ӦДЗӦС ДА ӦШИНЬ

Синтӧ восьтан: ывла-с вӧт кодь,

Гажа ӧшинь сайын. (И. В.)

Коми йӧз пӧвстын оз быдлаын ӧтмоз шусьы керкаӧ пыраніныс. Литературнӧй кывйын сійӧ ӧдзӧс, Удораын — ыбӧс, Изьваын, Печӧраын — ӧбӧс, Леткаын — ӧс. Кыв велӧдысьӧс татшӧм торъялӧмыс вайӧдӧ мӧвпӧ, мый ӧдзӧс кыв — абу прӧстӧй, а сложнӧй. Воддза юкӧныс -ӧдз либӧ ыб (ӧб), а бӧръяыс — ӧс.

Бӧръя юкӧныс ёна важӧн ӧтнас и нимтылӧма керкаӧ пыран розьсӧ. Та вылӧ индӧ и удмурт кыв, кӧні ӧдзӧслӧн нимыс — ӧс. Финнъяс ӧдзӧссӧ шуӧны uksi. Тайӧ нимыс индӧ сы вылӧ, мый коми да удмурт сёрниын ӧс пыдди ёна важӧн бергавлӧма ӧксі кыв, коді сэсся история чӧжӧн ёнакодь вежсьӧма: кывпомса гласнӧйыс усьӧма, а -к- да -с- согласнӧйяс местананыс вежсьӧмаӧсь — лоӧма грамматическӧй явленньӧ — метатеза: ӧксі формаысь артмис ӧск. Кор кывйыс помасьӧ кык шумнӧй согласнӧй вылӧ, татшӧм кывсӧ шуны сьӧкыд, и бӧръя согласнӧйыс усьӧ.

Татшӧм явленньӧ вылас коми кывйын примерыс уна. Босьтам мус кыв (удмуртъяс ног — мус жӧ). Финскӧйын, марийскӧйын, мордовскӧйын мус пыдди шуӧны макса, максо. Тайӧ кывъяс комиын да удмуртскӧйын кыв помсьыс гласнӧйыс усьӧма, а кыввужса паськыд а-ыс векняммӧма у-ӧ, -к- да -с- костын сідз жӧ лоӧма метатеза: макса — муск. Кыв помын сулалігӧн мӧд гласнӧйыс оз шусьы. Миян артмӧ — мус. Но кор тайӧ кыв дінас содтам гласнӧйсянь заводитчысь суффикс, усьлӧм к согласнӧйыс бӧр содтысьӧ: мускӧй, мускыд... Татшӧмтор жӧ артмӧ, кутам кӧ вежлавны пос, рас да мукӧд кывъяс: пос-к-ӧд, рас-к-ын...

Тадзи ӧксі кывйысь история чӧжӧн лоис -ӧс. А мый вылӧ жӧ индӧны ӧдз, ыб (ӧб) юкӧнъясыс? Вӧлӧмкӧ, миян пӧльяс да пӧчьяс важӧн торйӧдлӧмаӧсь водз ӧдзӧс, кыті ветлӧмаӧсь йӧз, бӧр ӧдзӧсысь, кыті пырлӧмаӧсь картаӧ вӧвъяс, мӧсъяс, ыжъяс ыбысь, йирсянінысь воӧм мысти.

-Ӧдз юкӧныс войдӧр мунлӧма определенньӧ пыдди ӧс кывлы и кутлӧма «водз» вежӧртас. Миян кадӧ гласнӧй водзӧ содтысис в, но ӧткымын сёрнисикасын ӧні на о водзвылын в оз сулав. Сыктыв йылын, Койгорт районын, Коми-пермяцкӧй округын во, вой, вом кывъяс пыдди шуӧны: о, ой, ом. Тадзи одзӧс — пӧрис ӧдзӧсӧ, кӧні бӧръя ӧ гласнӧйыс аскодяліс воддза о-сӧ. Ыбӧсӧн нимтылӧмаӧсь карта ӧдзӧс. Изьватас сёрниын тайӧ кывъяс лоӧма аскодяссьӧм: паськыд гласнӧй о аскодялӧма воддза векни ы-сӧ, ыбӧс пыдди лои ӧбӧс, ӧбес.

Вочасӧн сёрнисикасъясын карта да керка ӧдзӧс эз кутны торйӧн нимтыны. Тадзи Удораын быд сикас ӧдзӧс шуӧны ыбӧсӧн, а Эжва вожын — ӧдзӧсӧн.

Керка ӧшинь коми войтыр важӧн сідз жӧ нимтылӧмаӧсь ӧсӧн. Сӧмын медым торйӧдны ӧдзӧсысь, содтылӧмаӧсь ӧс дінӧ ичӧтмӧдан суффикс -инь, коді ӧні на паныдасьлӧ миян сёрниын да сетӧ кыв вужйыслы лелькуйтан рӧм. Шуам: кӧкинь, кӧчинь, пӧчинь. Со кыдзи шоныда гижӧ Илля Вась кӧч йылысь:

Ой кӧч йӧктӧ, йӧктӧ,

Да и йӧктӧ кӧчинь

Кыдз пу давса рӧчын.

Либӧ пӧч йылысь:

Висьтав жӧ меным вай, пӧчинь,

Кыдзиджык коллялін нэм?

Сыктыв вожын ӧні на ӧшинь пыдди шуӧны ӧсін, кыдзи и сюрс вояс сайын. Но кызвын коми сёрнисикасын ӧшиньсӧ нимтӧны сідз, кыдзи литературнӧй кывйын. Тані ми казялам сідз шусяна диссимиляция: с да ш шыяс артманног боксяньыс ӧткодьӧсь, кыкнанныс артмӧ пиньясӧ кыв йылӧн инмӧмысь. Медым сёрнитан шыяс эз вӧвны ӧткодьӧсь, кыв вежӧ ӧтикӧс мӧдӧн. Тані с согласнӧй вежсис ш-ӧн, коді артмӧ пинь анъясӧ кыв йылӧн инмӧмысь. Тадзикӧн зэв важысянь финно-угръяс керка стенысь розьяссӧ шулӧмаӧсь ӧсӧн, а ӧшинь да ӧдзӧс кывъяс артмылӧмаӧсь ӧти вужйысь.