылӧн вӧлі шуштӧм, зэв трагическӧй. Сталин культ дырйи, 1938 воын, сійӧс пуксьӧдісны тюрьмаӧ, а сэсся ыджыд срок кежлӧ мӧдӧдісны Печораса лагерӧ. 1942 воын кусі сылӧн югыд олӧмыс. Кувтӧдзыс пыр сійӧ виччысьӧма реабилитируйтӧм: мыжтӧм мортӧс пӧ вермасны пуксьӧдны сӧмын ӧшибкаӧн.
Ме Афанасий Андреевичӧс кызь воысь дыр тӧді, зэв маті мортӧн сійӧ вӧлі. Но сэтшӧм идейнӧй коммунистӧс, сэтшӧм веськыд мортӧс, бур сьӧлӧма ёртӧс ме аслам кузь нэм чӧжӧн шоча аддзывлі. Аслас веськыдлун пондаыс сылӧн лоины врагъяс, кодъяслы стрӧка сюри 1937 воын сійӧс суклявны. Маеговыд синнас оз вермы вӧлі аддзыны мещанскӧй интересӧн олысьясӧс. Кыдзи честнӧй коммунист, сійӧ вӧлі налы веськыда крапнитас дивитана кывъяс.
Тӧд вылын ӧти вӧвлӧмтор. Ӧтчыд карса улича кузя вӧлі сыкӧд мунам (1920-ӧд воясӧ сійӧ вӧлі) субӧта рытӧ, гожӧмын. Восьса ӧшинь пыр ӧти керкаысь тыдаліс: пызан сайын пукалӧны 5–6 морт. Маегов индіс на вылӧ да шуис меным лӧгпырысь: «Со этійӧяс (ним-овсӧ урчитіс) быд субӧта рытӧ татчӧ чукӧртчӧны юны да картіасьны. Таын налӧн и став олан гажыс! А ӧд асьныс кыв кутана удж нуӧдӧны, зептаныс партбилетъяс новлӧдлӧны!» Татшӧм кывъясыд, дерт, оз вӧлі воны сьӧлӧм вылас татшӧм «начальникъясыдлы». Найӧ кыдз мый вермисны зілисны А. А. Маеговӧс выймитны, бырӧдны. Удайтчис налы нетшыштны тайӧ югыд мӧвпъяса мортсӧ уджалысь йӧз пӧвстысь, но югыд нимсӧ сылысь эз вермыны вуштыштны сӧветскӧй олӧм историяысь. Паськыда юргӧ ӧні сылӧн нимыс Коми муын дай став страна пасьта. Уна йӧз да ёртъяс син водзын дзирдалӧ сійӧ югыд туйыс, код кузя зумыда тувччаліс революционнӧй поэт, гӧрд командир да ыджыд организатор Афанасий Андреевич Маегов.
1967
