ОЗ ПӦ РАДЕЙТНЫ КОМИЯС СЬЫВНЫ

Йӧз олӧны быдлаын: лымъя эрдъясын и тӧвтӧм муясын, и ас гӧгӧрсьыныс аддзӧны нимкодясянторъяс.

Колян нэмъясӧ Коми муӧ веськавлӧм ветлысь-мунысь войтыр вӧлі аддзӧны сӧмын зумыш парма, кылӧны лыска пуяслысь шога шувгӧмсӧ. Но писатель Н. И. Надеждин, коми войтыр пӧвстын олыштӧм бӧрын, гижис «Утренняя заря» альманахӧ 1839 воын: «Коми поэзияын ӧтлаасьӧны асыввывса антифония (сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн сьылӧм), и классическӧй ритм, и романтическӧй рифма».

Коми гижысь Сергей Морозов, кодлы мойвилӧма веськавлыны Казахстанӧ^С. Морозов. Паметьын и син водзын. Сыктывкар, 1983, 7 лист бок./^, казьтывлӧ сэтчӧс вӧр-ва йылысь: «Син судзмӧнъя помтӧм эрд. Некутшӧм вӧр, весиг ӧтка пуяс абуӧсь. Жар гожӧм чӧжнад ставыс косьмӧма да вижӧдӧма. Быттьӧкӧ сӧмын идзас заяс сулалӧны. Он бара ӧткодяв миян вӧръясӧн!

Мекӧд ӧти купеын муніс казах-салдат.

— Ак, кутшӧм мича! — лэччысь шонді вылӧ вагонса ӧшиньӧд видзӧдіг шуис сійӧ.

— Мый тані мичаыс? — шензьыштӧмӧнмоз юалі.

— Ставыс мича! Паськыд эрдыс, шондіыс... Тіян нӧ войвывныд таысь на мичаджык?

Мый ме сылы верми вочавидзны! Тыдалӧ, быдӧнлы аслас чужан муыс дона да мича».

Сідзжӧ бокӧвӧй мортлы помтӧм-дортӧм тундра, кӧні тӧв и гожӧм коми войтыр-изьватасъяс ветлӧдлӧны кӧр стадаясӧн, кажитчӧ еджыд пустыняӧн тӧлын да лыдтӧм-тшӧттӧм нюра да тыа ывла вылӧн гожӧмын, кор лун ни вой он мынлы ном-гебйысь лым сылӧмсянь лым усьтӧдз.

Но тундраса войтырлы чужаніныс — медся радейтана му, и войвыв дінӧ муслуннысӧ найӧ петкӧдлӧны йӧзкостса сьыланкывъясын, кодъяс нэмъяс чӧж вуджӧны пӧрысьяссянь томъясӧдз.

Кӧр дор олӧм сэні поэтизируйтчӧ.

Медся ыджыд озырлуннысӧ — кӧръясӧс — нимтӧны «вердан вердысьӧн», ыдждӧдлӧны зарни кывйӧн. Ӧд и збыльысь, кӧр и вердӧ, и пасьтӧдӧ, и сетӧ юр вылас вевт, и новлӧдлӧ мортӧс турӧба тӧвъясӧ и зэра тулыс-аръясӧ кыдзи мойдвывса багатыр. Сьыланкывъясын тундра веркӧс да кӧр видзысьлысь чом пытшкӧс серпасалігӧн вӧдитчӧны кыпыд эпитетъясӧн да сьӧлӧмсянь ӧткодялӧны пемӧс-лэбач мичлунӧн.

Босьтам «Тундра» сьыланкыв, кодӧс вуджӧдӧма и рочӧн, и финскӧйӧн. Тані висьтавсьӧ быдлунъя кӧр видзан удж йылысь, но вӧр-ва дінӧ, тундраса пемӧс-лэбач дінӧ кутшӧм ыджыд муслун кывсьӧ сэтысь:

Зарни сюра нин ме ветла кӧр табунӧн,

Комын ывъя ^Ыв — чом бедь, код вылӧ зэвтӧны чом эжӧдсӧ./^ нин пыри чом пытшкӧ,

Коз пу нин ме пукси краситӧм лата ^Лата — джодж пӧвъяс./^ вылӧ,

Сёйӧм-юӧм чайник би вылӧ ӧшӧді.

Дас вит на волля ме пукси пӧдниччӧ ^Пӧдниччӧ — чомлӧн увтыс эжӧд, кодӧс вурӧны кӧр кучикысь./^ улӧ,

Кызь вит на волля ме пукси шоныд нюкыс ^Нюк — чомлӧн выліса эжӧдыс, вурӧны кӧр кучикысь жӧ./^ улӧ,

Чомсӧ ме рази да пукси дас кык подъя гылыд доддьӧ,

Кӧр воль пукті еджыд амдёр ^Амдёр — кӧр ку, кодӧс пуктӧны кӧр даддьӧ, сы вылын пукалӧны./^ вылӧ.

Ежжалей, удалӧй, вышлӧй домалі быкъяссӧ...^Бык — ай кӧр./^

Тундраӧ ме муна, ылі-ылі тундраӧ.

Сё кызь вит муна ю-шор сайӧ,

Джуджыд и ляпкыд ме муна мусюръяс сайӧ,

Юсь ыннялан ме муна вадъяс кості,

Тури чипсалан ме муна кузь нюръяс сайӧ,

Кӧч ислалан ме муна кузь пендзейыс ^Пендзей — косьмӧм шорлӧн воргаыс./^ кузя.

Мужичӧйяслӧн и нывбабаяслӧн тундраын уджыс абу кокни, кӧть кыпыда сьывсьӧ кӧр видзӧм йылысь. Со кыдзи гижӧ чумработнича олӧм йылысь «Чаркабӧжын» очеркын А. Ануфриева^«Войвыв кодзув», 1985, 9 №./^.

— Ме кык тӧлысь чӧж нёль пастуклы сёян пуи, мыськи да дӧми-вури паськӧмсӧ, косьті кӧмкотнысӧ... Дежуритӧны кӧр видзысьяс суткиӧн. Чечча ме вӧлі сизим часӧ, пуся: чери жарита, рок пуа, чай пузьӧда. Войся пастукыс локтас, верда сійӧс, а сыӧдз — асъя мунысьсӧ. Дозмук мыська да, вӧрзьыны кӧ тайӧ луннас колӧ, чомсӧ разя, став эмбурсӧ даддьӧ тэча, ставсӧ буриндзика гартла-кӧртала. Кӧръяссӧ вайӧдасны да лямкаала. Сэсся ывла вылын нин чай пузьӧда, нӧшта юыштам да туйӧ петам. Рытнас сувтам, ставсӧ пӧрччалам, разьлам да бара аслыным выльысь «керка стрӧитам». Медся сьӧкыд вӧвлі, войын кӧ пыжъясӧн ю вомӧн вуджӧдчан.

Кытчӧдз ачым эг сюрлы тундраас, кор вӧлі аддза тӧвнас сиктӧ воӧм кӧр видзысьясӧс, завидьта налы; мича маличааӧсь, сера пимиаӧсь, лавъялӧны улич кузя райса пӧтка моз, быттьӧкӧ быд лун налӧн праздник. А налӧн став праздникыс сійӧ и эм — сиктӧ волӧмыс».

Кӧр видзысь войтыр тэчӧны сьыланкывъяс оз сӧмын кӧр видзӧм йылысь, но и том кад йылысь, радейтӧм йылысь, кӧні кылӧ и сьӧлӧм дой, и шмонитӧм. Со, шуам, кӧрдорса нывлӧн сьыланкыв:

Кор ме дзоляджык на вӧлі да

Мамӧ дорын узьлывлі,

Этша ыджыдджык лои да

Сиктӧ куті петавны.

Да кызь вит зон воча воис

Да кызь витнаныс киасис.

Медыджыдыс медмича да

Меддзоляыс медзбодер.

Збодер зонмӧй, мича зонмӧй,

Асыв волы корасьны,

Да прӧстӧй туй кузя эн лок,

Да прӧстӧй винатӧ эн вай.

Трактӧвӧй туй кузя лок да

Да зеленӧй винатӧ вай.

Из сайын олысь коми войтыр, кӧр видзысьяс и чери кыйысьяс, ёна радейтӧны йӧзкостса сьыланкывъяс. Кыдзи татчӧ оз усь тӧд вылад важъя йӧзлӧн шусьӧг: «Кӧні олӧм, сэні и поэзия».

Ханты-Мансийскӧй автономнӧй округса Саранпауль сиктын (комиӧн Ляпин) кызвын олысьыс — коми, сідзкӧ и йӧзкост сёрнитан кывйыс — коми. Сійӧ юргӧ и ывла вылын, и град йӧрын, и руч да кынь дӧзьӧритан фермаын, и сиктса клубын, кӧні эм коми фольклорнӧй ансамбль. Сэтчӧс сьылысьяс оз сӧмын нимӧдны важъя бӧрдӧдчанкывъяс да нуранкывъяс, а лӧсьӧдӧны и ӧнія кад йылысь сьыланъяс. Радейтӧны ляпинса войтыр кывзыны Урал из ыдждӧдлан сьыланкыв, кодӧс тэчӧмаӧсь коми культура радейтысьяс: Александра Витязева, Федосья Филиппова, Анастасия Ануфриева, Фаина Чупрова да мукӧд:

Ой, Изйӧ, Изйӧ, Изйӧ,

Да кутшӧм тэ джуджыд!

Ой, Изйӧ, Изйӧ, Изйӧ,

Да кутшӧм тэ озыр!

Тэ дорӧ да локтӧны да

Уджалысьясыс...

Томъяс и олӧмаяс Ляпинын радейтӧны кругӧн ворсан сьыланкыв:

Веж луд кузя гуляйтім, гуляйтім,

Мича зонмӧс аддзылім, аддзылім,

Ми зонмыслы висьталім, висьталім:

— Гармошканад ворсыштлы, ворсыштлы.

Мича нывъяс йӧктасны, йӧктасны.

Сизимысь жӧ бергӧдчыв, бергӧдчыв,

Кодӧс кӧсъян, бӧрйы жӧ, бӧрйы жӧ...

Важъя сьыланкывъяссӧ татчӧс войтыр вежлалӧмаӧсь сідзи, быттьӧ тані, а абу Коми муын тэчлӧмаӧсь найӧс.

Эжва ю кузя

Лэбзьӧ ыджыд пыж

пыдди сьылӧны:

Ляпин ю кузя

Лэбзьӧ ыджыд пыж.

Пыжас пукалӧ

Дас вит удал зон...

Салехардса культурно-просветительнӧй училищеын велӧдчӧ уна коми ныв-зон, велӧдысьяс пиын эмӧсь жӧ коми войтыр. Тані чужлӧма «Видза, выль бур олӧм» сьыланкыв. Кывбурсӧ да музыкасӧ сылы гижӧмаӧсь Владимир да Иван Терентьев вокъяс:

Зарни, югыд шондіӧ, шондіӧ,

Чужан войвыв мунымӧс, мунымӧс

Югдӧдін тэ, шондӧдін тэ.

Бӧрӧ коли важ олӧм,

Сьылӧмӧн тырӧ сьӧлӧм,

Видз, видза, выль бур олӧм!

Паськыд туй вылӧ петім, ми петім,

Бура овны ми кутім, ми кутім.

Войвыв зонъяс, войвыв нывъяс!

Уджавны ми збойӧсь,

Велӧдчыны — юраӧсь,

Войвыв зонъяс, войвыв нывъяс!

Верӧс сайӧ мунігӧн, мунігӧн

Важ моз курыд синваӧн, синваӧн

Ог нин бӧрдӧ, ог нин бӧрдӧ.

Вынӧн сетны он вермӧ,

Юасьны сьӧлӧмнымӧс

Ӧні колӧ, ӧні колӧ...

Тайӧ сьыланкывйыс, кыдзи и мукӧд коми сьыланъяс, паськыда нималӧ Об бокса сиктъясын, грездъясын, сьылӧны сійӧс и сцена вылын, и рытпукъясын оз сӧмын изьватас-комияс, но и ненецъяс, хантъяс, мансияс.

Кор кылан Коми мусянь бокын коми войтырлысь сьылӧмсӧ, налысь «Шондібанӧй, олӧмӧй», «Шондіӧй-мамӧй» да асӧн тэчӧм поэтическӧй сьыланъяснысӧ, кыдзкӧ торйӧн ыджыдджык тӧдчанлун босьтӧ Владимир Тиминӧн, поэтӧн, шуӧм риторическӧй юалӧмыс:

«Оз пӧ радейтны комияс сьывны?».