НЕБЫД, МИЧА, ГОРА

Морт важысянь нин торйӧдалӧ ас гӧгӧрса предметъяссӧ мӧда-мӧдсьыныс: ӧтиясӧс ыджда боксяньыс, мӧдъясӧс рӧмнас да сернас, коймӧдъясӧс сы серти, мыйысь найӧс вӧчӧма, да с. в.

Кор признакыс ёнджыка шыбитчӧ синмӧ, сійӧс ёнджыка жӧ и тӧдчӧдӧны, содтӧны признак петкӧдлысь кыв дінас зэв кывтор, ёна, вывті урчитанъяс, либӧ шуӧны признак петкӧдлысь кывсӧ кык пӧв: ыджыд-ыджыд, бурсьыс-бур; вермӧны признак петкӧдлысь кыв дінас содтыны синоним — ӧткодь вежӧртаса, но мӧд ног юргысь кыв да с. в. Вермӧны и ӧткодявны предметсӧ мӧд предметкӧд, кодлӧн признакыс ёнджыка тӧдса. Татшӧм ӧткодялӧмъяссӧ позьӧ аддзыны йӧзкостса поэзияысь, наӧн вӧдитчӧны писательяс да поэтъяс, медым аддзыны выльджык мичаджык рӧмъяс художествоа серпасъяс тэчигӧн, кодъяс вӧчӧны висьтсӧ да гижӧдсӧ ловъяӧн, сьӧлӧм вылӧ воанаӧн.

Татшӧм художествоа образъясӧн зэв озырӧсь коми йӧзкостса бӧрдӧдчанкывъяс, эпитетъяс да сравненньӧяс вӧчӧны поэзиялысь тайӧ видсӧ сьӧлӧм вӧрзьӧданаӧн.

1. Босьтам Отечественнӧй война вылӧ усьӧм пи кузя мамлӧн бӧрдӧмысь юкӧн:

Емва вывсьыс ӧд ми виччысим тэнӧ —

Быгыд еджыд паракоднас воӧмсӧ,

Виз^Виз — Княжпогост сикт./^ дорас ӧд ми виччысим тэнӧ

Кӧртӧвӧй кӧрт поезднас локтӧмсӧ,

Виччысим ӧд ми тэнӧ луна и воя,

Айыд и мамыд, чойыд и вокыд,

Рӧдимӧй рӧдствоыд и югыд Турья гӧраыд.

Тайӧ бӧрдӧдчанкывъяс мамлӧн писӧ война вылысь ёна виччысьӧмыс тыдовтчӧ предметлысь признак петкӧдлысь кывъяссӧ бӧрйӧмысь. Мам ёна виччысьӧ писӧ, унаысь лэччылӧ ю дорӧ, тӧдӧ, кутшӧм паракод ветлӧ Емва кузя, та вӧсна сійӧ тӧдчӧдӧ, мый паракодыс еджыд, и абу прӧстӧ еджыд, а быгыд еджыд. Мамлы: вывті окота, медым пиыс воис тайӧ пароходнас, и сійӧ ыдждӧдлӧ весиг паракодсӧ, тӧдчӧдӧ сылысь мичлунсӧ: паракод зэв сӧстӧм еджыд, быттьӧ муртса на сійӧс мыськалӧмаӧсь.

Татшӧм жӧ могъясӧн мам ыдждӧдлӧ поездсӧ, коді эськӧ вермис вайӧдны писӧ война вылысь — кӧрт поезд — зэв вына, некытчӧ сійӧ оз джӧмды, некод сылы туйсӧ оз потш. Но тайӧ кӧрт поездыс нӧшта и кӧртӧвӧй, мӧд кывйӧн кӧ, кӧртсьыс-кӧрт, сы пытшкӧ кӧ веськалан, некытчӧ он вош, воан дзик местаӧдзыс. Ёна виччысьӧмсӧ мам петкӧдлӧ и однороднӧй членъяс пыр: луна и воя виччысьӧмаӧсь, некор абу дугдывлӧмаӧсь виччысьны: олігӧн и вӧтӧн, уджалігӧн и шойччигӧн. Однороднӧй членъясӧн жӧ ӧтувтӧма салдатлысь матыса йӧзсӧ: батьсӧ, мамсӧ, чойсӧ, воксӧ. Тайӧ мамлы кажитчӧ этша на, сійӧ содтӧ рӧдство кыв, кытчӧ пырӧны став лыддьӧдлӧм йӧзыс, да нӧшта рӧдство дінӧ содтӧ тавтологическӧй (ӧти кыв вужъя) определенньӧ — эпитет: рӧдимӧй. И тайӧ на этша мамлы, медым петкӧдлыны, кутшӧм ёна сійӧ виччысьӧма писӧ, виччысьысьяс лыдӧ пыртӧ тшӧтш Турья гӧрасӧ, коді ичӧтысянь тӧдса мамлы и пилы. Кыдзи чужан мулӧн юкӧн, сійӧ век морткӧд, сьӧкыд и гажа здукъясӧ. И тані зэв гӧгӧрвоана югыд кыв, коді мунӧ гӧралы эпитет пыдди мам бӧрдӧдчанкывйын.

2. Нёбдінса Виттор «Чибъю» поэмаын Коми мулысь ыдждасӧ петкӧдлӧм могысь вӧдитчӧ повторъясӧн, кӧні ӧти определенньӧсӧ шуалӧ кыкысь, тайӧ отсалӧ лыддьысьысьлы сувтӧдны син водзӧ Коми мулысь паметьӧ коляна серпасъяс:

Ыджыд, ыджыд Войвыв край,

Паськыд, паськыд Коми му,

Ылын, ылын Тиман сай,

Югыд, югыд Уква ю.

Тиманӧй, Тиманӧй!

Вой море лиманӧ

Мыджсьӧма тэнад кын кокыд!

3. Муыд кын — нинӧм оз артмы. А мый кыйлан-вийлан прӧмыстӧ — ставсӧ лоӧ сетны вот тыртны. (Т. В.)

Тима Вень тайӧ юкӧнын тӧдчӧдӧ коми йӧзлысь сьӧкыд оландырсӧ орччӧн кык синоним вайӧдӧмӧн. Но автор оз вайӧд кыйны-вины парнӧй глагол, коді йӧзкост сёрниын тшӧкыда бергалӧ. Тима Вень тӧдӧ, мый кыйны-вины нейтральнӧй вежӧртаса кывтэчас, оз сет сьӧкыд олӧм йылысь серпассӧ, и кыйны-вины пыдди вайӧдӧ рифмуйтчысь кывтэчас: кыйны-вийны. Кӧть миян сёрниын абу вийны кывйыс, но тайӧ парнӧй глаголыс кажитчӧ: ӧти-кӧ, сійӧ рифмуйтчӧ, кыдзи шусьӧг, мӧд-кӧ, вийны кыв матын юрганног боксяньыс вийсьыны глагол дінӧ, кодлӧн вежӧртасыс: мырсьыны, сьӧкыд уджӧн перйыны кынӧмпӧт.

4. Сӧмын тай буриндзи пон на вӧлӧма Емельыс, дыр мысти пурысь пон. (Г. Ю.)

Г. Юшков ассьыс геройсӧ, Емельӧс, ӧткодялӧ понкӧд. И медым ёнджыка тӧдчӧдны сылысь лёклунсӧ, кык пӧв вайӧдӧ пон кывсӧ, и кыкнанысьсӧ определенньӧясӧн. Первойысьсӧ — буриндзи эпитет, коді кутӧ паныда, омӧльтан вежӧртас, а мӧдысьсӧ — дзонь оборотӧн, коді ёна содтӧ омӧльтан признаксӧ пон кывлы. И лыддьысьысь син водзӧ сувтӧ лёкысь-лёк морт. Кӧть тшӧкыда понъяс овлӧны и бурӧсь, но кор мортӧс ӧткодялӧны тайӧ пемӧсыскӧд, сэк сёрниыс мунӧ зывӧктана оласног йылысь.

5. Майыд пӧ майыштлас на — шуласны войвывса йӧзыд май тӧлысь йылысь. (Б. Ш.)

Автор вайӧдӧ каламбур^Каламбур — кывъясӧн ворсӧм./^ : майыд майыштлас, кодӧс лӧсьӧдӧма сы могысь, медым тӧдчӧдны майыштны кывлысь паныда вежӧртассӧ. «Майыштіс сьӧлӧмӧс», — шуам ми, кор кылам мича музыка либӧ долыд юӧр. Май тӧлысьӧ войвылын овлӧны кӧдзыд лунъяс, усьлывлӧ лым, кынтывлӧ, та вӧсна «майыд майыштлас на» каламбурын коми войтыр шмонитӧны: кӧть майын овлӧны мича, шондіа лунъяс, но кӧдзыдыд ёна на вермас дӧзмӧдны. Майыштас глаголсӧ тані колӧ гӧгӧрвоны кыдзи май кывйысь -ышт- суффиксӧн артмӧмтор, -ышт- коми кывйын вермӧ сетны глаголыслы виччысьтӧг лоысь действиелысь рӧм: пызйыштас, косьыштас, гымыштіс.

6. Ывлаӧ тӧвся пасьястӧг петавлісны шоныд шондіысь гажтӧмчӧм йӧз. (А. Л.) «Шонді» кыв гӧгӧрвоана — шонді сетӧ югыд, шоныд, гаж... Но вайӧдӧм юкӧнын автор шонді кывсӧ гӧгӧрвоӧдӧ «шоныд» эпитетӧн. Тайӧ тавтологияыс (ӧти кыв вужсӧ кыкысь шуӧмыс) колӧ сы могысь, медым петкӧдлыны войвывса войтырлысь шоныд лунъясысь гаж бырӧмсӧ.

Война кадсянь, ичӧт дырсянь

Ас нянь вӧсна ачым мырся.

Некод водзын абу мыжа:

Аслам пелыса и пыжа,

Аслам чера, аслам понъя,

Аслам чӧс туя и чомъя.

Восьса синмӧн ола-выла,

Но век водзӧсаӧн кыла

Чужан мулы, войтырыслы —

Ловъялы и усьӧмыслы:

Сыысь, татӧні мый чужи,

Сыысь, овнысӧ мый кужи,

Ставсьыс — паськӧмысь и кӧмысь,

Бур туй вылас сувтӧдӧмысь,

Аттьӧ мамӧлы и налы,

Кодкӧд долыд меным талун.

(Г. Ю.)

Тайӧ кывбурыслы поэт сетӧма «Асшӧр олӧм» ним. Лирическӧй герой сизимысь вайӧдӧ ас кыв, медым тӧдчӧдны, мый олӧмас ставсӧ ачыс вӧчӧ, некод водзын абу водзӧса. Аслам кывсӧ унаысь шуалӧмыс лыддьысьысьӧс оз дӧзмӧд, а отсалӧ восьтыны поэтлысь серпаса мӧвпсӧ.