ОНЬ
Миян быдлунъя сёрниын паныдасьлӧны кывъяс, кодъяслӧн вежӧртасыс стӧчмӧ сӧмын мукӧд кывъяскӧд йитӧдын. Шуам: «онь ни бус» гӧгӧрвосьӧ, кыдзи нинӧм эз коль, бырис дзикӧдз, пышйис (кад йылысь кӧ); ониш босьтіс — унзіль ру йылысь, ун локтӧм йылысь; онишмыны — жарысь либӧ мудзӧмысь лигышмунны; онялӧ — ӧвтӧ шоныдӧн пачсянь либӧ шондісянь.
Емватас да изьватас сёрнисикасъясын эм оньдыны кыв, кодлӧн вежӧртасыс — нёйдны (киссьыны важысла дӧралы, паськӧмлы да с. в.), «онь кодь» шуӧны ёна висьысь либӧ вывті мудзӧм морт йылысь, ловъя лов йылысь.
Луза-Летка вожын руасьӧмсӧ, рулысь кыпӧдчӧмсӧ шуӧны онясьӧмӧн. Став тайӧ кывтэчасас да торъя кывъясас сулалӧ «онь» кыввуж, кодлӧн вежӧртасыс петкӧдчӧ сӧмын мукӧд кывъяскӧд йитӧдысь.
Ӧнія сёрнисикасъясысь «онь» кыдзи торъя асшӧр кыв позьӧ аддзыны сӧмын Луза-Летка вожысь «ру» вежӧртасын да нӧшта Удораысь, кӧні «оньӧн» нимтӧны пызь бус, коді изігӧн лэптысьӧ мельничаын. Сідзкӧ, войдӧр миян пӧльяс да пӧчьяс «онь» кывйӧн пасйылӧмаӧсь ру (ва ру либӧ шоныд ру), а сідзжӧ пызь бус, коді быттьӧ ру ӧшалӧ изігӧн сынӧдас.
Вочасӧн «онь» кывлӧн вежӧртасыс паськалӧма, сійӧн кутӧмаӧсь тӧдчӧдны слаб дӧра, коді заводитӧ нёйдны-оньдыны, кор сы дінӧ инмӧдчӧны, кыдзи и ру, коді разалӧ киӧн шеныштӧмысь. «Онь» кывйысь артмис ониш, кытысь позьӧ торйӧдны — иш суффикс (ӧткодялӧй: дор-дорыш, йӧр-йӧрыш, корка-кӧрыш да с. в.). Ониш кывйын суффиксас ы-ыс вуджӧма и-ӧ небыд согласнӧй -нь- бӧрын. А «онь» кыввуж тӧдчӧдӧ мортлысь лигышмунӧмсӧ, сылысь унмӧ сетчӧмсӧ, кор мортлӧн ки-кокыс нинӧм оз кыв, быттьӧ вӧйӧ руӧ. «Онь ни бус» зумыд кывтэчассӧ гӧгӧрвоам, кыдзи ставыс бырис син водзысь, нинӧм эз коль — ру ни бус. «Онь кодь» кывтэчас зэв выразительнӧя петкӧдлӧ паськӧмлысь, дӧралысь либӧ мортлысь, ловъя ловлысь слаблунсӧ, кодъяслӧн топыдлуныс да вынйӧрыс бырӧма пачсянь либӧ шондісянь онялысь ру моз, кор пачыс ваймӧ, а шондіыс нёровтчӧ вӧр сайӧ.
Тӧд вылӧ нӧшта босьтам и сійӧс, мый «онь» кывлы весьтас сулалӧны комилы рӧдвуж мари сёрниын эҥаш (сісьмыны, бырны) да эҥдаш (сотны, донӧдны) кывъяс, кодъяслӧн вежӧртасыс матын оньдыны да онявны глаголъяс дінӧ. «Онь» кывлӧн уна сикас формаыс, вежӧртасыслӧн пасьтаыс, зумыд кывтэчасъяс артмӧдӧмыс, рӧдвуж кывъя сёрниын весьтас сулалӧмыс — ставыс тайӧ висьталӧ сы йылысь, мый «онь» — ёна нин важысянь бергалӧ йӧзкостса коми сёрниын да унатор йылысь юӧртӧ сёрнитысьяслы.
