И. КУРАТОВӦС ТӦДМАЛАН ИСТОРИЯЫСЬ

Ми тӧдам, мый ХІХ-ӧд нэмын на И. А. Куратовлысь кывбуръяссӧ кутісны сьывны коми йӧз. Сылысь кымынкӧ сьыланкыв йӧзӧдлісны «Вологодские губернские ведомости» газетын да коми йӧз йылысь книгаясын. Сійӧ кадся гижысьяс лыдысь кодсюрӧ шулісны, мый тайӧ абу народнӧй сьыланкывъяс, а найӧс лӧсьӧдіс поэт, бура рифмуйтіс да шыльӧдіс-мольӧдіс. Но сьыланкывъяс гижысьсӧ некод сэки эз тӧд. Сэкся этнографъяс да краеведъяс пӧвстын И. А. Куратов кывсьӧ вӧлі сӧмын кыдзи краевед, коми кыв тӧдысь лингвист, но некод эз казьтыштлы печатьын И. Куратов-поэт йылысь.

Дерт, гашкӧ, матігӧгӧрса йӧзыс, ёртъясыс тӧдӧны вӧлі коми сьыланкывъяслысь авторсӧ, но Сыктывкарысь мунӧм бӧрын регыд вунӧдісны сійӧс. Н. Иваницкийлы, коді волӧма Комиӧ 1881 воын, абу нин вермӧмаӧсь висьтавны «Коми кыв» нима сьыланкыв гижысьӧс. Тайӧ кывбурсӧ гижанногас (орфографияас) кольӧма на мыйсюрӧ И. Куратовлӧн гижанногысь — падежнӧй суффиксъяс торйӧн гижӧм. Колӧ шуны, комиӧн гижанногыс сэки вӧлі некымын сикас (П. Савваитовлӧн, Г. Лыткинлӧн, И. Шергинлӧн), но «Коми кыв» вӧлі гижӧма И. Куратовлӧн орфография серти. Комиысь мунӧм бӧрас 15 во мысти абу на вӧлі дзикӧдз вошӧма сылӧн гижан сямыс — графикаыс да орфографияыс.

Н. Иваницкий волытӧдз тайӧ кывбурсӧ некӧн на эз вӧв йӧзӧдӧма и, дерт, исследователь эз вермы тӧдмавны кывбурыслысь орфографиясӧ. А Комиын помнитісны поэтлысь кывбуръяссӧ.

Коми литература историяысь тайӧ кадколастӧ зэв на омӧля тӧдмалӧма. Ми огӧ на тӧдӧй, И. Куратовлӧн кутшӧмджык кывбуръяс вӧлі паськалӧма ХІХ-ӧд нэмын коми йӧз костас, гижӧмӧн вӧлі разалӧма али сьылӧмӧн вӧлі ӧта-мӧдыслы вуджӧ.

И. Куратовлӧн нимыс печатьӧ первойысь веськаліс 1903 воын Вихман гижӧдын. Гельсингфорсса учёнӧй (бӧрынджык университетын финно-угорскӧй кафедраӧн веськӧдлысь), профессор Ю. Вихман воліс Комиӧ 1901–1902 воясӧ, Визинысь аддзис Степан Куратов поп ордысь И. А. Куратовлысь гижӧд чукӧр. Кымынкӧ кывбур гижис научнӧй транскрипция отсӧгӧн да аслас орфография серти. И. Куратовлӧн гижӧдъяс йылысь сійӧ юӧртіс тадз:

«Визинын меным шуд петіс тӧдмасьны Иван Куратов рукописьясӧн. Тайӧ мортыс вӧлӧма Сыктывкарын учитель, а сэсся Туркестанса губернатор канцелярияын чиновник, ӧні абу нин ловъя. Рукописьяс пӧвстас эмӧсь коми грамматика пасйӧдъясысь торъя юкӧнъяс, коми корневӧй словарь кузя пасйӧдъяс да кывбуръяс — оригинальнӧй и комиӧдӧмъяс... Кывбуръяс лыдас эмӧсь сэтшӧмъяс, кодъяслӧн поэтическӧй тӧдчанлуныс зэв ыджыд, переводъяс пӧвстсьыс позьӧ аддзыны кывбуръяс Шиллерлысь, Гейнелысь, Бернслысь да весиг Горацийлысь. Колӧ босьтны тӧд вылӧ, мый И. Куратовӧдз эз вӧвны коми поэзия юкӧнын уджалысьяс, кодъясӧс позьӧ шуны поэтъясӧн...»

Тайӧ И. А. Куратов творчество йылысь медводдза пасйӧд печатьын. 1911 воын «Известия Архангельского общества изучения Русского Севера» журналын П. Сорокин казьтыштӧ: «Визинса Ст. Куратов поп ордын пӧ эмӧсь И. Куратовлӧн коми кывбуръяс — оригинальнӧй и комиӧдӧм (Байронлӧн, Шеллилӧн, Шиллерлӧн да мукӧдлӧн).»

Тайӧ пасйӧдъяс кындзиыс революцияӧдз ми нинӧм эг тӧдлӧй поэт И. А. Куратов йылысь. Дерт, велӧдчӧм войтыр пӧвстысь кодсюрӧ, гашкӧ, и интересуйтчисны И. Куратовлӧн рукописьясӧн, но кӧзяиныс топыда вӧлӧм кутӧ найӧс аслас киын, некодлы оз сет найӧс. И куйласны Степан Куратов ордын поэт Иван Куратовлӧн гижӧдъясыс матӧ 50 во «сургуч печатя заказнӧй томан сайын».

Сӧмын сӧветскӧй власть пуксьӧм бӧрын И. Куратовлӧн гижӧдъясыс веськалісны миян киясӧ. Тайӧ зэв ыджыд уджас медводз петкӧдліс водзмӧстчӧм А. С. Сидоров. 1941 вося арын сійӧ гижис Коми издательствоса уджалысьяслы:

«1923 вося июньын краеведческӧй уджъяс нуӧдігӧн менам гӧтыр Л. С. Куратовалӧн бать ордысь ме аддзи таӧдз меным тӧдтӧм языковед да медводдза коми поэт И. А. Куратовлысь рукописьяс. Ме гӧгӧрвои рукописьясыслысь ыджыд культурно-историческӧй тӧдчанлунсӧ да верми эскӧдны рукописьяссӧ кутысь С. Куратовӧс, мед сетас найӧс нылыслы Л. Куратовалы рукописьяссӧ видлалӧм да коми общественностьӧс писатель творчествоӧн тӧдмӧдӧм могысь.

Гижӧдъяссӧ видлалӧм бӧрын ме йӧзӧді 1923 вося «Парма ёль» журналын И. А. Куратовлӧн рукописнӧй наследство йылысь дженьыдик юӧртӧм. Вӧлі юӧртӧма поэтыслӧн олӧм йылысь, индӧма, кутшӧм ыджыд тӧдчанлун босьтӧ писательлысь творчествосӧ тӧдмалӧм, йӧзӧдӧма поэтлысь гижӧдъяссӧ.

1925 воын менам веськӧдлӧм улын Л. Куратова чукӧртіс поэт олӧм йылысь содтӧд материалъяс, кодъясӧс вӧлі йӧзӧдӧма «Коми гижысьяс» сборникын. Сэн жӧ печатайтӧма и некымын художественнӧй произведение.

Менам гӧтыр Л. Куратова кулӧм бӧрын 1926–1931 да 1934 –1935 воясӧ Ленинградын олігӧн ме водзӧ нуӧді И. Куратовлысь рукописьяссӧ тӧдмалӧм кузя исследовательскӧй удж, коді вӧлі йитчӧма Ленинградса архивъяс да библиотекаяс используйтӧмкӧд.

1932 воын ме сеті Коми издательстволы сэтчӧс юралысь И. Оботуров пыр сборник, кытчӧ пырисны кызвын художественнӧй произведениеясыс.

1936 во кежлӧ исследовательскӧй уджыс помасис, и ме верми лӧсьӧдны писательыслысь академическӧй сборник, петкӧдлыны сэні поэтлысь творческӧй методсӧ, тыр-бура висьтавны рукописьяс йывсьыс, поэтыслӧн кыв да орфография йылысь. Вӧлі вайӧдӧма произведениеясыслысь вариантъяс да налысь торъя юкӧнъяс. Сійӧ жӧ 1936 воын ме шыӧдчи ВКП(б) Коми обкомӧ, мед лэдзны Куратовлысь став сочинениеяссӧ чужан лунсяньыс 100 во тыригкежлӧ.

1936 вося декабрын вӧлі кырымалӧма книгасӧ лэдзӧм йылысь Коми ГИЗ-кӧд договор...

1939 воын Коми издательство лэдзис книгасӧ — «И. А. Куратов. Сочинениеяс», кык том. Сэк жӧ вӧлі босьтӧма менам уджлысь исследовательскӧй юкӧнсӧ (примечаниеяс да рукописнӧй наследство йылысь статья). Редакционнӧй коллегияыс, договорнӧй водзкывйысь кындзи, вӧчӧма ӧткымын редакционнӧй вежлалӧмъяс менам уджъясӧ: неуна мӧд ногӧнджык индалӧма материалъяссӧ, кытсюрӧ чинталыштӧма, ӧткымын примечаниеяс петкӧдӧма словарӧ, сетӧма мыйкӧ мында выль примечаниеяс да прӧверитӧма примечаниеяссӧ Куратовлӧн рукописьяс серти.

Та вӧсна кора Коми издательствоӧс выль пӧв артавны меным авторскӧй гонорарсӧ либӧ индыны комиссия, коді тӧдмалас, ёна-ӧ используйтӧма менсьым уджъясӧс «И. А. Куратов. Сочинениеяс» кык тома книгаясын.

Кори эськӧ нуӧдны тайӧ уджсӧ матысса кадӧ, а комиссияас сюйны сідзжӧ и менӧ».

Ме ог тӧд, мый вочавидзисны А. С. Сидоровлы Коми издательствосянь. Кадыс сэки вӧлі сьӧкыд, муніс Великӧй Отечественнӧй война. Ӧдвакӧ сійӧ кадӧ издательствоын вермисны бура артыштны А. С. Сидоровлысь ыджыд уджсӧ. 1923 воын на «Парма ёль» журналын йӧзӧдӧм статьяын («Тӧдлытӧм коми гижысь И. А. Куратов») А. С. Сидоров дженьыдика висьталіс поэтлысь биографиясӧ (чужанін, бать-мам, ыджыд школаын асыввывса кывъяс велӧдӧм, Сыктывкарса школаын велӧдӧм, Кичинкӧд ёртасьӧм, Семипалатинскӧй губернскӧй канцелярияӧ «кыдзкӧ веськалӧм», Средньӧй Азияын кулӧм). Поэтлысь чужан восӧ А. С. Сидоров оз пасйы, кулан восӧ ылӧсас индӧ — 1873 во.

Вайӧда А. С. Сидоров статьяысь ӧткымын юкӧнъяс.

«Иван Алексеевичлӧн унджык гижӧдыс печатайттӧм. Унатор вошӧма: ӧти пай рӧдвуж котырыс новлӧмаӧсь, мукӧдсӧ учёнӧй Вихман Питирӧ нуӧма да бӧрсӧ абу ыстылӧма. Ӧти юкӧн недыр кежлӧ ме киӧ воліс».

«Иван Алексеевич вӧлӧма зэв учёнӧй морт, велӧдӧма коми кыв да этнография. 1965 вося «Вологодские губернские ведомости» газетын печатайтӧма коми кыв йылысь ыджыд исследование. Тайӧ уджсӧ позьӧ лыддьыны коми грамматикалы подув из пуктӧмӧн».

«Сэсся колӧ шуны: Куратов вӧлӧма медводдза бур коми поэт. 65 во сайын сійӧ кужлӧма кывбуртӧ гижны ӧнія моз».

«Олігас прӧстӧй войтырысь абу ӧтдортчылӧма. Коми ныв-зонлы гажӧдчынысӧ гижӧ вӧлӧм частушкаяс. А. Красов аслас «Зыряне и св. Стефан, епископ Пермский» книгаын казьтылӧ: эм пӧ ӧти бытӧвӧй коми сьыланкыв «Пӧрысь». Сійӧ сьыланкывйыс сюри Куратов рукописьясысь. Мӧд сьыланкыв «Зон» Красов веськыда шуӧ народнӧйӧн. Рукописяс сійӧ сьыланкывйыс полнӧйджык. Куратовлысь сьыланкывъяссӧ, тыдалӧ, ёна вӧлӧм сьылӧны ныв-зон».

«Куратов гижлӧма и фольклорнӧй темаяс вылӧ: «Ягморт», «Пама» да с. в.».

Статья дінас А. С. Сидоров йӧзӧдӧ И. Куратовлысь кык кывбур: «Грездса ныв карса баринлы» да «Коми кыв».

Тайӧ статьяыс медводдза пасйӧд И. А. Куратов йылысь, а кык кывбурыс — сӧветскӧй печатьын медводдза публикация. Коми йӧз медводдзаысь тӧдмалісны, мый А. С. Сидоров ордын эмӧсь Куратовлӧн рукописьяс.

«Коми гижысьяс» книгаын, коді петіс 1926 воын, ме подробнӧйджыка гижи поэтлӧн олӧм да творческӧй удж йылысь, но сэки эг куж стӧча индыны кувсян кадсӧ. Ӧні верма шуны: сійӧ книгаас «Куратов Ӧльӧксей Иван» статьяын вӧліны и мукӧд нелючкияс. «Коми гижысьяс» книгаын вӧлі йӧзӧдӧма И. Куратовлысь 8 кывбур: «Выль сьыланкыв», «Грездса ныв карса баринлы», «Пемыд», «Зарни», «Коми кыв», «Том ныв», «Рака» да «Ӧтчыд зэв мем».

И. Куратов йылысь став материалсӧ меным сетісны Сидоров гозъя, кодъяс ордын вӧлі Куратовлӧн кыз тетрадьыс. Та йылысь менам пасйӧма книгаас водзкывйын со кыдзи: «Медъёна ме уджйӧза поконча Л. С. Куратова-Сидоровалы. Сійӧ меным сетіс важ коми поэт Иван Куратов олӧм йылысь гижӧд да сылысь дона сьылан-лыддянъяссӧ».

Тадзи заводитчис И. Куратовӧс тӧдмалӧм кузя ыджыд удж.

А. С. Сидоров уна во уджаліс поэтлысь тетрадьяссӧ бура тӧдмалӧм да гӧгӧрвоӧм могысь. 1932 воын Коми издательство лэдзис медводдза книга «И. А. Куратов», кодӧс редактируйтіс да гижис водзкывсӧ И. И. Оботуров. Книгаас вӧлі пыртӧма поэтлысь кывбуръяс да «Зырянский язык» гижӧдысь ӧти юкӧн. И. И. Оботуров сэки, дерт, эз вермы пыдісянь вӧчны поэт да лингвист уджъяслы анализ, колана ногӧн донъявны сылысь творчествосӧ, лыддис сійӧс мелкобуржуазнӧй интеллигентӧн. Сылысь книгасӧ некутшӧма оз позь лыддьыны куратововедческӧй уджӧн, но ӧшыбка чужтіс выль, нӧшта ыджыдджык ӧшыбка. Бӧрынджык (1932 воын жӧ) и «Литературнӧй энциклопедияын» нимтісны И. Куратовӧс «коми националистӧн», кодлӧн творчествоыс йиджтысьӧма «сентиментальнӧй лирикаӧн».

Уна вӧчис И. Куратовлысь кывбуръяс да мукӧд гижӧдъяс паськӧдӧм кузя Андрей Алексеевич Попов (Ӧльӧк Ӧндрей). Краснӧй профессоръясӧс гӧтӧвитан институтын велӧдчигас на (1932 восянь кувтӧдзыс) сійӧ пыр уджаліс-дасьтіс «И. А. Куратовлӧн творчество» тема кузя диссертация. Сійӧ мыджсьӧ А. С. Сидоровлӧн да менам уджъяс вылӧ, веськӧдӧ миянлысь ӧткымын ӧшыбкаяс, восьтӧ выльторъяс. Ми тӧдам сылысь И. А. Куратов йылысь куим гижӧд, кодъясӧс йӧзӧдіс «Ударник» журналын 1932, 1935 да 1936 воясӧ.

1932 вося статьяын сійӧ босьтӧ И. Куратовлысь 5 кывбур, кодъясӧс вӧлі йӧзӧдӧма «Вологодские губернские ведомости» газетын (1866 во), вуджӧдӧ сэкся коми орфография вылӧ, веськӧдӧ торкалӧмъяссӧ. Татшӧм ногӧн, «Вол. губ. ведомостиын» печатайтӧм бӧрын 66 во мысти вӧлись вермисны лыддьыны тайӧ 5 кывбурсӧ прӧстӧй коми войтыр.

1935 вося статьяын Ӧльӧк Ӧндрей сёрнитӧ поэтлӧн лингвистическӧй уджъяс йылысь, вӧчӧ поэтическӧй творчествоыслы анализ. Литературовед гижӧ: «Куратов — философскӧя бура «дорӧм морт»... Сылӧн философияыс подулавсьӧ материализм вылӧ. 70-ӧд воясӧ тадзи вермис вӧчны сӧмын ыджыд, асшӧр олысь мыслитель. Куратовлӧн материализмыс воӧма нин атеизмӧдз... Куратов мустӧмтӧ царизм... ставнас сулалӧ сійӧ жӧ визь вылын, кыдзи и революционнӧй крестьянскӧй демократъяс, роч фейербаховецъяс — Н. Г. Чернышевский, Н. А. Добролюбов, Н. А. Некрасов да мукӧд» («Ударник», 1935 во, № 3, 39 л. б.).

1936 воын «Куратовлӧн выльӧн аддзӧм кывбуръяс» статьяын йӧзӧдӧ И. А. Куратовлысь 48 кывбур да вӧчӧ поэтлӧн творчестволы марксистскӧй анализ.

Ӧльӧк Ӧндрей сэсся и мукӧд посниджыкторъяс стӧчмӧдӧ куратововедениеын. Сідз, шуам, А. И. Гуговӧс лыддьӧ кыдзи Куратовлысь псевдоним и тайӧ мӧвпсӧ бура подулалӧ. Сёрӧнджык, во 2–3 мысти куратововедъяс кутісны гижны та йылысь ас нимсяньыс, Ӧльӧк Ӧндрей вылӧ эз кутны ыстысьны. Но и поэтлӧн 48 кывбурыс, кодъясӧс Ӧльӧк Ӧндрей судзӧдіс Финляндияысь да йӧзӧдіс «Ударник» журналын, дерт, эз сетны тырмымӧн материал гижны диссертация. Сійӧ тӧдіс, мый И. А. Куратовлӧн став гижӧдъясыс А. С. Сидоров ордын. Сылы Ӧльӧк Ӧндрей аслас ӧти письмӧын гижис:

«Видза олан, Алексей Семёнович!

Эн шензьы ни эн дивит менӧ, мый ме, тэныд дзик тӧдтӧм морт, лысьті шыасьны письмӧӧн да нӧшта ним-вичалӧмӧн (а эг официальнӧ «Сидоров ёртӧн»). Чайта, кор делӧсӧ тӧдмалан, прӧститан менӧ татшӧм смеллунсьыс («дерзостьысь»).

Медводз тӧдмасям. Тэнӧ ме важӧн нин тӧда — коркӧся Коми ИНО-сянь на (1921–22 воясӧ сэн велӧдчылі, тэӧн сетӧм тема серти гижлі Эжва йылын «купальнича-корӧсьӧн пывсьӧм» йылысь). Тӧда тэнсьыд «Колдовство, знахарство и порча у народа коми» книгатӧ. Менӧ тэ он тӧд, но, гашкӧ, кывлін да аддзылін коми газет-журналъясысь Ӧльӧк Ӧндрейлысь статьяяс: сійӧ ме и эм. Коркӧя велӧдчысь, обоноын уджалысь, партработник. Ӧні ме велӧдча краснӧй профессоръясӧс гӧтӧвитан институтын — бӧръя во, и ставыс кӧ лючки лоӧ, таво помала.

Тӧдмасим. Ӧні — мог йылысь, мый понда ме и гижа тэныд. Ме куим во сайын нин босьтчи уджавны Иван Алексеевич Куратовлысь гижӧдъяссӧ йӧзӧдӧм могысь, мед петкӧдлыны збыль чужӧмсӧ комияслы некор вунӧдлыны позьтӧм тайӧ мортыслысь. Этша на миян ӧнӧдз вӧчӧма: 1) 1932 воын «Ударник» журналын выль пӧв йӧзӧді 1866 вося «Вологодские губернские ведомости» газетын йӧзӧдлӧм 5 кывбурсӧ Куратовлысь; 2) кольӧм во йӧзӧді Куратовлысь «Зырянский язык» статья помсӧ (сылысь заводитчӧмсӧ вӧлі сюйӧма И. Оботуровӧн лэдзӧм книгаӧ); 3) гижася Алма-Атакӧд (сэтчӧс тӧдса ёртъяс пыр), оз-ӧ сэтчӧс архивъясысь мыйкӧ сюр Куратов йылысь; 4) тӧдмалі адрессӧ проф. К. Ф. Жаков рӧднялысь да шыӧдчылі на дінӧ, оз-ӧ вермыны индыны туйпомсӧ Куратов рукописьлысь, кодӧс коркӧ нулӧма Жаков. Жаковлӧн гӧтырыс ӧти ёрт пыр юӧртіс меным, Жаков пӧ сійӧ тетрадьсӧ (Куратовлысь рукописьяс) 1910 воын нуис Финляндияӧ профессор Вихманлы; 5) Наркоминдел пыр ме шыӧдчи Финляндияӧ. Юӧртісны, проф. Вихман пӧ кувсьӧма 1932 воын, став литературнӧй наследствоыс пӧ вуджӧма финно-угорскӧй обществоӧ. Сэтысь секретарыс, Гельсингфорсса университетысь профессор Артур Каннисто босьтчис луасьны Вихман гижӧдъясын да коркӧ-некоркӧ (тайӧ ӧд регыд висьтавнысӧ, а делӧ вылас кадыс муніс кык во да джын!) юӧртіс, туйпом пӧ сюрис. Лои нимкодь, но и шог. Шуӧны: Вихман пӧ некутшӧм рукописьяс абу нулӧма и Жаков сылы нинӧм абу вайлӧма. Став рукописьясыс пӧ кольӧма Куратов рӧдня ордын. Куратов тетрадьясысь пӧ проф. Вихман Визинас волігӧн мыйсюрӧ пасъялӧма аслас тетрадьясӧ да сӧмын сійӧ и кольӧма. Кӧсйысисны: Вихман пасйӧдъясысь пӧ вӧчам фотокопияяс да найӧс и мӧдӧдам.

Неважӧн (стӧча: январь 19 лунӧ) Наркоминделысь сетісны ыджыдкодь пачка — 54 лист фотокопияяс. Тайӧ лунъясӧ ме буракодь тӧдмаси наӧн да верма нин шуны, мыйӧн озырмӧдӧны коми культуратӧ аддзӧмторъясыс. Кызвыныс сэні сійӧ жӧ, мый 1932-ӧд воын йӧзӧдӧма Оботуров (сійӧ нӧ тайӧс вӧчис тэкӧд ӧтсӧгласӧн? Куратов йылысь Оботуровлӧн статьяыс некутшӧм критика оз выдерживайт, рукописьяссӧ йӧзӧдӧмыс артмӧма научно безграмотнӧй. Ме коркӧ кӧсъя таысь Оботуровлы «бур пуж» петкӧдлыны. Сулалӧ оз ляксьынысӧ? Тэ ӧд бурджыка тӧдан Оботуровсӧ, во-мӧд ӧтлаын уджалінныд пединститутад).

Но эм мыйсюрӧ и выльторъяс, кодъяс сетӧны позянлун чорыда шуны Куратовӧс революционнӧй народникӧн да чайтны, мый Шӧр Азияын сійӧ вӧлі ссылкаын. Став аддзӧмторъяссӧ ме регыд йӧзӧда «Ударник» журналын да босьтча тӧдмӧдны Куратов уджъясӧн роч лыддьысьысьясӧс. Та могысь кӧсъя гижны ассьым кандидатскӧй диссертацияӧс (научнӧй звание вылӧ). Но материалъясыс менам этша на. Мый могысь ме тэныд тайӧ ставсӧ гижа? Дзик сы могысь, мед корны отсӧг, кыдзи научнӧй уджын опытнӧй мортлысь да коми мортлысь, коді, дерт, оз кедзовт комиысь петысь научнӧй работникъясӧс и, мыйӧн вермас, отсалас налӧн быдмӧмлы. Ме кора тайӧ отсӧгсӧ тэсянь, Алексей Семёнович, да чайта, тэ кылан тайӧ корӧмсӧ и шыӧдчан бур ногӧн! (Коркӧ кӧ артмас диссертацияӧй, ме водзвыв кора тэнӧ сійӧс защищайтігӧн кыдзи консультантӧс, — он ӧткажит? Ме тэнӧ и инда институтлы — позяс?)

Ме тӧда: тэнад покойнӧй гӧтырыд Куратов рӧдвужысь и сы пыр тэныд вуджӧма И. Куратовлӧн став литературнӧй наследствоыс. Тэ ордысь босьтӧма Оботуров йӧзӧдан тетрадьсӧ. Абу-ӧ нӧшта мыйкӧ тэ ордын? И кӧні сійӧ тетрадьыс? Меным сійӧс колӧ аддзывны, мед сличитны да уличитны Оботуровӧс научнӧй неряшливостьысь. Гашкӧ, тэ верман индыны туйпомсӧ, кытысь позяс мыйкӧ содтӧд аддзыны да тӧдмавны Куратов йылысь. Тайӧ ставсӧ колӧ йӧзӧдавны, оз позь дзебасын видзны татшӧм донаторъяс! Куратов заслуживайтӧ, мед кӧть чужан лунсяньыс 100 во тыригкежлӧ сійӧс пондасны паськыда тӧдны. Оз-ӧ позь кыськӧ аддзыны сылысь фотокарточка, кӧть ӧтиӧс? Куратов чужан лунсянь 100 во тырӧм, дерт, нуӧдам Комиын кыдзи ыджыд культурнӧй праздник. Та могысь ме и босьтчи сэтшӧм пӧся тайӧ уджас. Чайта, тэ ас пайсьыд он жӧ кольччы бокӧ тайӧ уджсьыс, мыйӧн позяс, — отсалан бурджыка тӧдмавны Куратовӧс. Дзик та могысь ме и корси тэнсьыд туйпомтӧ (но стӧч адрестӧ эг жӧ вермы тӧдмавны да ог тӧд, воас оз письмӧӧй) да беспокоита письмӧӧн».

Мӧд письмӧын А. С. Сидоровлы Ӧльӧк Ӧндрей гижӧ: «Куратов йылысь уджсӧ ме гижа дзик быть, но сӧмын сылӧн став наследствоӧн тӧдмасьӧм бӧрын. Тэ кӧ сетан позянлун вӧчны тайӧс уджъястӧ йӧзӧдтӧдз, ме сӧглас волыны та могысь Ленинградӧ, тэ кӧ он паныд ло. Таысь ыджыд аттьӧ висьтала. Тэ кӧ тайӧс он лыддьы позянаӧн, ме тайӧс вӧча сёрӧнджык, тэнсьыд лӧсьӧдӧм книгасӧ лэдзӧм бӧрын».

Ми ог тӧдӧй, тӧдмасис-ӧ Ӧльӧк Ӧндрей И. Куратов гижӧдъясӧн, кодъяс вӧліны А. С. Сидоров ордын. Поэтлӧн гижӧдъясыс петісны сӧмын 1939 воын.

Тані окота нӧшта кыв-мӧд шуны Ӧльӧк Ӧндрейлӧн олан туй йылысь.

Андрей Алексеевич Попов чужлӧма 1903 вося октябрь 30 лунӧ Кулӧмдін районса Усть-Нем сиктын, гӧль крестьянин семьяын. Кыдзи зэв бура велӧдчысьлы, Усть-Немса школаысь велӧдысьяс шедӧдасны Ӧндрейлы земскӧй стипендия да мӧдӧдасны водзӧ велӧдчыны Кулӧмдінса высшӧй начальнӧй училищеӧ, кӧні велӧдчас 1915–1919 воясӧ.

Та бӧрын уджалӧма 1930 воӧдз начальнӧй школаын, ВЛКСМ Кулӧмдінса райкомын да Усть-Сысольскӧй укомын, веськӧдлӧма обоноса облполитпросвет отделӧн. 1929–1930 воясӧ веськӧдлӧма ВКП(б) Войвыв крайкомлӧн нацмен подотделӧн.

1933–1936 воясӧ А. А. Попов велӧдчӧ Краснӧй профессура институтын. Шензьыны колӧ, кыдзи сійӧ куим вонас вермис помавны «Отлично» вылӧ татшӧм институтсӧ! Тайӧ институтас велӧдчысьяссӧ лыддисны аспирантъясӧн. Сэсся дзоньвидзалуныс зэв жеб вӧлӧма дай оланіныс дзескыд — олӧмаӧсь нёль морта семьянас Коми представительство общежитиеын 16 кв. метр ыджда жырйын. Збыль, тыдалӧ, Ӧльӧк Ӧндрейлӧн мывкыдыс да зільлуныс ёна ыджыд вӧлӧма.

Институтсӧ помалӧм бӧрын мортыд чорыда висьмас, врачьяс тшӧктасны быд сикас удж шыбитны да мунны санаторийӧ дыр кежлӧ лечитчыны. А прамӧй отсӧг некысянь абу.

Сійӧ кадся ӧти шыӧдчӧмын, 1936 вося сентябрь 7 лунӧ, А. А. Попов гижӧ: санаторийӧ путёвка пӧ корсьны ог вермы. Куйла, весиг пӧ юр вежӧрӧй вошласьӧ. Да и путёвка вылас сьӧмсӧ некод оз сет — удж вылӧ пырны пӧ эг вевъяв да и оз пӧ босьтны некытчӧ, инвалидӧн лыддьысся да.

1936 вося сентябрын пасйӧ: таво пӧ гижа И. А. Куратов творчество йылысь диссертация, вель уна пӧ нин вӧчӧма, во мысти пӧ кӧсъя помавны. Тайӧ материалъясыс меным сюрины Октябрьскӧй революциялӧн центральнӧй государственнӧй архивысь, Краснӧй профессура институт фондысь. Сӧмын тай А. А. Поповлӧн диссертацияысь нинӧм абу. Абу весиг фотокарточкаыс сылӧн.

Кыдзи индылім нин, А. С. Сидоров ачыс бура тӧдмаліс И. А. Куратовлысь произведениеяссӧ да лӧсьӧдіс йӧзӧдігкежлӧ кык том, кодъясӧс сетіс торъя книгаясӧн лэдзӧм могысь Коми издательствоӧ 1937 вося февральын. Договорсӧ вӧлі кырымалӧма 1936 во помын на. Мӧд томас вӧлі пыртӧма и ассьыс примечаниеяс (620 примечание). Но сійӧ кадӧ А. С. Сидоровлӧн став рукописьясыс кытчӧкӧ вошины, а черновикыс меным сюри 1967 во помын А. С. Сидоров архивысь.

Бӧрынджык, кыдзи ми тӧдам, И. А. Куратов произведениеяслӧн кык том петісны 1939 воын поэт чужан лунсянь 100 во тыригкежлӧ П. Доронин, Д. Конюхов да А. Вежев редакция улын. Ме орччӧн пуктӧмӧн видлалі А. С. Сидоровлысь рукописьсӧ да куим морта редколлегиялысь уджсӧ. Дерт, и бӧрынджык уджалысь редакторъяс подув пыддиыс босьтӧмаӧсь А. С. Сидоровлысь рукописьсӧ, кытсюрӧ вежлалӧмаӧсь да стӧчмӧдӧмаӧсь. И та дырйи найӧ кӧ эз ыстысьны книгаяссӧ чукӧртысь да лӧсьӧдысь вылӧ, то тадзи артмис гӧгӧрвоана помкаяс вӧсна.^А. С. Сидоровӧс, кыдзи буржуазнӧй националистӧс да «народлысь врагӧс», пуксьӧдісны тюрьмаӧ./^ Первой томас водзкывсӧ П. Доронин ставнас гижис аслас киӧн.

И. Куратовлӧн текстӧвӧй материалыс кыкнан книгаас, дерт, ӧткодь, но та понда оз на позь шуны, мый куим редактор сійӧс босьтісны А. С. Сидоровлысь. Ӧд ставныс найӧ пӧльзуйтчисны ӧти рукописьӧн. Но век жӧ А. С. Сидоровӧн вӧчӧм ӧшыбкаясыс веськалісны и юбилейнӧй изданиеӧ.

Примечаниеяссӧ гижӧмын ёна тӧдчӧ А. С. Сидоровлӧн влияниеыс, медъёнасӧ нин сэки синмад шыбитчӧ, кор сійӧ дзик аслыссикас мӧвп висьталӧ, кӧть гижӧдыс и оз чужты сэтшӧм мӧвпсӧ. Вайӧда гоз-мӧд пример.

«Гӧль зон» кывбур дінӧ Сидоров вӧчӧ со кутшӧм примечание. «Печатайтӧм кывбурлы оригиналыс, тыдалӧ, вӧлі важджык вариант, коді ӧткодь выль пӧв лӧсьӧдӧм вариантыскӧд, кодӧс ми аддзам мӧд тетрадьысь. Коймӧд строфаын (кӧть печатайтӧм кывбурсӧ строфаяс вылӧ абу юклӧма) абу вайӧдӧма кывъяс: «уна, вӧрын» (тыдалӧ, типография мыж вӧсна).

Позьӧ чайтны, мый тайӧ кывбурыс печатьӧдзыс воис эз Куратовлӧн лӧсьӧдӧм вариант серти, либӧ сійӧс вӧлі вежлалӧма типографияса наборщикъясӧн, кодъяс пӧвстын пыр вӧліны комияс.

...Вермас лоны, кывбурсӧ вӧлі сетӧма сэтшӧмӧс, кутшӧм сійӧ паськаліс йӧз пӧвстӧ».

Юбилейнӧй изданиеын тайӧ примечаниесӧ гижӧма татшӧм ногӧн (8-ӧд примечание, 369 лб.): «Тайӧс печатайтӧм вылӧ оригиналнас, тыдалӧ, вӧлӧма воддзаджык вариант, коді ӧтсямакодь 2-ӧд тетрадьса варианткӧд.

Коймӧд строфаас, навернӧ, типография мыж вӧсна пропуститӧма кывъяс: «уна» и «вӧрын» (печатайтӧма строфаяс вылӧ юклытӧг).

...Таысь колӧ чайтны, мый тайӧ стихотворениеыс печатяс воӧма абу Куратов вариантын либӧ жӧ вӧлі вежлалӧма типографияса наборщикъясӧн, кодъяс пӧвстын унаӧн вӧліны комияс.

Гашкӧ, и вӧлі ыстӧма Куратовӧн гижӧдсӧ сійӧ вариантӧн, кутшӧмын сійӧ паськаліс йӧз пӧвстас».

Тайӧ кык примечаниесӧ кӧ лыддян орччӧн пуктӧмӧн, пыр жӧ казялан, мый юбилейнӧй изданиеын вӧчӧма буквальнӧй перевод А. С. Сидоров вылысь. Абу сӧмын содержаниеыс дзик ӧткодь, весигтӧ стильыс и синтаксисыс ӧткодьӧсь. (Сидоровыслӧн примечаниеяссӧ лӧсьӧдӧма рочӧн.)

«Шудтӧмъяс» кывбур дінӧ А. С. Сидоров вӧчӧ татшӧм примечание (сетам рочӧн): «Стихотворение сохранилось полностью во 2-й тетради и не полностью (со слов «Со нин коймӧд лун») в 3-й тетради. В последней вариант — более ранний».

Юбилейнӧй изданиеысь ми лыддям (275 л. б.): «Стихотворениелӧн полнӧй текстыс кольӧма сӧмын мӧд тетрадьын; эм жӧ тайӧ стихотворениеыс и коймӧд тетрадьын, но сэні «Со нин коймӧд лун» строкаӧдз воддза помыс абу. Мӧд тетрадьса вариантыс, тыдалӧ, воддзаджык».

Татшӧм примеръяссӧ позьӧ вайӧдны зэв уна. Найӧ висьталӧны сы йылысь, мый А. С. Сидоровӧн лӧсьӧдӧм рукописьыс лои выль редакторъяслы уджалан подулӧн.

Юбилейнӧй изданиелысь мӧд томсӧ редактируйтіс А. А. Вежев. Тайӧ томсӧ лӧсьӧдігӧн А. С. Сидоров титульнӧй лист бокас гижис со мый: «Продолжение моей работы: «Полное собрание сочинений И. А. Куратова», представленный мною для печатания в Коми ГИЗ в феврале 1937 г. по договору от 27 декабря 1936 года для академического издания по поводу 100-летия со дня рождения поэта-исследователя. А. Сидоров (подпись) 5 декабря 1941 г. с. Палевицы».

Збыль, тайӧ мӧд томас пырӧмаӧсь сійӧ жӧ произведениеясыс, кодъяс эмӧсь и А. С. Сидоров рукописьын, весигтӧ налӧн дорвывлуныс дзик ӧткодь. Но книгаыслы водзкывсӧ гижис А. Вежев.

Юбилейнӧй издание лӧсьӧдысьяссӧ, редакторъяссӧ ог кӧсйы дивитны, кӧритны, янӧдны. Ме налысь уджсӧ зэв вылӧ пукта: найӧ вӧчисны зэв ыджыд удж, — мездісны вошӧмысь-бырӧмысь А. С. Сидоровлысь зэв ыджыд исследование, кодӧс сійӧ дасьтіс дас воысь дыр. Эз кӧ вӧв Сидоровлӧн тайӧ уджыс, эз эськӧ артмы «И. А. Куратов» нима юбилейнӧй изданиеыс — ӧти воӧн оз позь и он вермы лӧсьӧдны татшӧм книгаяс. Тайӧ изданиесӧ дасьтысь редакторъяс уналадорсянь водзӧ нуӧдӧмаӧсь И. А. Куратовӧс тӧдмалӧм, унатор стӧчмӧдӧмаӧсь да бурмӧдӧмаӧсь. Дерт, кӧнсюрӧ и торксьышталӧмаӧсь.

Колӧ шензьыны, мый редакторъясыс да Коми издательство кужӧмаӧсь бура да шыльыда лӧсьӧдны да йӧзӧдны сэтшӧм сьӧкыд кадӧ, кутшӧмӧсь вӧліны 1937–1938 вояс.

1935 во бӧрын, кор вӧлі восьтӧма И. А. Куратовӧс кыдзи революционно-демократическӧй мӧвпа мортӧс, медводдза коми поэтӧс тӧдмалӧм кутіс водзӧ мунны ыджыд воськовъясӧн. Уна вӧчисны та могысь П. Г. Доронин, А. Н. Фёдорова, М. Н. Ожегова да мукӧд. Ӧні Куратовӧс тӧдмалан удж вылын абу сӧмын ӧтка-ӧтка йӧз, а быдса коллектив. Быд во овлӧны И. А. Куратовлы сиӧм лыддьысьӧмъяс. Сэні лыддьӧны научно-исследовательскӧй докладъяс медводдза коми поэт йылысь.

Унатор нин вӧчӧма куратововедениеын, но унатор на колӧ нӧшта вӧчны. Зэв на тырмытӧма тӧдмалӧма И. А. Куратовлысь художественнӧй мастерствосӧ да кывсӧ. Ӧні тайӧ уджсӧ вӧчӧмыс мытшасьӧ сыӧ, мый миян ӧнӧдз на абу рукописьясыслӧн академическӧй издание, сы вӧсна оз вермы мунны уджыс веськыд туйӧд.

1969