НЮМЪЁВТӦДНЫ
Комиын, кыдзи и рӧдвуж финн-угор кывъясын, паськыда вӧдитчӧны медалана залогӧн, коді петкӧдлӧ, мый действиеыс вӧчсьӧ мӧд мортӧн висьталысьлӧн тшӧктӧм, корӧм, вӧзйӧм серти. Медалан залогыс артмӧ -ӧд суффиксӧн вуджан действие петкӧдлысь кадакывъясысь. Шуам: вурӧдны дӧрӧм — медым кодкӧ вурас менам корӧм серти, гижӧдны письмӧ — медым кодкӧ гижас менам тшӧктӧм серти да с. в.
Стилистическӧй могӧн, медым петкӧдлыны действиесӧ выразительнӧйджыка либӧ тӧдчӧдны сёрнитысьыслӧн юӧртӧм вылас видзӧдлассӧ, артмӧдӧны медалана залог и вуджтӧм действие нимтан кадакывъясысь (кодъяс петкӧдлӧны сэтшӧм действие, коді оз вудж мӧд предмет вылӧ):
Черисӧ Панюков сетіс кутшӧмкӧ зонкалы, мӧдыс ӧдйӧ и котӧртӧдіс кытчӧкӧ. (Г. Юшков).
Котӧртӧдіс кывйӧн автор дженьыда да стӧча серпасалӧ детинкалысь нимкодьлунсӧ: любӧысла детинка козьналӧм черинас ӧдйӧ котӧртіс гортас, а эз тшӧкты котӧртны чериыслы, кыдзи эськӧ позис гӧгӧрвоны, вӧлі кӧ котӧртны пыдди вуджана кадакыв вурны либӧ гижны да с. в.
— Дузъялігтыр и довзьӧдіс Васька гортас. (Г. Юшков)
Довгис пыдди гижысь шуӧ довзьӧдіс, медалан залога кывйын -ӧд- суффиксыс оз кут тшӧктана рӧмсӧ, но сы отсӧгӧн автор яръюгыда серпасалӧ геройыслысь лов кылӧмсӧ: Прокӧ Васькалы абу окота мунны гортас, сэні сійӧс некод оз виччысь, но мунны мӧдлаӧсӧ некытчӧ жӧ, и сійӧ асьсӧ мырдӧн эскӧдӧ, мый колӧ мунны гортланьыс, медым абу кольччыны ывлаас, сы вӧсна и мунӧ сэтчӧ ньӧти тэрмасьтӧг — ловзьӧдӧ.
Ыджыд места татшӧм выразительнӧй кыв формаясыс аддзӧны йӧзкостса устнӧй поэзияын да художествоа гижӧдъясын.
«Некод ӧд огӧ миӧй тӧдӧ,
Кӧні тэнӧ висьӧдісны^Эжва горулын висьӧдны кывйӧн нимтӧны висьысьӧс дӧзьӧритӧм. Юӧртіс З. А. Прошева — Эжол, Емдін район./^, дай
Кытчӧ ӧд тэӧй кулін».
(Ипатьдорса фольклор)
Шогсьысь мам «виисны» пыдди шуӧ «висьӧдісны». Мамлы зэв дона война вылӧ усьӧм пиыс, и муса мортӧс бӧрдӧдігӧн сійӧ оз вӧдитчы быдлунъя сёрниын бергалысь кывйӧн. Серпаса мӧвп артмӧдӧм могысь сійӧ ви- кыввуж дінӧ содтӧ действие вӧчны тшӧктана -ӧд- суффикс, кодӧн тӧдчӧдӧ, мый врагъяс немжалиттӧг виисны, бырӧдісны сылысь дона быдтассӧ. Тайӧн оз на дзикӧдз петкӧдчы мамлӧн шогыс. Ань содтӧ -ӧд- дінӧ орччӧн мӧд суффикс -сь, коді индӧ действие помасьӧм вылӧ, шуам: овны, но овсис — помасис олӧмыс, уджавны — уджавсис, помасис уджыс да с. в. Орччӧн -сь- да -ӧд- суффиксъяс сувтӧдӧмӧн бӧрдӧдчысь тӧдчӧдӧ, мый дзикӧдз бырӧдісны сылысь олан гажсӧ, тайӧн нормӧданаджыкӧн петкӧдчӧ мам шоглӧн пыдӧстӧмлуныс.
Кадакыв дінӧ орччӧн кык либӧ унджык суффикс содтӧмӧн позьӧ артмӧдны серпаса юӧртӧм, сэк жӧ видзтысьӧ кыв лыдыс:
— Абу ӧд ур, он чеччав ӧтилаысь да мӧдлаӧ, чернас увйысялӧмӧн и мездысьӧдчис: кыті копырӧн тӧрӧдчис вомӧна пу увтіыс, кыті вожмасьліс да сідзикӧн. (Г. Юшков)
Син водзӧ сувтана серпас артмӧдӧ авторыс «мездысьӧдчис» кадакывйӧн, код пыдди эськӧ позис шуны дженьыда — мездысис, но сэки эськӧ эз вӧв ясыд серпасыс. Содтӧд суффиксъяснас гижысь тӧдчӧдӧ усялӧм пуяслысь лыдсӧ». «Увйӧмӧн» пыдди Г. Юшков гижӧ «увйысялӧмӧн» кыв, кӧні сідзжӧ нёль суффикс, «сідз» кадакывберд пыдди — сідзикӧн, кӧні -ик- да -ӧн- суффиксъяс стӧчмӧдӧны действиелысь мунӧмсӧ. Уна лыда суффиксыс, кодъяс сьӧктӧдӧны лыддьӧмсӧ, отсалӧны лыддьысьысьлы гӧгӧрвоны, кутшӧм сьӧкыд вӧлӧма геройыслы писькӧдчыны пӧрӧм пуяс вомӧн.
Мукӧд суффиксъяс отсӧгӧн сідзжӧ позьӧ видзтыны кыв лыдсӧ:
— Мокасьтыд, эм на тай няньӧй!
Микулай, наышт тшӧтш... шань-ӧ?
(Илля Вась. «Мунӧны»)
«Босьт неуна» пыдди поэт вӧдитчӧ ӧти кывйӧн: на частица дінӧ содтӧ -ышт суффикс, коді артмӧдӧ кадакывлысь ичӧтмӧдан вид. Кывлӧн тайӧ формаыс сетӧ гижӧдыслы йӧзкост сёрнилы лӧсялана рӧм.
— Колӧ ставсӧ, кодлӧн мый эмышт да лоӧ выль урожай идралӧм бӧрын, тшӧт вылӧ босьтны. (Б. Шахов. «Гӧрд дзоридзьяса сьӧд шаль»).
«Неуна эм» пыдди гижысь вӧдитчӧ эмышт кывйӧн, коді оз сӧмын инды действие ичӧтлун вылӧ, сійӧн тшӧтш тӧдчӧдсьӧ сёрнитысьяслӧн мӧда-мӧд дінас матыслуныс, ӧтувъя удж вӧсна тӧждысьӧмыс.
Кор ӧти кыввужйысь артмӧм кадакыв да эмакыв сулалӧны орччӧн, найӧ вӧчӧны юӧртӧмсӧ афористическӧйӧн, ёнджыка кыскӧны вниманньӧнымӧс действие мунӧм вылас: «Уджыд эштӧма, тӧждыд тӧждӧма» (А. Ануфриева. «Майбыр»).
Нылыд ывдӧма, пиыд пийдӧма (изьватас сёрниысь, семья разалӧм йылысь). Нылыд ывдӧма — кольччӧма мӧд семьяӧ — мунӧма верӧс сайӧ, пиыд лӧсьӧдӧма ассьыс семья, эновтӧма бать-мамсӧ, кыдзи шонді пивдӧма-дзебсьӧма кымӧрӧ-пивйӧ (ӧткодяв: изьватас сёрниын: пила — кымӧра, удорасаын: пив — кымӧр, финскӧйын: pilvi, эстонскӧйын: pilv, венгерскӧйын: felhö — кымӧр).
Тшӧкыда артмӧдӧны коми кадакывъяс эмакывъясысь, торйӧн нин поэтическӧй гижӧдъясын:
— Юрын дзоля картуз — тӧв шӧр тӧлын,
Ставным кепысьтӧмӧсь вӧлім,
Кокни шынеляӧсь гортлань тӧлім.
(Илля Вась. «Кепысь йылысь»)
Быдлунъя сёрниын «тӧлім» кывйыд абу, он аддзы сійӧс и словаръясысь... Поэт артмӧдӧ тӧлім кывсӧ, мед вӧлі стӧч рифма вӧлім формалы, юрганног боксяньыс, дай вежӧртасыс сылӧн матын тӧвзьыны — ёна тэрмасьны, тӧв ныр моз мунны кывлы. Татшӧм поэтическӧй аддзӧмторйыс орччӧн сулалысь кывъяс пӧвстын ас местаас, сійӧ мичмӧдӧ гижӧдсӧ. Сідзкӧ, кадакывлӧн суффиксъяс оз сӧмын индыны действие мунанног вылас, найӧ тшӧтш и вермӧны тӧдчӧдны висьталысьыслысь юӧртантор вылас видзӧдӧмсӧ.
6 удж. Лыддьӧй улын вайӧдӧм сёрникузяяссӧ да висьталӧй, кадакывъясын суффиксъяс кутшӧм содтӧд рӧм сетӧны юӧртӧмыслы, залог да вид вылӧ индӧмысь кындзи:
1. Пӧльтны тӧлыслы дышӧдіс. (В. К.)
2. — Нинӧм тай! — лэдзӧдісны зонъяс. (Г. Юшков)
3. Шева оз ков, сытӧг на му выв олӧмыс шуасьӧдӧ морттӧ. (Г. Юшков)
4. — Водзті ӧд ме эг жӧ ракаӧн вӧвлы, мӧсъясӧс видзлі. (Сӧлӧ баб)
5. Воӧн-джынйӧн эз усьыштлы-воссьыштлы юӧр. (Тима Вень)
6. Дорйӧма лои нывсӧ и зятьсӧ да унаысь на та бӧрын вашйӧдліс Васькаӧс. (Г. Юшков)
7. — Коля, вайлы аскиӧдз 54 ур.
— Мыйла сымдыштаыс ковмис? (Чушканзі).
