ЧУА ЧОМ
Коми войтыр мукӧддырйи шмонитӧмӧн ёртныслысь керкасӧ шулывлӧны чуа чомйӧн. Тані тыдовтчӧ ёртнысӧ дэльӧдны зільӧмыс, а гашкӧ, и вывтіасьӧм артмӧ.
Г. Юшков «Чугра» романын эм юкӧн, кӧні Ардальон дӧзмӧмпырысь шуӧ Ревеккалы мамыс йылысь, коді вой кежас быть зільӧ воӧдчыны ас гортас, оз узьмӧдчы пиыс ордӧ:
— Нуас кодкӧ сылысь чуа чомсӧ!
«Чуа чом» кывтэчасын мӧд юкӧныс гӧгӧрвоана: оланін, керка, овмӧс тӧдчӧдӧны сійӧн. А воддза юкӧныслӧн вежӧртасыс омӧля нин гӧгӧрвосьӧ. Тайӧ кыв юкӧныс паныдасьлӧ чуавны глаголын, кодӧн нимтӧны пемӧсъяслысь кӧлысясьӧмсӧ. Емватас сёрнисикасын чуавны кывнас пасйӧны ныла-зонмалысь мусукасьӧмсӧ.
Комилы рӧдвуж финн-угор йӧз сёрниын эмӧсь чуавны глагол дінӧ юрганног боксяньыс матысса кывъяс, кодъяс сідзжӧ тӧдчӧдӧны радейтӧм.
Мари кывйын чуаш глаголлӧн вежӧртасыс: висьтавны мыйкӧ бурӧс, сьӧлӧм вылӧ воанаӧс, леститчыны.
Финн кывйын суосиа глаголӧн тӧдчӧдӧны радейтӧм, мусаммӧм, а тайӧ кывйысь артмӧм суосикки эмакывйӧн пасйӧны радейтантор, мусатор, мӧд кывйӧн кӧ, фаворитӧс.
Кывводзса коми Ч-лы финн сёрниын векджык лӧсялӧ «С» шы, шуам: чирк — сиркка, чож (дядь) — сэтэ, чодзув, дзодзув — сісілиско, читайтны (зэр тусьяслы кынмыны ӧшинь стеклӧӧ — изьватас сёрниын) — сіітээ, чань — сонні (ӧшпи), чом — сауна (пывсян) да с. в. Кӧть и торъялӧны ӧта-мӧдсьыныс чань да ӧшпи, чом да пывсян, но вежӧртас боксяньыс уна ӧткодьлуныс: чань да ӧшпи — кыкнанныс гортса том пемӧс, чом да пывсян — ас овмӧсӧ лэптӧм стрӧйбаяс. Финнъяслӧн да комияслӧн уна сюрс во торйӧн оліганыс тайӧ кывъяслӧн вежӧртасыс ёнакодь торъялӧма.
Ми аддзам, мый емватас сёрнисикасын, дай рӧдвуж финн-угор йӧз сёрниын чуавны глаголлӧн вежӧртасыс ӧнія коми литературнӧйын серти пыдди пуктанаджык: радейтны, лоны мусаӧн.
Позьӧ чайтны, мый ёна важӧн миян пӧльяс-пӧчьяс чуа чомнас нимтывлӧмаӧсь нимкодясьӧмӧн ассьыныс юр сюянінныссӧ, быдлунъя олӧманыс коді вӧлӧма медся колана, медся муса.
Вочасӧн, кор коми войтыр веськалісны роч государство сывйӧ, коми сёрнисӧ дугдывтӧг кутісны ойдӧдны роч кывъяс да дзескӧдны нэмӧвӧйсяяссӧ и унаысь-уна важ коми кыв вуні, воши сёрниысь, ӧткымын на пиысь кольӧма сӧмын сёрнисикасъясӧ либӧ Пермса Степан кадся коми гижӧдъясӧ:
берд — стен
вер — мужичӧй
водзсиысь — пророк
ёрдъялны — судитны
идӧг — ангел
ина — правда, збыль
конӧ му — град йӧр
кылдысь — дяк
лача — надея
медал — благодать
мезӧс — господь
небӧг — книга
нималан — слава
ӧксы — князь, царь
ӧныр — седлӧ
пемӧс — зверь, скӧт
сурым — смерть
сюргум — труба
тупу — дуб пу
тыв борд — лэбач перӧ
ури — мир (лӧня олӧм)
чӧж — утка
Тадзи жӧ и муслун нимтӧм могысь кутісны вӧдитчыны рочысь пырӧм радейтны, любитны кывъясӧн, а чуавны глаголлӧн вежӧртасыс ёна векняммӧма, сійӧн ӧні шуӧны сӧмын гортса да вӧрса пемӧсъяслысь кӧлысясьӧмсӧ.
Важъяджык паськыд вежӧртасыс тайӧ глаголыслӧн кольӧма сӧмын «чуа чом» зумыд кыв тэчасын, кодлӧн юкӧнъясыс топыда йитчӧмаӧсь ӧта-мӧдныскӧд да чом кывтӧгыс «чуа» юкӧныс ӧтнассӧ оз нин шусьы. Но рӧдвуж финн-угор йӧз сёрниын «чуа» кыввужлы весьтас сулалысь кывъяс кутӧны «радейтны» вежӧртас.
Сідзкӧ, «чуа чом» кывйӧн миян пӧльяс-пӧчьяс вежавидзӧмӧн нимтылӧмаӧсь ассьыныс олан-рӧдманінныссӧ.
