МЫЙ СЬӦДМӦДӦ ПЕЛЬ?

Миян сёрниын паныдасьлӧны дженьыд кывъяс, кодъяс артмӧмаӧсь ӧти слогысь: ю, ва, му, лы, ки, пу, са, ли да с. в. Паныдасьлӧны и уна слога кывъяс, кӧні дас да унджык сёрнитан шы: патурликасигтырйи, ышлолалыштӧмӧн да с. в.

Орччӧн кӧ сулалӧны кык либӧ унджык ӧти слога кыв, татшӧм предложенньӧтӧ сьӧкыд шунысӧ и гӧгӧрвонысӧ. Шуам, тайӧс: Ва ю да ну ма. Мӧдарӧ, орччӧн сулалысь кывъясыс кӧ уна слогаӧсь, татшӧм предложенньӧыс сідз жӧ сьӧкыда гӧгӧрвосьӧ. Гусьӧникӧнмоз вашкӧдчигтырйи матыстчышталӧмаӧсь пожӧмаинӧдзыс кылӧдчысьясным.

Та вӧсна сёрнитігӧн ми векджык ӧти да кык слога кывъяссӧ чередуйтам уна слогаяскӧд. Татшӧм сёрниыс гӧгӧрвосьӧ кокниа.

Оз важ вӧралысьлӧн ордым

талун тэнӧ ну.

Морӧс вылад Ленин орден

ӧзйӧ, Коми му.

(С. П.)

Кывбуръяс гижигӧн поэтъяс корсьӧны рифмаяс, ӧтмоз юргысь кывъяс, кодъяс сулалӧны строка помын либӧ шӧрын да вӧчӧны кывбура сёрнисӧ сьӧлӧм вылӧ воанаӧн.

Асъя кыа

Югыд кыӧ,

Турдӧм тӧлысь кельдӧ. Чӧв.

Кӧнкӧ ар на,

Коми парма

Важӧн лымъя, важӧн тӧв.

(А. Миш.)

* * *

Кор прозаическӧй гижӧдын либӧ сёрниын орччӧн сулалӧны ӧтмоза шыалысь кывъяс, сійӧ — тырмытӧмтор. Татшӧм кывъясыс сьӧдмӧдӧны лыддьысьысьлысь и кывзысьлысь пельсӧ, шуам: Вӧрысь воис егерь Егор. Дыр ваксим ляксьӧм Максим паськӧм вылӧ. Нопйысь перйис морт кӧрт пӧрт.

Орччӧн сулалысь кык ӧткодь слог оз жӧ мичмӧдны сёрнисӧ, шуам: кӧлысьлысь, корысьысь.

Ӧти предметлысь мӧдлы принадлежитӧмсӧ позьӧ петкӧдлыны -лӧн кыв йылӧн. Шуам: Мӧслӧн йӧлыс кыв йылас (шусьӧг). Тшӧкыда предметлӧн принадлежносьтыс петкӧдлыссьӧ кыв йывтӧг; ми шуам: шонді югӧр, вир войт, пызан кок, а огӧй: шонділӧн югӧр, вирлӧн войт, пызанлӧн кок...

Кор принадлежносьт петкӧдлысь кывйыс сулалӧ керан падежа кыв водзын, сэк сы дінӧ содтысьӧ босьтан падежлӧн кыв йыв -лысь, а оз -лӧн: челядь поткӧдлісны ӧтка пӧчлысь пессӧ.

Овлӧ, мый принадлежносьт петкӧдлысь кыв сулалӧ сетан падежын, сулалӧ кӧ сійӧ пыран падежа кыв водзын: ош вом, но ошлы вомас...

Сідзкӧ, принадлежносьт позьӧ петкӧдлыны уна ног. И ковтӧг -лӧн кыв йыв содталӧмыс сьӧдмӧдӧ жӧ пельтӧ.

1. Вайӧдӧм примеръяссьыс корсялӧй -лӧн кыв йыла кывъяссӧ, висьталӧй, позьӧ-ӧ -лӧн-тӧгыс вӧдитчыны либӧ кутшӧм мӧд кыв йыв эськӧ лӧсяліс сылы.

а) Республикаса медыджыд библиотека шусьӧ Ленинлӧн нимӧн.

б) Кыпыда юргӧ поэма, нимӧдӧ Сӧветъяслӧн страналысь пыр кадся томлунсӧ.

в) Ӧльӧксан куим пӧвсааліс Анналысь да ассьыс вӧжжияссӧ и ӧтар помсӧ налысь зэлыда йитіс водзын сулалысь вӧлыслӧн сийӧс гужиас.

г) Спектакль радейтысьяс видзӧдасны немецкӧй драматург Бертольд Брехтлӧн «Куим ура опера».

д) Зоялӧн шойччан лун. Сылӧн группаса мӧсъяссӧ да Чародей нима ӧшкӧс талун дӧзьӧритӧ лысьтысьысьясӧс вежлалысь.

2. Лыддьӧй вайӧдӧм примеръяссӧ да висьталӧй, мыйла найӧ оз мичаа кывны.

а) Шонділӧн югӧръясыс ворсӧдчӧны, оз тшӧктыны гажтӧмчыны. Козъяс вылын ӧшалӧны оз гырся коляозъяс.

б) Кадъя нюр пытшкысь кылысь гӧгӧрвотӧм шыяс дзикӧдз сьӧлӧмтӧ уськӧдӧны-повзьӧдлӧны.

в) Юдинъяслӧн фронтсянь ылын войвылын пыдын му пытшкын гудйысьӧмыс веськыда гадъяслы инмӧ.

г) Унаӧн шедӧдӧны коммунистическӧя уджалысьлысь почётнӧй ним.

д) Бипур эз ӧзйы истӧгтӧг.

е) Майтӧгӧн мыссьытӧг энӧ сёйӧй.

ж) Абу нин ылын сійӧ кадыс, кор кӧр стадаяс бергӧдчасны гортлань.

з) Татшӧм шань аньясыс унаысь на паныдасьлісны.

Воча кывъяс

1. а) ...Ленин нимӧн...

б) ...Сӧветъяс страналысь...

в) ...вӧлыслы сийӧс гужиас...

г) ...Бертольд Брехтлысь «Куим ура опера».

д) Сы группаса мӧсъясӧс да Чародей ӧшкӧс дӧзьӧритӧ лысьтысьысьясӧс вежысь.

2. а) ...пуяс йылын сярвидзӧны мича коляозъяс; б) ...кадъя нюрысь гӧгӧрвотӧм шыяс повзьӧдлӧны; в) ...Юдинъяслӧн ылі войвывса му пытшкын гудйысьӧмыс инмӧ гадъяслы; г) коммунистическӧя уджалысь ним вӧсна нуӧдӧны тыш; д) бипур ӧзтыны колӧ истӧг; е) сёйӧм водзын мыссьӧй майтӧгӧн; ж) ...кор бергӧдчасны гортлань кӧр стадаяс; з) ...лышкыд аньяс унаысь веськавлісны.

* * *

Ми кӧ вӧдитчам неполнӧй предложенньӧясӧн, сёрниным серпасаджык, гажаджык. Но шыбитам кӧ колана кывъяс, мӧвпным вермас дзугсьыны.

Газетын гижӧма: «Содӧны кӧинъяс». Ми думыштам, мый кӧинъяс лоӧны вердасаджыкӧсь, ыджыдджыкӧсь. Ӧд кор кӧсъям висьтавны куканьяс йылысь, мый найӧ ёнмӧны, ми шуам, мый кукъяс быд лун содӧны сизимсё (либӧ кӧкъямыссё) граммӧн. Ва туӧм йылысь сідз жӧ шуам, содӧ пӧ ваыс. А газетын, дерт, сёрни мунӧ кӧин лыд содӧм йылысь. Но лыд кывсӧ шыбитӧмаӧсь и тайӧн дзугӧмаӧсь мӧвпсӧ.

Видзчысьӧмӧн колӧ вӧдитчыны местоименньӧясӧн, кодъяс мунӧны существительнӧйяс, прилагательнӧйяс, числительнӧйяс пыдди, но сӧмын индӧны на вылӧ, а оз петкӧдлыны ни предметсӧ, ни признаксӧ, ни лыдсӧ.

Местоименньӧяс кокньӧдӧны висьтсӧ, сетӧны позянлун ӧти кывсӧ кыкысь-куимысь дорвыв не шуавны. Но ми кӧ заводитам сёрнинымӧс коймӧд морта местоименньӧсянь, оз ло гӧгӧрвоана, мый йылысь юӧртам. Шуам: Сійӧ петіс вӧрысь. — А коді? Морт, пон, йӧрапи?

Торйӧн видзчысьӧмӧн колӧ вӧдитчыны местоименньӧясӧн, кор предложенньӧын некымын существительнӧй. Ӧд местоименньӧ векджык мунӧ медбӧръя пыддиыс. Тайӧс кӧ огӧ кутӧй тӧд вылын, мӧвп вермас дзугсьыны.

Шуам, газетын гижӧма татшӧм предложенньӧ: Гож сайын быдмӧ корнус. Удайтчас кӧ сійӧс быдтыны паркын, тӧдӧмысь, вуж выйӧдзыс эськӧ сійӧ вежис ассьыс чужӧмбансӧ.

Тані висьтавсьӧ, дерт, парклысь чужӧмбан вежӧм йылысь, а лыддьысьысь гӧгӧрвоӧ, мый вежсяс чужӧмбаныс корнуслӧн (бадьлӧн).

Улын вайӧдӧм примеръясысь индӧй мӧд вежӧртасъяссӧ, кодъясӧс авторъяс эз кӧсйыны петкӧдлыны.

1. Ковмис быть заводитны чинтыны кӧинъясӧс. (Ю. т.) 2. Артистка оз эскӧданаӧн ворс сцена, кӧні аддзысьӧ феякӧд, сылӧн лоӧны туфли, платтьӧ. 3. Ӧльӧш тӧдіс, мый вӧр лэдзысьяс олӧны землянкаясын, но эз чайт, мый найӧ татшӧмӧсь, картупель гу кодьӧсь. 4. Мича картинасӧ рисуйтӧма витӧд классын велӧдчысь нывка, сійӧс ме аддзылі выставка вылысь. 5. Якӧ казяліс тӧлын ош гу да аскинас кайис сылӧн кула. (А. Л.)

Воча кывъяс

1. Кӧин лыд ичӧтмӧдӧм пыдди позьӧ гӧгӧрвоны, мый кутісны чинтавны кӧинъясӧс. 2. Автор кӧсйӧ висьтавны, мый Золушкалӧн лоӧ туфли, платтьӧ, а позьӧ гӧгӧрвоны, мый паськӧмыс лоӧ феялӧн. 3. Позьӧ гӧгӧрвоны, быттьӧ вӧр лэдзысьяс картупель гу кодьӧсь. 4. Автор кӧсйӧ висьтавны, мый аддзылӧма выставка вылысь картинасӧ, а артмӧ, мый выставка вылас вӧлӧма нывкаыс. 5. Артмӧ, мый Якӧ кӧсйӧ вайны гуыслысь кусӧ.