ВУНӦДӦМ КЫВЪЯС ТУРУН НИМЪЯСЫН
Вотӧсъяс, тшакъяс, турунъяс нимтігӧн морт важысянь тӧд вылас кутіс быдлунъя олӧмын сылысь тӧдчанлунсӧ: ӧти-кӧ, кутшӧм пӧльза воӧ наысь, позьӧ-ӧ найӧс сёйны, мӧд-кӧ, шогмӧ-ӧ наӧн бурдӧдчыны; оз кӧ позь найӧс сёйны, вермасны-ӧ найӧ виавны лэбалысь гут-гагӧс.
Турун да вотӧс нимъяс йылысь гижис А. Н. Ракин кык книга^Ракин А. Н. Названия травянистых растений и ягод в коми языке и народная этимология, Сыктывкар, 1976; Ракин А. Н. Коми кывлӧн ботаническӧй терминология. Сыктывкар, 1981./^, кӧні висьтавсьӧ зэв паськыда сы йылысь, кыдзи артмӧны быдмӧг нимъяс. Автор пасйӧ, мый тшӧкыда турун да вотӧс ним водзӧ сувтӧдсьӧ пемӧс ним, медым тӧдчӧдны быдмӧглысь ыдждасӧ либӧ сёйны шогмытӧмлунсӧ. Босьтам шомкор — ляпкыдик быдмӧг. Сылы паныдӧн сулалӧ мӧд шома быдмӧг — вӧвкудз. Кудз кывйыс тані артмӧма кодз (шома), кодзмыны (шоммыны) вежӧртаса кывъясысь, кодъяс паныдасьлӧны коми сёрнисикасъясын. Удмуртъяс ног шомкорыс — кузьыт. Сідзкӧ, вӧвкудз туруныс — вӧв шомкор. Мӧд ногӧн кӧ, джуджыд шомкор. Сы выйӧн жӧ джуджыдджык прӧстӧй шомкорысь, кыдзи вӧв ыджыдджык мортысь.
Ичӧтлун серти орччӧдӧм могысь позьӧ казьтыштны шырби кыв, коді паныдӧн сулалӧ би кывлы. Шырби (светлячок) — омӧлика югдӧдысь би. Тані шыр юкӧныс тӧдчӧдӧ предметыслысь ыдждасӧ. Шырыс морт серти ичӧтик, да и шыр биыс муртса тыдалыштӧ. Тадзи жӧ артмӧма шыранькытш ним.
Быдмӧгъясӧс нимтігӧн тшӧтш тӧд вылын кутлӧмаӧсь налысь рӧмсӧ. Шуам, гӧрд сэтӧр, сьӧд сэтӧр, еджыд кушман, сьӧд кушман. Рӧм петкӧдлӧмкӧд тшӧтш йитчӧмаӧсь кӧч да катша кывъяс, кодъяс коркӧ сідз жӧ нимтылӧмаӧсь еджыд рӧм. Оз ӧд прӧста кӧч гӧснечӧн шуны пажын вылӧ нулӧм нянь, кодӧс кынмӧмӧн вайӧны вӧрысь локтігӧн. Кынмӧм нянь век гыӧртӧма, еджгов. Кӧч петӧма — шуӧны тӧлын гыӧртӧм ӧшинь да ӧдзӧс куричьяс йылысь. Кӧч йӧктӧ — шуӧны стенын ворсысь шонді югӧр йылысь, коді усьӧ рӧмпӧштансянь либӧ ӧшинь стеклӧсянь.
Катшыс либӧ Катша ним сетӧны еджыд сьыліа сьӧд понлы, татшӧм понйӧс ещӧ шуӧны катша сьывъяӧн. Катшаяйӧн шуӧны пемӧсъяслысь кучик увсьыс еджыд плёнкасӧ. Сідзкӧ, катшасин дзоридз ним артмӧма абу лэбач ним тӧд вылын кутӧмӧн, а гӧгӧрвосьӧ, кыдзи еджыд синма дзоридз. Катшашыдӧс — чорыд лым чиръяс, кодъяс усьӧны зэригӧн, — еджыд шыдӧс; катшакольк, либӧ зэрна, гыммач, коді чужлывлӧ луд вылын зэрӧм бӧрын, — еджыд гӧгрӧс тшак — пӧтка кольк кодь тшак. Кӧчйӧла тшак нимын сідз жӧ саймовтчӧ еджыд йӧв кодь сокыс, коді петӧ тшаксӧ вундӧм бӧрын.
Морт олӧмын зэв ыджыд тӧдчанлуныс гортса пемӧсъяслӧн: мӧслӧн, вӧвлӧн, ыжлӧн, порсьлӧн, понлӧн, каньлӧн. Медъёна, буракӧ, морт радейтӧ мӧскӧс, ӧд сійӧ во гӧгӧр чӧж вердӧ гырысьӧс и посниӧс, сетӧ налы йӧв, нӧк, рысь, вый, яй, кучик. Сӧмын на лысьтӧм мӧс вӧра йӧв нэмъяс чӧж лыддьыссьыліс медколана бурдӧдчанторйӧн висигӧн, кынмӧмысь, доймӧмысь.
Мӧскӧс ыдждӧдлӧмыс тыдовтчӧ и быдмӧгъясӧс нимтӧмын. Бобӧнянь (клевер) турун уналаын шуӧны мӧснякӧн: мӧс няк кодь жӧ сійӧ небыд, чӧскыд кӧра. Мӧстшак (подберёзовик) нимтӧмаӧсь сідзи сы вӧсна, мый мӧс радейтӧ сёйны тайӧ небыд тшаксӧ.
Нывбабаяс ассьыныс мӧсъяссӧ вӧдитігӧн ыдждӧдлӧны, лелькуйтӧны найӧс медбур кывъясӧн, ёна виччысьӧны налысь вайсьӧмнысӧ, куканьӧс тшӧкыда нимтӧны чужан кад сертиыс либӧ рӧм сертиыс: гӧрд кӧ — Гӧрдань, сьӧд — Сьӧдань, сюра — Сюрань, лунын чужис — Лунань, рытын — Рытань. И быд кук ним дінӧ содтысьӧ лелькуйтан вежӧртаса -ань суффикс.
Ань кыв, кодӧн меліа нывбабаяс ыдждӧдлісны ассьыныс кукъяснысӧ, вочасӧн пыдӧ пырис миян сёрниӧ и весиг вуджис суффиксӧ: -ань суффиксӧн кук нимъясысь ӧтдор кутісны артмыны и быдмӧг нимъяс, шуам: шомань (шомкор), исань (дука турун). Весиг черань кывйын тыдовтчӧ тайӧ -ань суффиксыс. Тані, дерт, морт ньӧти оз лелькуйт тайӧ зывӧк гагсӧ, но... черань кыв веськавлӧма миян пӧльяслы сёрниас важ булгарасянь на, булгара кывйын черань пыдди шуӧмаӧсь ченар, миян рӧдвужъяс — удмуртъяс ӧні на шуӧны — чонари. Коми кывйын лоӧма метатеза: ченар пыдди — черан (н да р согласнӧйяс вежсьӧмаӧсь местананыс), а сэсся -ань суффикса кывъяс влиянньӧ улын черанысь лоис черань ним).
Лелькуйтӧм петкӧдлыссьӧ и -уш суффиксӧн: Гачуш ним сетӧны еджыд куканьлы, кодлӧн бӧр кокъясыс сьӧдӧсь, либӧ сьӧд куклы, кодлӧн бӧр юкӧныс — еджыд (быттьӧ гача). Калюш — еджыд юра куканьлӧн ним. Каля кыв вотӧсъяс нимтӧмын тшӧкыда бергалӧ, сійӧ петкӧдлӧ кын вотӧс, коді абу на воӧма, абу кисьмӧма, еджыд на. Татшӧм кывъяс бергалӧны Эжва йывса сёрнисикасын: каля юра (вотӧс йылысь, кодлӧн войвывладор бокыс еджыд, кисьмытӧм), калявос (кисьмытӧм вотӧс), каля капуста (посньыдик капуста юр).
Ӧткымынлаын ыжман вотӧс пыдди шуӧны ыжнёнь — вотӧсыс ортсысянь збыль ыж нёнь кодь, а лежнӧг пыдди — жельнӧг, тані абу прӧста сідзи лоӧма метатезаыс — л да ж согласнӧйяслӧн местаӧн вежсьӧмыс. Лежнӧг йӧн, видзчысьтӧг кӧ кутчысьны сы бердӧ, вермӧ йӧнавны (желлявны), та вӧсна гӧгӧрвотӧм лежнӧг кыв пыдди шуӧны жельнӧг, коді син водзӧ сувтӧдӧ желлялан, йӧналан серпас.
Турун нимъясын паныдасьлӧны зэв поэтическӧйяс, кодъяс петкӧдлӧны йӧзлысь озыр серпаса мӧвпалӧмсӧ.
Татшӧм нимъяс лыдӧ пырӧ бобӧнянь (клевер), кодӧс радейтӧмпырысь шуӧны няньӧн, да нӧшта мусаӧн, донаӧн (бобӧӧн). Сёрнисикасъясын бобӧняньӧс ыдждӧдлӧны сизьюрӧн (гӧрд рӧмыс вӧсна). Гӧрд сэтӧрлӧн эм ещӧ мича ним — шонді сэтӧр (збыльысь, сэтӧр тусь гӧгрӧс да югыдгӧрд, быттьӧ шонді, ӧшалӧ сэтӧр чалльын). Чарла турунӧн нимтӧны тысячелистник, пиньясыс вӧсна, а купальнича, виж горадзуль, ӧткымынлаын ыдждӧдлӧны самӧвар турунӧн: тайӧ дзоридзлӧн юрыс збыльысь зэв ичӧтик ыргӧн самӧвар кодь.
Ачыс турун кывйыс воӧма миян кадӧдз скифъяс пыр. Турун кыв пыдди ӧткымын коми сёрнисикасын шуӧны турин, турын, удмуртъяс тшӧтш жӧ турунсӧ нимтӧны турынӧн. Тайӧ висьталӧ сы йылысь, мый войдӧр турун пыдди паськыдджыка шулӧмаӧсь турын, и мӧд слогса у-ыс артмис воддза у-лӧн тӧдчӧм улын. Роч кыв сӧвмӧма ӧти вужйысь иранскӧйкӧд, сідз шусяна индоевропейскӧй подув кывсянь. Та вӧсна и роч идиома «трын-трава» юргӧ зэв ӧтнога коми да удмурт турын кывъяскӧд.
